Tíminn - 27.11.1982, Blaðsíða 7

■ Þingforseti hefur gert víðreist í sumar. M.a. sótti hann fund sem þingforsetar
allra Evrópuríkja sóttu í London í júní. Myndin er af þessum áhrifamikla hópi
stjórnmálamanna. Jón Helgason stendur í miðröð, annar frá vinstrí. Fundir þessir
eru óformlegir og haldnir annað hvert ár. Oskað var sérstaklega eftir að forsetar
þinga Norðurlanda mættu á fundi þessum, og urðu þeir við því, en Norðurlandabúar
hafa ekki ávallt sótt forsetafundina. Helstu mál Lundúnafundarins voru umræður
um umboðsmenn og öryggismál þingmanna.
Ennfremur hittum við Carstens for-
seta vestur-þýska Sambandslýðveldisins,
eins og áður hefur komið fram í fréttum.
- Sem dæmi um þann áhuga sem
Þjóðverjar hafa á menningarlegum og
stjórnmálalegum samskiptum við íslend-
inga má nefna, að í þessari ferð var
okkur tilkynnt það að þýska ríkið hefði
ákveðið að veita 20 þúsund marka styrk
til að gefa út íslensk-þýska orðabók, sem
unnið hefur verið að á undanförnum
árum og getur væntanlega komið út áður
en langt líður. En útgáfa hennar hefur
mikla þýðingu fyrir menningarleg sam-
skipti okkar og Þjóðverja. Það kom fram
hjá Pétri Eggerz ambassador að hann
teldi að sh'k útgáfa væri mjög nauðsyn-
leg.
Síðara kvöldið sem við dvöldum í
Bonn var okkur boðið til aðseturs
fylkisþingsins í Bremen í höfuðborginni.
Par var þá stödd sendinefnd stjómmála-
manna og viðskiptamanna frá fylkinu.
Sumir þeirra hafa komið til íslands og
átt viðræður við íslendinga um viðskipti,
en þeir hafa mikinn áhuga á auknum
viðskiptum milli íslands og Bremen/
Bremenhaven eftir að þeir hættu að
veiða á íslandsmiðum. Óskuðu þeir
sérstaklega eftir því að athugaðir yrðu
möguleikar á að íslendingar seldu þeim
karfa, sem er sá fiskur sem þeir kjósa
helst að fá, og væm þeir þá reiðubúnir
til þess að athuga möguleika á öðrum
viðskiptum einnig. Nefndu þeir í því
sambandi m.a. lambakjöt.
Formaður þessarar móttökunefndar
var viðskiptaráðherra Bremen Karl
Willms. Lét hann í ljós áhuga sinn á því
að koma hingað til íslands og ræða við
Steingrím Hermannsson sjávarútvegs-
ráðherra . Er nú ákveðið að hann komi
hingað ásamt fimm öðmm fulltrúum
síðast í þessum mánuði. Hann hefur lýst
vilja sínum á að hitta einnig landbúnað-
arráðherra og viðskiptaráðherra.
Minntust Brimarar á möguleika á því
að þeir fengju einhverja heimild til að
veiða innan íslenskrar lögsögu?
- Nei, þeir gera sér ljóst að um það
er ekki að ræða, enda kemur það ávallt
skýrt fram hjá okkur. En það sem þeir
fóru sérstaklega fram á er að athuga
möguleikana á að fá nokkuð reglulega
landanir á karfa í Bremenhaven og lýstu
sig þá reiðubúna til þess að athuga
möguleika á að tryggja lágmarksverð,
þannig að það yrði ekki eins háð því
uppboðsverði sem yfirleitt gildir á
þessum markaði. Við í sendinefndinni
vorum náttúrlega ekki aðilar að neins
konar viðskiptasamningum. Þetta
voru aðeins viðræður, þar sem þeir
komu áhugamálum sínum áleiðis og um
opnunarmöguleika á væntanlegum við-
ræðum, þegar Willms kemur hingað og
hittir ráðherra að máli.
