Tíminn - 27.03.1983, Side 8

8
SUNNUDAGUR 27. MARS 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason. ,
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Olafsson. Fréttastjórar: Kristinn Hallgrímsson og Atli Magnusson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Guðmundur Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjansson, Kristín Þorbjarnardóttir,
Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími 18300. Kvöldsimar: 86387 og 86392.
Verð í lausasölu 15.00, en 18.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 180.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
í feni „þröngsýni” og
„harkalegs flokksræðis”
■ Þaö þótti vel til fundiö þegar forsætisráðherraefni
Sjálfstæðisflokksins boðaði það á síðasta degi þingsins nú
fyrir skömmu, að hann ætlaði að leiða flokkinn upp úr
feninu. Að vísu voru ekki allir með það á hreinu, hvaða
fen hann var að tala um en það hefur skýrst mjög síðustu
dagana.
Gunnar Thoroddsen, forsætisráðherra, gaf nokkra
útlistun á því feni, sem Sjálfstæðisflokkurinn er sokkinn
í, í kveðjuræðu sinni á þingi þetta sama kvöld. Þar lýsti
hann Sjálfstæðisflokknum m.a. með svofelldum orðum:
„Á unga aldri vann ég að því ásamt félögum mínum að
flokkurinn yrði víðsýnn frjálslyndur flokkur með hags-
muni allra stétta fyrir augum og með fullum skilningi á
félagslegum þörfum fólksins. En ekki síður var okkur það
hugleikið, að flokkurinn yrði umburðarlyndur flokkur í
samræmi við þann kjarna sjálfstæðisstefnunnar, að sérhver
maður ætti rétt að vera sjálfstæður í hugsun, orði og
verki, og hefði rétt til að fylgja samvisku sinni og
sannfæringu eins og stjórnarskráin býður þingmönnum að
gera. Nú í seinni tíð hefur syrt í álinn og blikur dregið á
loft. Pví er ekki að neita, að nokkurt fráhvarf hefur orðið
frá þeim hugmyndum og grundvallarhugsjónum, sem við
á sínum tíma gerðum okkur og sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur lengst af starfað eftir. Þar má tilnefna þröngsýni í'
stefnumótun og hugmyndir um harkalegt flokksræöi“.
Forsætisráðherra gagnrýndi einnig þá forystumenn í
Sjálfstæðisflokknum sem töluðu af kæruleysi um það
geigvænlega böl, sem atvinnuleysið væri.
Suðningsmenn forsætisráðherra innan Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík bættu enn við þessa lýsingu í
sérstakri yfirlýsingu, sem þeir gáfu út eftir að forsætisráð-
herra hafði áítveðið að verða ekki við áskorunum þeirra
um sérframboð í Reykjavík. Þar sagði m.a. um Sjálfstæðis
flokkinn:
„Á undanförnum árum hefur flokksræði og óbilgirni
færst í vöxt innan Sjálfstæðisflokksins. Um leið og þessi
þróun hefur gengið gegn helstu markmiðum flokksins um
lýðræði og einstaklingsfrelsi, hefur hún valdið vaxandi
óánægju og kvíða hjá fjölmörgum sjálfstæðismönnum.
Þrátt fyrir málefnalegt andóf gegn þessari þróun hefur það
komið æ betur í Ijós, að í stað umburðarlyndis stefnir nú
í átt til aukins flokksræðis, sem mun þrengja flokkinn utan
um harðan kjarna fárra gegn fjöldanum“.
Hér er Sjálfstæðisflokknum lýst af þeim mönnum, sem
gerst þekkja til, mönnum, sem hafa starfað þar um áratuga
skeið. Þetta er hið eiginlega fen, sem Sjálfstæðistlokkurinn
hefur lent í; fen „þröngsýni í stefnumótun“ og „harkalegs
flokksræðis“, sem hefur þrengt flokkinn utan um „harðan
kjarna fárra gegn fjöldanum“.
Almenningur þarf ekki að vera í nokkrum vafa um að
þessar lýsingar sjálfstæðismanna á eigin flokki eru réttar,
og vafalaust mildilega orðaðar. Þær gefa raunverulega
innsýn inn í hvernig málum er þar háttað innan veggja.
