Tíminn - 23.01.1983, Side 6

SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 1983
■ Sem agent Helgar-Tímans í Dana-
veldi het' ég hingaötil látið hjá líða að
greina frá kúlturhræringunum sem hér
eiga sér stað. Skýringin er í og með sú
að megnið af menningarframleiðslu
þjóðarinnar fer alveg framhjá mér,
nýjar danskar bækur hcf ég td. ekkert
sent heitið getur útatað fingraförum þó
þeirra á meðal sé eflaust margt gott að
finna.
Eitt af því scm veldur að margt í
dönskum bókmenntum orkar lítið
spennandi er að danskir höfundar eru
svo danskir, danir virðast svo sjálfum
svo nægir og rithöfundarnir skrifa um
daniogfyrirdaniádönsku í Danmörku.
Þetta má sjállsagt heimfæra uppá
flestar þjóðir og þó þctta sé óvenju
áberandi hér skal ég skýra þctta mcð
einu dæmi: Á dögunum var viötal í
blöðunum við ónefndan danskan höfund
sem á að vera einn þeirra allra fremstu.
Þetta er orðinn miðaldra maður og hefur
sent frá sér velunnar og vandaðar
skáldsögur með reglulegu millibili
undanfarin tuttugu ár og tilefni viðtalsins
var að hann hafði þá hlotið stór dönsk
bókmenntaverðlaun fyrir nýútkominn
róman sem var þriðji cða fjórði hluti
mikils sagnabálks. Spyrjandinn vildi vita
hvert höfundurinn væri aö fara mcð
• i >.* ;>cfc**>*ri*»^ *
Djt ~&4o*t
# n “
DKUKhkVS-
PfÁ15EIM
F.OR SL0IM
Ll TEtkATUG
leiðinlegar vegna þess að þær þykjast
vera svo listrænar. Önnur þeirra heitir
„Anne Linnet Band“, þar eru þrjár
huggulegar söngkonur í framlínunni og
væla þær af hjartans list með röddum og
töktum sem eiga grcinilega að hljóma
einsog þær séu hámenntaðar í sönglist,
og mín vegna geta þær vel vcrið það...
Bakvið sig hafa þær nokkra einbeitta og
greindarlega hljóðfæraleikara. Þeiía
band spilar ekkert venjulegt popp segja
þeir, heldur fléttar það saman ólíkum
tónlistarstefnum einsog djassi og soul og
klassík og júneimit. í rauninni hljómar
þetta einsog samanhræringur af öllum
tónlistartegundum heimsins frá Peking-
óperunni yfir í íslenskan tvísöng og
útkoman verður eins og útþynntur
grautur af engu. Enda hef ég aldrei heyrt
um eða fyrirhitt neinn sem finnst þessi
tónlist skemmtileg, eða á sér uppáhalds-
lag með hljómsveitinni sem sett er á
fóninn í tíma og ótíma og spilað hátt.
Hinsvegar er það viðtekinn sannleikur
sem enginn leyfir sér að efast um að
þetta sé svo fínt og merkilegt, svo
listrænt, að allir verða að eiga plöturnar
í skápnum, spila þær fyrir gesti, lygna
aftur augunum og njóta. Fyrir vikið er
þetta metsöluhljómsveit og alltaf í
útvarpinu og sjónvarpinu.
Ef það er ekki ikkvað
þá er það ikkvað
þessari nýju verðlaunabók, sem gerast
átti í einhverju sérstöku amti á norðvest-
ur Jótlandi. Höfundurinn sem fyrir
svörum sat kom mjög vel fyrir, greinilega
fluggreindur maður og yfirvegaður;
hann rakti í löngu máli ætlunarverk sitt
með þessari miklu frásögn, og megininn-
tak þess virtist ntér vera að hann reyndi
að komast til botns í því dularfulla máli
hvcrsu undarlega atkvæði hefðu drcifst
i sveitarstjórnarkosningum í aintinu
alveg frá stríðslokum, flokkurinn
Venstre hefði dafnað einsog púkinn á
fjósbitanum meðan íhaldið og kratarnir
heföu fengið mun minna fylgi en td. á
suður Jótlandi, aö maöur nú ekki tali
unt Fjón, hinsvegar hefðu klofningsbrot
nokkur sópað til sín fylgi. sér í lagi á
sjötta áratugnum, og þannig héldu þcir
áfram rithöfundurinn og bókmennta-
fræðingurinn sem spurði og að lokum
létu þeir báðir í ljós von um að bókin
gæfi cinhver svör eða veitti einhverja
innsýn í rót þessa óvanalega fyrirbæris.