Bremenhaven er mikill útgerðarbær,
og jafnframt verslunarmiðstöð. En eftir
að fiskveiðilögsaga var færð út við ísland
og víðar á hefðbundnum veiðislóðum
Brimara veiða þeir aðeins um helming
þess fisks sem þeir þurfa að fá vegna
markaðanna. Hitt verða þeir að fá hjá
fiskiskipum annarra þjóða. Þeir flytja
t.d. mikið inn frá Danmörku m.a. 90%
af þeirri síld sem þeir kaupa. Það sem
kemur í veg fyrir síldarsölur frá okkur
er tollur á saltsíld, sem seld er til
Efnahagsbandalagslandanna. Jón
Helgason kvaðst hafa borið fram þá ósk
að Brimarar reyndu að beita sínum
áhrifum að undanþága fengist frá
þessum tolli, en þeir óska eftir að fá
þetta hráefni og við höfum mikla þörf
fyrir að selja þessa vörutegund. Og það
má benda á það að viðskiptajöfnuðurinn
milli Þýskalands og íslands er okkur
mjög óhagstæður, þar sem á síðasta ári
fluttum við inn mest frá Þýskalandi og
nam innflutningur okkar þaðan helmingi
hærri upphæð en þeir keyptu af okkur.
Þannig að þarna hallar mjög mikið á og
er nauðsynlegt að breyta þessu dæmi
okkur í hag.
Þjóðverjarnir í Bremen hafa góðan
aðgang að flutningakerfi meðkælibúnaði
sem nær suður um alla Evrópu og benda
þeir á að það hljóti að vera ávinningur
fyrir okkur að versla við þá og komast
þannig inn á þetta dreifingarkerfi. En
þetta byggist náttúrlega á því að verðið
sem við fáum fyrir fiskinn sé ekki lakara
en býðst annars staðar.
í þessum viðræðum kvaðst Jón Helga-
son hafa lagt áherslu á, að vitanlega
vildum við vinna hérlendis þann fisk,
sem íslendingar veiða. Hins vegar hafa
verið erfiðleikar að selja unninn karfa oj^
því væri eðlilegt að ræða um þessi mál,
enda alltaf eitthvað um landanir erlend-
■ Hús angistarinnar í New London, er þar var sumarheimili O’Neill fjölskyldunnar,
sem er fyrirmynd leiksins.
þörfum. Nærir með þeim sína vél, smyr
hana og knýr áfram.
Skynugir menn benda til dæmis á, að
Dagleiðinni svipi til hins gríska harm-
leiks. Hún skeður á einum degi, sem
táknar lífið, kvöldið og nóttin táknar svo
endalokin, uppgjörið og þjáninguna.
Táknmálið er svo dregið úr ýmsum
stöðum í mannsævinni, heimsbókmennt-
:unum og meira að segja rafljósafélagið
fær að vera með til að sýna hina
draugalegu skelfingu föðurinsÆttann við
að enda á fátækrahæli. Þokan umlykur
svo þetta fólk, sem hefst við í einni stofu,
og stunumar frá þokulúðrinum verða
ekki til þess að draga úr þjáningunni.
Dagleiðin í Þjóðleikhús-
inu.
Þar er Thor Vilhjálmsson er þýðir
Dagleiðina að þessu sinni. Verkið hefur
áður verið sýnt í Þjóðleikhúsinu og þá í
þýðingu séra Sveins Víkings, og nefndi
hann verkið Húmar hægt að kvöldi
(1959). Þá sýningu sá ég ekki og hefi
ekki samanburð. Mér er sagt af fróðum
mönnum að til séu a.m.k. þrjár fjöl-
skyldumyndir eftir O’NeilI undir þessu
nafni. Og þær séu mismunandi langar og
andstyggilegar, frá sjónarmiði fjölskyld-
unnar. Þessi þýðing er áhrifamikil.
Dagleiðin er dæmigert textaverk, og
dæmigert fyrir kunnáttu höfundarins í
leikhúsinu. Ógnin umlykur húsið. Að-
eins eitt svið er notað. Orðin gjöra allt hitt
Þú ert á ókunnum stað í orlofi með eitri
og þjáningu, þótt þú sért kominn af allt
öðrum heimi.
Leikstjórinn Kent Paul skilur þetta
verk vel, enda hefur hann án efa ekki
misst af sýningum á því.
