Tíminn - 01.05.1983, Qupperneq 8

8
SUNNUDAGUR X. MAÍ1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjórl: Steingrímur Gíslason.
Skrífstofustjori: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritsfjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórar: Kristinn Hallgrímsson og Atli Magnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Guðmundur Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson, Kristín Þorbjarnardótfir,
Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð í lausasölu 15.00, en 18.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 180.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
1. maí
■ Samtök launafólks víða um heim vekja athygli á málstað
sínum og baráttumálum í dag','1. maí, á baráttu- og hátíðisdegi
verkafólks.
í ávarpi, sem Alþjóðasamband frjálsra verkalýðsfélaga - en
innan þess eru 134 launþegasamtök í 94 löndum - hefur sent frá
sér í tilefni dagsins, er vakin athygli á því neyðarástandi, sem ríkir
víða um heim. Þar kemur m.a. fram:
að fjöldi atvinnulausra er nú í það minnsta 20 milljónir í þeim
24 ríkjum, sem teljast til OECD - en það eru einkum iðnríki
vesturlanda. I þróunarlöndunum eru hundruð milljóna atvinnu-
lausir.
að hagvöxturinn, sem var 5-6% á sjöunda áratugnum og 4-5%
á þeim áttunda, stendur nú á núlli.
að heimsverslunin dregst saman á sama tíma og erlendar skuldir
sliga nú svo fjölmörg ríki, að þau geta ekki einu sinni greitt vexti
af þeim.
að vegna misréttisins í heiminum deyja nú um 40 þúsund börn
úr hungri á hverjum degi, og það í heimi þar sem framleidd eru
næg matvæli fyrir allt mannkynið.
í ávarpinu er jafnframt vikið að þeim mannréttindabrotum og
ofsóknum, sem víða í heiminum eru daglegt brauð. „Frá árinu
1980 hafa um 80 velþekktir verkalýðsforingjar orðið fórnarlömb
pólitískra morðtilræða. Þúsundum virkra félaga í verkalýðsfélög-
unum hefur verið varpað í fangelsi eða þeir lokaðir möð valdi inni
á geðsjúkrahúsum. Svo til allsstaðar, þar sem einræðisstjórnir eru
við völd - í ýmsum ríkjum Mið- og Suður-Ameríku, í Sovétríkjun-
um, Póllandi, Tyrklandi, Suður-Afríku o.s.frv. - eru verklýðs-
réttindi takmörkuð eð'a þau hafa jafnvel verið algjörlega
afnumin“, segir í ávarpi Aþjóðasambands frjálsra verkalýðsfé-
laga, sem sendir jafnframt eftirfarandi hvatningu til launþega um
allan heim:
„Við öll, verkafólk um víða veröld, verðum að taka höndum
saman og sameinast innan alþjóðlegra samtaka í viðleitni okkar
til að styðja þá mörgu, sem víða um lönd hætta lífi sínu og setja
sig upp á móti ylirgangi ríkisstjórna og atvinnurekenda til þess að
verja frelsi og rétt verkalýðsfélaga, en þau eru grundvallarskilyrði
fyrir eðlilegri sambúð hinna ýmsu þjóðtélagshópa. Annað hvort
er fullt lýðræði eða ekkert lýðræði. í landi þar sem verkafólk nýtur
ekki grundvallarréttar, er ekkert lýðræði.
Viðurkenning mannréttinda, réttlát dreifing framleiðsluvara og
þróunar og friður við félagslegt öryggi; á því-einu grundvallast
framtíð mannúðar, og þessi atriði eru þeim mun mikilvægari sem
framleiðsla háþróaðra kjarnorku- og hefðbundinna vopna skapar
ógn, sem leitt getur til tortímingar okkar allra, hvar sem er í
heiminum".
Launafólk á íslandi hlýtur að sýna samstöðu með verkafólki
annarra landa, sem býr við ýmsar þær ógnir sem hér eru sem betur
fer enn fjarlægar; víðtækt atvinnuleysi, einræði, hungur. En
jafnframt hljóta íslensk launþegasamtök að standa vörð um
hagsmuni félagsmanna sinna með ábyrgri þátttöku í ákvörðunum,
sem snerta hag allrar þjóðarinnar á alvörutímum. íslenskt
þjóðarbú hefur orðið fyrir miklum ytri áföllum, sem ásamt öðru
hafa gert stjórnvöldum ókleyft að ráða við verðbólguna sem
skyldi. Nú er svo komið að bregðast verður við verðbólguvandan-
um af ákveðni, því annars mun verðbólgan kippa fótunum undan
atvinnuöryggi landsmanna. Meginverkefni íslenskra launþega-
samtaka á næstunni hlýtur að vera að taka þátt í því að koma í veg
fyrir atvinnuleysi. Það verður aðeins gert með ábyrgri þátttöku í
nauðsynlegum aðgerðum, m.a. að því er varðar breytingu á því
sjálfvirka verðbólguhjóli, sem við búum nú við. Því miður hafa
ýmsir forystumenn verkalýðshreyfingarinnar verið alltof tregir til
þess að breyta núverandi vísitölukerfi, en slík bi^eyting er
tvímælalaust nauðsynleg sem hluti af víðtækum, samræmdum
efnahagsaðgerðum til lengri tíma, sem einar geta skapað hér
skilyrði til vaxtar og þar með atvinnuöryggi í framtíðinni.