Ekkcrt mannlegt óviðkomandi.
Annars verö ég strax að viðurkenna
að þó sumpart stafi vanþekking mín á
dönskum nútímalitteratúr af áhugaleysi
cr þar að nokkru lcyti um að kenna leti
og vanrækslu, ennþá má úr því bæta og
núna er ég til dæmis harðákveðinn í að
lesa nýlega bók sem fengið hefur mikið
umtal; hér er á ferðinni doðrantur sem
hcitir „lliminn og Helvíti" hvorki meira
né minna. Höfundur sem þorir að gefa
bók sinni svona titil hlýtur að hafa
talsvert undir. og þá ekki hin smærri
próblem.
Kúltúr er nú fleira en bækur: Sjón-
varpið hérna er ágætt miðað við það sem
gcrist, bara ein dönsk rás reyndar, hún
þó betri en báðar sænsku til samans, en
þær sjást hérna líka. Þegar sagt er að
sjónvarpsstöðin hérna sé góð þá er það
ekki síst vegna þess að þeir sem henni
stjórna eru smekkmcnn við kaup á efni
erlendis frá. Þó skjöplast þeint hrapal-
lega öðru hvoru og þá helst ef þeir eru
að kaupa efni frá íslandi. Sumir segja
að það stafi af svörtum húmor eða
jafnvel illgirni hvað þeir velja til sýningar
af íslensku sjónvarpsefni. En sé svo er
hér sannkallað níðingsbragð á ferðinni
gagnvart þeim íslendingum sem hérna
búa. Sem betur fer gerist þetta ekki oft,
en ef þcir sýna íslenskt sjónvarpsleikrit
er það segin saga að íslendingum er
grænst og ráðlegast aö láta ekki sjá sig
á vinnustað eða í skóla næstu vikurnar
á eftir. Ekki nóg með þetta, heldur voru
þess ófá dæmi að eftir að þeir sýndu
Snorra Sturluson í danska sjónvarpinu
að íslendingar flúðu héðan í stórhópum.
En við, þessir með harðari skcl, scm
þraukum hérna cnn þráttfyrir fjórar
íslenskar sjónvarpsmyndir á jafnmörg-
um árum fáum þetta ósjáldan framaní
okkur cinsog blauta tusku: - nú, crtu
íslendingur, segja innfæddir og koma
með nokkra létta um verðbólguna,
síðan er hleypt á skeið og orð látin fjúka
um íslenskt tv-drama og þá er farið að
hlæja.
Útúrdúr
Það er sumt í þessu scm vekur áleitnar
spurningar.
Nú hefur það löngunt verið á íslandi
viðtekin skoðun, ekki síst meðal menn-
ingarsinnaðra vinstrimanna, að farsælast
sé að ríkið og rfkisfyrirtæki einsog
sjónvarpið hafi kvikmyndagerð á sinni
könnu, það er ekki háð markaðs og
gróðasjónarmiöum einsog rándýr fram-
léiðsla kvikmynda yrði í höndum prí-
vatmanna. Ríkissjónvarpið geti því
rólcgt sinnt listrænum kröfum og verið
óhrætt við nýjungar, öfugt við einka-
kapitalismann sem stíla verði uppá
peningakassann eingöngu. Þannig þjóni
ríkið best skapandi list í landinu.
