Tíminn - 21.11.1982, Blaðsíða 12

12
SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
■ „Það hefur vakið mikla athygli í
Bandaríkjunum og Evrópu að fundið er
kort af Vínlandi sem er enn ein sönnun
þess að þeir Bjarni Herjólfsson og
Leifur Eiríksson hafl fundið Ameríku
fyrstir hvítra manna. Kort þetta er gert
í Basel í kríngum 1440, en sá hluti þess
sem sýnir Grxnland og Vínland er að
sögn vísindamannanna gerður á Islandi
á fyrrihluta 14. aldar.“
Þannig hófst frásögn Tímans af fundi
svonefnds Vínlandskorts 12. október
1965. Kort þetta þótti á sínum tíma
einstxður hvalreki. Fundur þess varð
tilefni frétta í öllum stórblöðum Vestur-
landa og á því voru haldnar sýningar í
háskólum og menntastofnunum víða um
heim, þ.á.m. hér á Islandi, og vakti þá
öflugur lögregluvörður yflr því nótt sem
nýtan dag.
Nú rúmum hálfum öðrum áratug síðar
vilja margir ekki heyra á Vínlandskortið
minnst, og eigandi þess Yale-háskóli í
Bandaríkjunum hefur lagt það til hliðar
á bókasafni sínu. Hvers vegna? Hvað
gerðist? Helgar-Tíminn fór á stúfana og
kannaði málið.
Uppruni Vínlandskortsins
Vínlandskortið komst í hendur Yale-
háskóla árið 1957. Það gerðist með þeim
hætti að fornbókasali nokkur Laurence
Witten að nafni kom til bókasafns
skólans þeirra erinda að sýna fræði-
mönnum þar kort nokkurt og handrit að
Tatarafrásögn Carpinis sem hann hafði
keypt úr einkabókasafni einhvers staðar
í Evrópu. Ormétin göt voru á bók og
korti, en ekki féllu þau saman. Nokkru
síðar bar svo við að kunningi fornbóka-
salans, dr. Thomas E. Marston bóka-
vörður í Yale, rakst á uppskrift af
alfræðiriti Vincent de Beauvais í verð-
lista frá enskum fornbókasala og keypti
bókina af rælni. Bók þessi var einnig
ormétin. Þegar kortið var borið að fyrstu
síðum bókarinnar, stóðust ormgötin á,
og hið sama varð upp á teningnum þegar
Tatarafrásögnin var lögð að öftustu
síðum hennar. Allt virtist þetta hafa
verið ein bók í öndverðu, kortið fremst,
en alfræðiritið komið á eftir og Tata-
rafrásögnin rekið lestina. Sama vatns-
merki er á pappír beggja bókanna, en
kortið er ritað á bókfell. Við þetta bætist
svo að Yale-menn töldu sömu rithönd á
kortinu og báðum bókunum.
Kortið reyndist vera 11 x 16 þumlung-
ar, teiknað með brúnu bleki og á
pergamentinu er uppdráttur af heimin-
um eins og menn álitu hann vera á
fimmtándu öld. Evrópa er auðþekkjan-
leg og útlínurnar eru nokkurn veginn
nákvæmar. Afríka og Asía eru miklu
ónákvæmari. Einnig eru á kortinu eyjar
sem talið var að væru í Atlantshafi.
Vesturheimur er teiknaður efst í horninu
til vinstri handar. Uppdrátturinn af
Grænlandi er svo nákvæmur að furðu
vekur, og til vinstri við hann er
uppdráttur af stórri eyju sem merkt er
Vínland. Tvcir árósar eru sýndir á
kortinu og var talið að þar kynnu að vera
Hudsonflói og St. Lawrenceflói í Kan-
ada.
Fyrir norðan Vínland á kortinu er
rituð frásögn um fund þess á latínu og
segir þar m.a.: „Þeir félagar Bjarni og
Leifur Eiríksson fundu nýtt land, mjög
frjósamt og jafnvel vaxið víni, eftir að
guðs vilji hafði leitt þá langa vegu um
ísi þaktar slóðir frá eyjunni Grænlandi
til suðurs um fjarlægustu hluta vestur-
hafsins. Þeir nefndu eyna Vínland..."
Eftir að kortið og handritin komust í
hendur fræðimanna Yale-háskóla hófu
þeir umfangsmiklar rannsóknir á þeirn.
Þeir ályktuðu að kortið hefði verið gert
í Basel í Sviss, sennilega um 1440. í
Basel var haldið langt kirkjuþing á
árunum 1431 og 1449 og þangað komu
kirkjunnar menn úr öllum áttum, þar á
meðal Norðurlöndum til að skiptast á
skoðunum.
Þótt um heimskort væri að ræða var
því fljótlega gefið nafnið „Vínlandskort-
ið“ með því hið merkilegasta sem það
þótti leiða í Ijós var að það var ekki
aðeins í Norðurálfu sem menn vissu af
Vínlandi heldur var tilvist þess einnig
þekkt suður í álfu áður en Kólumbus
lagði upp í ferð sína og fann Ameríku.