Samt er maður ekki sáttur við allt, til
að mynda er borðlampinn mikill glæpur
í þessari sýningu, því hann eyðileggur
framsögnina og tjáninguna, bæði Ijós-
fræðilega og eins skyggir hann á andlit
leikenda og það kemur niður á
framsögn, sem er varamál í leikhúsi,
ekkert síður en hljóðfræði. Þessi lampi
drepur mikinn texta. Um týpur má einnig
deila. Til dæmis hvort faðirinn sé
nægjanlega hégómlegur til fara, eða
borgaralegur, þótt hann sé nískur.
Gamlir leikarar, jafnvel vondir leikar-
ar, skera sig með dularfullum hætti frá
öðru fólki á sama reki. Þeir ganga
nefnilega alltaf með leikhúsið sitt á
herðunum.
Sjálfsagt má gjöra ýmsar aðfinnslur
aðrar á leikstjórn og leik. Maður er til
dæmis ekki viss um að það hjálpi, að
þeir sem með aðalhlutverkin fara, vinna
ekki beinlínis saman. Menn beita um of
persónulegum leikstíl, en það kemur
Vorsabæ, Skeiðum
Ó, Drottinn, lát þú Ijóma
þitt Ijós í hverri sál
og hjörtun enduróma
þitt unaðsríka mál,
svo glöð og sæl við sjáum
að svip þinn berum vér,
í dag svo fundið fáum
þinn fríð á jörðu hér.
(Jón í Garði).
Nú er hann Einar vinur minn látinn.
Ekki mun búsmalinn í Vorsabæ njóta
gegninga hans framar.
Einar Gíslason var fæddur í Dalbæ
Gautverjabæjarhreppi 14. júní árið
1900. Ungur að árum varð hann að
flytjast að heiman til að sjá sjálfum sér
farborða eins og algengt var í þá daga.
Gerðist hann vinnumaður að Fjalli á
Skeiðum, en það er næsti bær við
Vorsabæ.
Þegar afi minn sálugi, Eiríkur Jónsson
hóf búskap í Vorsabæ árið 1916, réði
hann Einar í vinnumennsku til sín árið
eftir. Störfuðu þeir saman alla bú-
skapartíð afa og ömmu. Mæddi þá
umhirða búsins oft mikið á Einari í
fjarveru afa, er hafði ærinn starfa við
félags- og sveitarmálefni. Ber frá þeim
tíma að þakka hollustu og tryggð Einars
við Vorsabæjarheimilið. Tryggð hans
var sem bjarg, er heimilið bjó að.
Árið 1966 er Kristrún amma mín dó
og Helga frænka tók við búi í Vorsabæ,
varð Einar hennar stoð og stytta.
Hjálpaði hann henni við búskapinn allt
til dauðadags.
Einar hef ég þekkt frá því er ég fyrst
man eftir mér, en ég hefi dvalist
sumarlangt í Vorsabæ frá sjö ára aldri,
innan um fénaðinn sem var í umsjá
Einars og voru kynni okkar Einars afar
góð. Ætíð mun ég minnast með söknuði
þeirra ára, sem ég átti með Einari við
búskaparstörf í Vorsabæ. Þó þessi ár
hafi ekki verið mörg miðað við þau ár,
sem Einar hafði lifað, voru þau mér
mjög kær því þetta voru uppvaxtar-og
þroska ár mín. Miðlaði hann mér af
þeirri reynslu sinni er hann hafði öðlast
við áratuga búskap, þeirrar þekkingar,
dálítið niður á heildarmyndinni.
Fjölskyldur, jafnvel þótt þær eigi
ekkert saman nema eitur og þjáningu
eru yfirleitt í svipuðu mynstri. Börn apa
takta föður og móður, bæði í máli og
hreyfingum.
Ekki er ég líka dómbær á það hvernig
morfín er, eða var, til heimilisnota. Og
veit þar af leiðandi ekki hvernig menn
eiga að leika eitrið í leikhúsi. En ætla
verður að höfundur hafi áformað að láta
munnlega lýsingu nægja, en hafa Mary
Tyrone annars í sæmilegu formi á
sviðinu, og líka eitrið.