En undarleg staðreynd virðist ntanni
það nú samt vera að allir eru sammála
um að verk óháðra kvikmyndagerðar-
manna á Klakanum séu miklu betri en
það sem sjónvarpið framleiðir fyrir
almannafé. Og ekki nóg rneð það,
heldur er einsog sjónvarpið eyðileggi
bara fyrir íslenskum listum í þessum
efnum. Ég hitti marga nýkomna frá
íslandi úr jólafríi fyrir ári síðan sem létu
mjög vel af myndinni „Útlaginn"- sem
hafði þá ný verið frumsýnd. I danskan
kunningjahóp fóru þessir íslendingar
síðan að segja frá þessari stórgóðu mynd
sem þeir höfðu séð, sem vonandi yrði
síðarmeir sýnd í bíóum hérna. En
viðbrögð hérlendra voru yfirleitt þau
sömu: Þeir höfðu fengið sinn futtstóra
skammt af íslenskum víkingamyndum,
- við sáum Snorra í sjónvarpinu og
værum orðnir laglega geggjaðir ef við
færum að borga okkur inná aðra slíka.
Annað undarlegt í þessum útúrdúr er
það að hörðustu andstæðingar ríkisfor-
sjár, í listum þ.á.rn. eru ungirsjálfstæðis-
menn. Frjálshyggjumennirnir. Hinsveg-
ar virðast það vera þessir sörnu ungu
íhaldsmcnn sem vaða uppi í sjónvarps-
myndagerð hjá íslenska ríkistívíinu.
Danir myndu kalla þetta „dobbelt-
moral". En það orð segir kannski ekki
neitt, að öllum líkindum er hér um að
ræða eitthvaö sem á bara rætur í móral
landans, cnda náskylt þcssu það sem
Guðbergur bcnti einu sinni á: Þeir
vinstrimenn sem á sínum tíma börðust
mest á móti stofnun íslenskrar sjón-
varpsstöðvar fóru allir í fýlu þcgar hún
var komin í gang yfir að fá ekki að vera
alltaf á skerminum.
Danskt sjónvarpsefni
Annars er til ein óbrigðul vörn fyrir
okkur hér þegar baunar fara að gera grín
að íslendingum fyrir sjónvarpsefni. Við
segjum bara: hahaha! Sumuni ferst!
Ójá.
Þá liengir nú danskurinn haus.
Þcir hérna eiga náttúrlega miklu
meira af peningum enda tuttugusinnum
fleiri, og næstum í viku hverri er sýndur
leikinn danskur þáttur.
Vinsældir amerísku þáttanna „Löður"
eggjuðu danska brandarakalla til starfa
og nokkrar seríur undir greinilegum
áhrifum frá nefndum þáttum fóru að
rúlla yfir skjáinn. Þeir sem ekki hafa
fattað snilld Löðurþáttanna ættu að sjá
tvær-þrjár útþynningar. Og augu þeirra
munu uppljúkast.
Dönum svipar nú til íslendinga að því
leyti að það er mjög sterk dreifbýlistaug
í þjóðarsálinni. Kannski er það ástæðan
fvrir að þeim hefur þótt vænlegast að
láta svona húmorþáttagerð í hendur
provins-deiidarinnar (dreifbýlis-) en hún
hefur aðsetur í Árósunt (Akureyri
Danmerkur). Það loðir nú við dreifbýlis-
menn allra landa að vera dáldið svona
„slow thinking" einsog kaninn segir, og
það sannast á afurðum próvinsdeildar
danska sjónvarpsins. Þessir brandara-
þættir voru svo hægir og þunglamalegir
að það lá við þjóðarsorg í landinu eftir
flutning þeirra. Jafnvel klassískum kvik-
myndaærslum einsog rjómatertukasti í
andlit eða bakföllum feitra kvenna í
gosbrunn fylgdi yfirleitt 2-3 mínútna
þögn eða stopp, einsog til að gefa
áhorfendum heima í stofu tíma til að
hlægja í friði og ró. Þetta var svona
fyndni einsog í „íslensk Fyndni".