Um feril og sögu kortsins frá því það
var gert og þar til Witten fornbókasali
Saga Vínlandskortsins rifjuð upp:
„Enn ein sönnun þess
að Bjarni og Leifnr
heppnifundu
Ameríku”
— skrifaði Tíminn 1965. íslenskir
fræðimenn voru efins og 1974 kom í
ljós að kortið var falsað
keypti það árið 1957 og kom því í hendur
Yale-háskóla var á hinn bóginn ekkert
upplýst.
Fundurinn opinberaður
Það var ekki fyrr en átta árum eftir
að Vínlandskortið barst Yale-háskóla að
skýrt var opinberlega frá tilvist þess. Var
þá gefin út bókin The Vinland Map and
the Tartar Relation eftir tvo fræðimenn
við British Museum í Lundúnum, R.A.
Skelton og George D. Painter, og
bókavörð við Yale-safn, Thomas E.
Marston.
„Útgáfa bókarinnar sannar að það
voru víkingar sem fundu Ameríku löngu
á undan öllum öðrum mönnum“, sagði
James Tanis, yfirbókavörður við Yale-
safn, í samtali við Tímann daginn sem
bókin kom út. Tanis sagði að útkoma
bókarinnar ætti eftir að vekja mikla
athygli beggja vegna Atlantshafsins,
sérlega meðal fræðimanna og þeirra sem
lengi hefðu deilt um það hvort Leifur
heppni eða Kólnmbus hefðu fundið
Ameríku.
I lok viðtalsins spurði fréttamaður sagnfræðistofnunarinnar í New York:
Tímans Tanis að því hvaða áhrif „Þetta er mjög alvarlegt mál, þeir reyna
kortafundurinnmyndihafaáKólumbus- aöbreyta sögunni.1' Hann harmaði
ardaginn sem árlega er haldinn hátíð^^4ffftaklega að niðurstöður voru kynntar
legur í Bandaríkjunum og eins á hinn
nýlögskipaða Leifs Eiríkssonar dag.
„Eins og þú veist", svaraði bókavörð-
urinn, „þá er Kólumbusardagurinn á
morgun, og þessi frétt er eins og eitt
heljarmikið skot úr tvíhleyptri hagla-
byssu fyrir þá sem standa á því fastar
en fótunum að Kólumbus hafi fundið
Ameríku. Aftur á móti mun þessi
kortafundur verða til þess að auka gildi
og vinsældir Leifs Eiríkssonar dagsins.
Ég sem sjálfur er af norskum ættum er
einn af þeim sem halda mun upp á þann
dag framvegis."
Ekki allir hrifnir
Ekki reyndust allir«jafn ánægðir og
yfirbókavörður Yale-safns. Hinn 13.
olctóber greindi Tíminn frá því að
Spánverjar, katólikkar og aðrir stuðn-
ingsmenn Kólumbusar væru lítt hrifnir
af niðurstöðum vísindamanna við Yale.
Haft er eftir forstöðumanni ítölsku
rétt fyrir Kólumbusar-daginn í Banda-
ríkjunum. Enn fremur fullyrti hann að
Kólumbusarsérfræðingar gætu gagn-
sannað niðurstöðurnar með heilu fjalli
af kortum frá bókasafninu í Páfagarði.
í sama tölublaði Tímans er haft eftir
Jóní Helgasyni prófessor í Kaupmanna-
höfn: „Ég er mjög efihs. Okkur er enn
í fersku minni þegar bóndi nokkur í
Kensington hélt því fram árið 1898 að
hann hefði fundið rúnastein þar sem rist
væri frásögnin unt fund Vínlands. Seinna
kom á daginn að rúnirnar voru falsaðar.
Sé kortið ófalsað er hér um stórkostlegan
fund að ræða, en hyggilegast er að ségja
ekki neitt fyrr en ntaður hofur séð kortið
sjálfur."
íslenskir fræðimenn efins
íslenskir fræðimenn tóku varfærna
afstöðu í málinu. Vísindafélag íslend-
inga efndi til fundar um málið í lok
október og kom þar fram mikil gagnrýni
á kortið.
Björn Þorsteinsson sagnfræðingur
taldi engin viðhlítandi rök hafa komið
fram hjá útgefendum bókarinnar fyrir
aldri kortsins, heldur benti ýmislegt til
þess að það væri yngra eða frá um 1500.
í sama streng tóku Haraldur Sigurðsson
bókavörður sem kvað rannsókn þá er
farið hafði fram á aldri kortsins alls ekki
einhlíta og þótt pappírinn væri aldurs-
greindur frá um 1440 gæti hann hafa
legið ónotaður.
Þórhallur Vilmundarson kvaðst hafa
orðið fyrir vonbrigðum með vinnubrögð
útgefenda bókarinnar og furðaði sig á
því að þeir skyldu ekki hafa' kynnt sér
rannsóknir íslenskra fræðimanna á Vín-
landssögum.
Jón Éyþórsson veðurfræðingur taldi
kortið að því leyti ósannfærandi að það
gæfi til kynna að mjög hlýtt hefði verið
á þessu áraskeiði svo að unnt hefði verið
að sigla kringum Grænland.
Vínlandskortið falsað?
Sá íslenskra manna sem hvað ýtarleg-