Sýningin á Dagleiðinni er vægast sagt
mjög áhrifamikil á köflum. Hinn glæsi-
legi still höfundar, með föngum úr
grískum harmleikjum, og öðrum leik-
föngum bókmenntanna, er vissulega
áhrifamikill. Það gjörir það að verkum,
að það er auðveldara að kvarta undan
einstökum atriðum, eins og framsögn og
lampa, sem ekki er á réttum stað en
öðru. Túlkunin, eða matið á leikendum,
hlýtur á hinn bóginn fremur að miðast
við þá sem valdir eru til hlutverka,
fremur en framgöngu. Einnig verður að
taka tillit til þess, hversu gífurlegt álag
svona verk hlýtur að vera fyrir hvern
leikara, sem og áhorfendur. En þó er
augljóst, að sá sem bjargar orðinu í
þessu verki, vinnur leiksigur um leið,
þótt eigi slái hann eign sinni á sýninguna.
Og við förum heim með strengi í
kroppnum og þjáningin fylgir okkur út í
nóttina og tortíminguna.
24.11
Jónas
Guðmundsson
skrifar um leiklist
sem hann veitti mér mun ég minnast
með þakklæti og ávallt hafa gagn af á
ókomnum árum.
Áhugamál okkar Einars við búskap-
inn voru þau sömu. Við höfðum báðir
mestan áhuga á sauðfé og hestum. Þó
Einar hafi ekki farið mikið á hestbak
síðustu árin, hafði hann gaman af að
hugsa um þá og horfa á góða hesta. Ekki
fóru skoðanir okkar Einars alltaf saman
er við ræddum um það sem við kom
hestamennskunni, því mikið hefur
breyst í sambandi við hestana, frá því
hann var ungur. Þá var ekki alltaf verið
að sportast um á hestunum. Þeir voru
þá þarfasti þjónninn.
Oft sagði Einar sögur af Grána sínum,
mesta töltara sem hann eignaðist. Og vel
ríðandi var hann á þeim bleiku, Hálegg
og Háfeta. Fóru þeir margar fjallferðirn-
ar saman. Yndi hafði hann af að smala
afréttinn á haustin og fór hann á fjall í
áratugi. Fjallkóngurvarhann íáraraðir.
Einar vakti áhuga minn á fjallferðum,
sveipaði þær þeim ævintýraljóma, sem
mér finnst ætíð vera við það að eltast
við kindur í óbyggðum íslands. Strax og
ég hafði tækifæri til, fór ég á fjall til þess
að fá að feta í fótspor Einars.
Margar voru sögurnar, er Einar sagði
af fjallferðum sínum, kuldanum og
vosbúðinni þegar tjöld fjallmannanna
fuku ofan af þeim, eða þegar hann og
Bjami á Brúnavöllum þurftu að fara út
í bylinn til að leita að fjallmönnum sen
höfðu villst. Þá hefur Einar notið þeirrar
hörku og þrákelkni er hann bjó yfir, því
aldrei gafst hann upp fyrr en ákveðnu
takmarki var náð.
Sauðfé var hans líf og yndi og hugsaði
hann að mestu leyti um kindurnar, þótt
hann gegndi kúnum líka. Man ég það,
að á vorin þegar kindurnar báru út um
móa og við Einar fórum ríðandi til
kinda. Ekki þurftum við að hafa fyrir
því að rýna í númerin á hornum
kindanna, því allar þekkti Einar þær
með nafni.
Einstaka sinnum þurftum við þó að
athuga númerin, en þá var nær eingöngu
um tvævetrur að ræða. Erfitt fannst
Einari að sætta sig við það, þegar
aldurinn færðist yfir, að geta ekki
hlaupið á eftir kindunum út um móa og
mýrar. Varð hann þá að notast við okkur
sem yngri vorum, en alltaf vildi hann
vera með í eltingarleiknum.
Snyrtimennska sat ávallt í fyrirrúmi,
gekk hann ætíð einstaklega vel um
gripahúsin. Fóðurgangarnir voru alltaf
vel sópaðir og hver tugga vel nýtt.
Gaman var að sjá fallegt handbragð
hans í hlöðunni. Hver stallur var af
ákveðinni stærð, stálið vel stungið. Var
því snyrtilegt umhorfs í hlöðunum í
Vorsabæ.
Oft gáfum við Einar fénu saman og
finnst mér núna Einar vanta þegar ég
kem um helgar og gef á fjárhúsin. Ekki
mun Einar oftar gefa með mér fénu.
Hugsa ég þó, að hann fylgist með því
sem er að gerast í Vorsabæ, þótt hann
hafi kvatt okkur að sinni.
Guð blessi minningu bans.
Eiríkur Þórkelssun
Einar Gíslason,