Loks brugðu danir á það ráð að taka
þetta af könnu sveitavargsins og fólu
nýjustu þáttaröðina í hendur óháðu
kvikmyndafyrirtæki í Kaupmannahöfn.
En hvað gerist? Nýja serían er ekkert
skárri! Allir sátu þrumu lostnir. Eftir
mikið hjakk og umtal þykjast sumir hafa
fundið skýringuna og segja að framleið-
endum þáttanna hafi nefnilega verið
gert skylt að njóta leiðsagnar dreifbýlis-
deildarinnar í starfi sínu.
Eitt soft geðvonskukast
Nú verð ég að gera játningu; Þessi
grein er komin dáldið úr böndunum.
Upphaflega ætlunin var nefnilega að
segja frá ýmsu stórgóðu og skemmtilegu
í hérlendum listum, en þarsem greinin
er að verða búin og hefur verið fremur
neikvæð hingaðtil passar engan veginn
að fara að draga fram hrósyrðin núna.
Ég læt það því bara bíða næstu greinar
sem verður aðallega um fyrirtaks rokk-
hljómsveit og frábæra bíómynd. Hvort-
tveggja danskt.
Að lokum ætla ég því að tala aðeins
um á hvern hátt rembingur dana við að
vera „listrænir" og „menningarlegir"
ætiar hér allt að drepa. Það er jafnvel
svo að vinsælustu popphljómsveitunum
(sjálfar titla þær sig rneð rokki, en ekki
skal það gert hér) líðst að vera drep-
Þetta er ein alvinsælasta poppgrúpp-
an. Sú á toppnum er afturámóti önnur
sem nefnir sig „Shu-bidua". Um þá
gildir margt af ofangreindu, þó á ólíkan
hátt sé. Enginn hefur nefnilega reynt að
halda því fram að tónlist þeirra sé
merkileg, ekki einu sinni skemmtileg.
Enda er hún algerlega stíl- og hljómlaust
poppglundur. Ingimar Eydal plúsgömlu
Trúbrot deilt með fimm. Þetta gildir um
laglínur, söng, útsetningar og undirleik.
Og þetta viðurkenna næstum allir. Þá er
eðlilegt að spurt sé:
- Hvaðersvonamerkilegtviðþetta?
Og þá svara danir:
- Njaaa, það eru sko textarnir.
Þá var að hlusta á textana. Og þeir
eru svona nákvæmlega einsog sagt hefur
verið að góðir textar eigi að vera.
Haganlega saman settir, kímnir og
menntaðir, þó ekki neinn mennta-
mannahúmor heldur miklu fremur svona
kennarastofubrandarar, með léttum
ádeilubroddi einsog fara gerir, þó ekki
ádeila sem stuðar neinn því allir hafa
hcyrt það svo oft áður. Svona heims-
ósómi einsog - jólin eru hátíð kaup-
manna - og bimbirimbirimbamm. Eng-
inn hlær. Enginn er neinu nær. En allir
segja: mikið er þetta vel gert, og kaupa
plötuna.
Það er engin tilviljun að sá sem samdi
Nýju fötin keisarans var dani.
Fyndnir textar?! sagði ég einu sinni
þegar ég var spurður hvort mér þættu
ekki Sjúbídúa fyndnir. - Ef þú vilt heyra
fvndna texta Ijúfi vin, hlustaðu þá á
gömlu gamanvísurnar með Ómari
Ragnars. Einsog þennan um ástir aldr-
aða flagarans á elliheimilinu:
...Sú fyrsta sem cg kvnntist þar
var keliing austun úr sveit
Hún kyssti mig í garðinunt
svo undur rjóð og heit
að það hefði mátt halda
að hana kveldi hitasótt
svo kom það líka á daginn
því hún dó þá sömu nótt.
Þó ég sé gamall kyndari
þá kom það llatt á mig
að konugreyið skyldi þama
yfirhita sig
og í þvi skyni að forðast
að slík óhöpp geti skeð
á ástarfundi hef ég alltaf
kalda bakstra með.
Einar Kárason skrifar
frá Kaupmannahöfn