Þær eru sú umsögn um Sjálfstæðisflokkinn, sem kjósendur
ættu að hugleiða vel á kjördag.
Forsætisráðherraefni Sjálfstæðisflokksins lofaði því að
lyfta flokknum sínum upp úr feninu með því að fá hreinan
meirihluta. Almenningur í landinu er auðvitað of skyn-
samur til þess að slík ósköp muni gerast. Rétt er hins vegar
að benda á, að það breytir engu um innviði Sjálfstæðis-
flokksins þótt hann komi sem stjórnarandstöðuflokkur
sæmilega út úr næstu kosningum, því það fen, sem
forsætisráðherra og stuðningsmenn hans hafa verið að
lýsa, er innanmein flokksins. Það læknast ekki nema með
því að breyta um forystu og vinnubrögð. En það hefur
Gunnar Thoroddsen og stuðningsmenn hans reynt árum
saman án árangurs, og nú dregur hann sig í hlé. Það er því
ljóst að þeir, sem að mati forsætisráðherra hafa að
undanförnu leitt flokkinn inn á brautir þröngsýni og
harkalegs flokksræðis, hafa valdataumana í flokknum enn
frekar en áður í sínum höndum. Svo tala menn um að rísa
upp úr feninu! -ESJ.
skuggsjá |
Bandarískir ævisöguritarar eru um
MARGT ÓLÍKIR I'EIM ÍSLENSKU. Hér á landi eru
ævisögur yfirleitt skrifaðar viðfangsefninu til dýrðar; lögð er
áhersla á það, sem til upphefðar og fyrirmyndar má teljast, en
hitt, sem miður kann að hafa farið, fær gjarnan litla ef nokkra
umfjöllun. Þannig er þessu ekki farið vestra; þar eru
ævisöguritarar miskunnarlausir í að fletta ofan af þeim, sem
þeir eru að skrifa um, ef þeir telja efnisleg rök fyrir því.
Nýjasta dæmið um slíka ævisögu er löng og ítarleg bók
Robert A.Caro um Lyndon Johnson. Þetta er fyrsta bók af
fleirum um þennan fyrrverandi forseta Bandaríkjanna og
fjallar um leið hans til valda: „The Path to Power“. Caro segist
hafa byrjað á þessu ritverki sínu með aðdáun á Johnson, en
hafi við athugun á ferli hans fyllst viðbjóði.
Hver man annars ekki eftir Johnson, stjómmálamanninum
frá Texas, sem var varaforseti Bandaríkjanna þegar John F.
Johnson settnr á
„stall vansæmdar”
í nýrri ævisögu, sem komin er út í Bandaríkjunum
Kennedy var skotinn til bana í Dallas? Að loknu því
kjörtímabili hlaut Johnson yfirburðakosningu í forsetakjörinu
á móti Barry Goldwater. Hann kom mörgum merkum
þjóðþrifamálum í gegnum bandaríska þingið að því er varðaði
félagsmálalöggjöf, en hans er hins vegar einkum minnst af
öðru og miður gleðilegu tilefni; hann var forsetinn sem
magnaði þátttöku Bandaríkjamanna í Víetnamstríðinu og
varð að lokum sjálfur eitt af fómarlömbum þess stríðs er hann
neyddist til að hætta við að gefa kost á sér við forsetakjörið
1968 vegna hrikalegrar útkomu í prófkjörinu í New Hamps-
hire. Johnson og Víetnamstríðið eru því tengd órjúfanlegum
böndum f hugum fólks.
£ N CARO ER EKKI AÐ FJALLA UM FORSETATÍÐ
JOHNSONS EÐA VÍETNAMSTRÍÐIÐ. Síður en svo.
Hann kannar hvernig Lyndon Johnson, fátækur Texasbúi,
komst til valda; fyrst inná þing í heimaríki sínu og síðar á
Bandaríkjaþing, og hverjir studdu hann. Og sú lýsing gefur
ljóslifandi mynd af miklum tækifærissinna, sem skrfður upp
að þeim sem geta komið honum að gagni á leiðinni upp
valdastigann, en bætir sér það upp með þvf að meðhöndla
nánustu fylgjendur sína og samstarfsmenn eins og skít. Mynd
Caro af Johnson er því óskaplega ógeðfelld.
Að sögn Caro voru það tveir menn öðrum fremur sem
hjálpuðu Johnson upp valdastigann á kreppuárunum, að
sjálfsögðu í eiginhagsmunaskyni; lögfræðingurinn Alvin Wirtz
og byggingaverktakinn Herman Brown. Wirtz þessi hafði átt
sæti á þingi Texas, en lét af þingmennskunni til þess að gerast
talsmaður, eða lobbýisti, fyrir olíufélag í Texas, en hann hafði
reyndar verið á launaskrá hjá þessum olíufurstum á meðan
hann sat á þinginu! Hann starfaði síðar á vegum Samuel
Insulls, fjármálamanns sem hugðist byggja geysimikið rafork-
uver í Colorado-fljóti í Texas, og tókst Wirtz m.a. að plata
landið, þar sem átti að byggja átti orkuverið, út úr fyrrverandi
kjósendum sínum fyrir lítið. En svo fór Insull á hausinn, eins
og fleiri á þessum tíma, þegar bygging raforkuversins var
aðeins komin nokkuð á veg, þá sá Wirtz stóra tækifærið; hann
sem hafði fram að þessu verið boðberi Insulls og einkaframtaks-
ins í Texas, skipti nú um á einni nóttu og gerðist helsti
stuðningsmaður Roosevelts forseta, sem var að reyna að reisa
efnahag Bandríkjanna við m.a. með víðtækum opinberum
framkvæmdum. Og hann hafði rétt sambönd; einkarafork-
uverið varð því von bráðar að opinberri framkvæmd, sem
fjármagnað var af Bandaríkjastjórn! Wirtz varð ríkur á þessu
öllu saman; fékk 87 þúsund dali eingöngu í laun fyrir
lögfræðilega aðstoð við verkið. Hann hafði lært að mjólka
ríkið og hélt því áfram upp frá því. Sama mátti segja um
Herman Brown, sem tók m.a. að sér að byggja Marshall
Ford-stífluna, sem var hluti af þessum miklu Colorado-raforku-
framkvæmdum.
Tækifæri johnsons kom þegar wirtz og
BROWN URÐU FYRIR ÁFALLI. Fulltrúi „þeirra,, í
Washington, James Buchanan, sem hafði verið formaður
fjárveitinganefndarinnar og haldið fjárveitingum til virkjunar-
innar gangandi, hrökk uppaf. Nú voru góð ráð dýr; án nýs
þingmanns, sem vissi til hvers væri ætlast af honum, voru
frekari fjárveitingar til virkjunarinnar í hættu, og þar með
auðlegð þeirra Brown og Wirtz. Þeir höfðu kynnst Johnson
lítillega áður þegar hann hafði starfað sem ritari hjá ungum
þingmanni, Richard Kleberg að nafni, og hafði þá sýnt nokkra
hæfileika til að fá jákvæða afgreiðslu mála hjá opinberum
stofnunum. Þeir ákváðu því að styðja Johnson. Hann átti að
vísu við erfiða andstæðinga að etja, sem voru mun líklegri
sigurvegarar að öllu óbreyttu. En Wirtz og félagar fundu
baráttuleið að gera Johnson að harðasta stuðningsmanni
Roosevelts, m.a. í hörðu deilumáli, sem þá var efst á baugi
vegna fyrirhugaðrar breytingar Roosevelts á hæstarétti
landsins. Wirtz og Brown voru lítt hrifnir af áætlun Roos-
evelts, en þar sem allir mótframbjóðendur Johnsons voru á
móti Roosevelt í þessu máli þá fannst þeim upplagt að
Johnson yrði með! Á fundi þar sem kosningabarátta Johnsons
var skipulögð kom fram, að sögn eins þeirra sem viðstaddur
var, að rétt eða rangt í því máli skipti engu: Wirtz sagði:
„Sjáðu, Lyndon, auðvitað er þetta tóm vitleysa, þessi áætlun,
en ef þú tengir þig við hana þá munu vinir Roosevelts styðja
þig“. Sú stefna var mörkuð að Johnson yrði að styðja
forsetann hundrað prósent í öllu, sem hann hefði gert og
myndi gera; hann yrði að gera sig að manni Roosevelts. Þetta
gerði Johnson, og með miklum dugnaði, fjárstuðningi frá
stórfyrirtækjum, svo sem byggingaverktökum og olíufyrir-
tækjum, og með leiðsögn Wirtz tókst Johnson að sigra.
Roosevelt varð auðvitað mjög ánægður með að frambjóðandi,
sem hafði lýst slíkum stuðningi við sig, náði kjöri, og hitti nýja
þingmanninn nokkrum dögum síðar; myndin af þeim fór víða
og varð til að auka áhrif Johnsons í Washington langt umfram
það sem venja er með nýgræðinga á þingi.
Þegar á þingið kom sinnti Johnson lítt um stefnumái
Roosevelts; hann lagði aila áherslu á að hjáipa vinum sínum
og þá fyrst að halda virkjuninni í Colorado-fljóti gangandi,
sem var alls ekki auðvelt. Honum tókst að vingast við ýmsa
aðila, sem voru ekki sjálfir f valdamiklum stöðum en höfðu
aðgang að ráðamönnum. Og þar á meðal aðgang að
forsetanum, sem afgreiddi málið fyrir sitt leyti með orðunum:
„Látið strákinn fá virkjunina;“
Eftir því sem Johnson varð meira ágengt í fyrirgreiðslumál-
um í Washington þeim mun traustari stuðning ávann hann sér
meðal fjármálaaflanna heima fyrir, og það varð aftur til þess
að staða hans innan Demokrataflokksins styrktist verulega;
með stuðningi vina sinna gat hann útvegað verulegt fjármagn
í kosningasjóði flokksins, og peningum fylgir vald.
Fyrirgreiðslupólitík fyrir vini sína í Texas var megininntakið
í starfi Johnsons sem þingmanns. EnChro gagnrýndi hann
ekki aðeins fyrir það, eða fyrir tækifærismennsku, heldur
einnig fyrir valdagræðgi og grimmd. Hann segir t.d. að þegar
í skóla hafi komið skýrt í ljós hjá Johnson „löngunin til að
ráða yfir öðrum, þörfin til að kúga aðra, og beygja aðra undir
vilja sinn... oflætið við undirmenn var jafn áberandi og
undirlægjuhátturinn gagnvart þeim sem hærra voru settir...
illmennskan og grimmdin, ánægjan sem fólst í því að brjóta
aðra á bak aftur og halda þeim þannig, þörfm ekki aðeins fyrir
að sigra aðra heldur eyðileggja þá... og ofar öllu öðru
metnaðargirndin, yfirgengileg persónuleg metnaðargirnd,
sem gerði málefni að hindrunum."
Gagnrýnandi The New York Review of Books segir að með
þessari heimildaríku ævisögu hafi Caro sett Johnson á
vansæmdarstall, þaðan sem hann verði ekki tekinn í bráð.
Hvað verður svo í þeim bindum ævisögunnar, sem síðar
koma en fjalla um feril Johnsons í Hvíta húsinu?
Frá því tímabili verðum við að láta okkur nægja endur-
minningar blaðafulltrúa Johnsons í Hvíta húsinu, George
Reedys, en þær eru nýkomnar út vestra. Þar segir Reedy um
yfirmann sinn fyrrverandi: „Hann sýndi engum manni
tryggð... og hann naut þess að pína þá sem höfðu gert honum
best. Hann virtist njóta þess alveg sérstaklega að auðmýkja
þá, sem höfðu bundist honum böndum. Kannski var þetta
afleiðing eins konar sjálfsfyrirlitningar, þar sem honum hafði
fundist að það hlyti eitthvað að vera að þeim, sem vildu þjóna
honurn".
-ESJ.
Elías Snæland
skrifar
Jónsson,