Tíminn sendir launþegum heillaóskir á þessum hátíðisdegi
verkafólks og hvetur launþegasamtökin til ábyrgrar þátttöku í
tilraunum til að leysa þau miklu vandamál, sem íslenskt þjóðfélag
stendur frammi fyrir í efnahags- og atvinnumálum.
-ESJ.
Kosningabarátta brauðs og
leikja undir neyðarmerkjum
■ Þessa dagana eru vangaveltur manná og skýringar á
úrslitum kosninganna flestum áhugamönnum um stjórnmál
efst á baugi sem vonlegt er. Menn bera saman tap og sigur,
leita orsaka og meta afleiðingar, rýna fram á veg og gera nýrri
ríkisstjórn skóna.
Þó er engu að síður fróðlegt að líta yfir kosningabaráttuna
og gera ofurlitla úttekt á henni eftir á. Þar bar ýmislegt til
nýlundu og ekki allt í átt til betri og göfugri lýðræðisþjónustu.
Brauð og leikir.
Það hefur löngum verið talið eitthvert tákrænasta dæmi um
stjórnmálaspillingu, er rómverskir keirsarar dilluðu lýðnum
, með brauði og leikjum meðan þeir stigu hrunadansinn í
djöfulmóði og brenndu ríkið upp í eldi grimmdar og gerræðis.
En brauð og leikir í stjórnmálabaráttu eru ekki aðeins
rómversk spilling, heldur víða fylgifiskur í kosningabaráttu
allt til þessa dags. íslendingar hafa fram á síðustu áratugi verið
blessunarlega lausir við fyrirbærið, en þó er alllangt síðan tók
að brydda á þessu, og það hefur sífellt færst í vöxt. í nýliðnum
kosningum var það aðsópsmeira en nokkru sinni fyrr. Allir
flokkar - nema helst nýju framboðin - gerðu sig að einhverju
leyti seka um þetta. í prófkosningunum var efnt til viðamikilla
„fjölskylduhátíða" með dýrum skemmtikröftum og hvers
konar gamni utan og ofan við alla pólitík. í koningabaráttunni
færðist þó skörin upp í bekkinn. Þá rak hver gyllihátíðín aðra
með brauði og leikjum, jafnvel tvær stórveislur suma daga í
stærstu samkomusölum höfuðborgarinnar. Á einni slíkri
stórskemmtun var meira að segja boðið upp á „brauðið“ í
fullri merkingu í kjötborgaralíki. Annarflokkur horfði ekki í
að kosta för stórsöngvara utan úr heimi ásamt víðfrægum
undirleikara til þess að syngja á „kosningafundi." Fjölmörg
fleiri dæmi um brauð og leiki í furðulegustu myndum mætti
nefna úr þessari kosningabaráttu. Hitt verður þó varla sagt, að
árangurinn sjáist gerla í kosningatölum þeirra flokka sem
höfðinglegastir voru í þessum veitingum. Sigurvegarar
kosninganna eru taldir kvennalistarnir og Bandalag jafnaðar-
manna, en þau framboð munu hafa verið naumust á brauðið
og leikina.
Undir neyðarmerkjum.
Hitt er þó umhugsunarverðara, að þessi kosningabarátta
brauðs og leikja var háð undir sérstöku neyðartákni. Menn
hrópuðu hátt um holskeflu óðaverðbólgu, sem væri að faila.
Sumir flokkar höfðu meira að segja neyðarstefnuskrá. Erlend-
ar skuldir voru sagðar eins og reitt sverð yfir þjóðinni. Allir
flokkar töluðu um brýnar og tafarlausar neyðar ráðstafanir til
þess að bjarga þjóðinni úr efnahagsþrengingunum. Það var
jafnvel ekki linnt á þessum söng meðan lýðurinn gæddi sér á
gefnu hamborgurunum á kjötkveðjuhátíðinni miklu í Há
skólabíói tveim eða þrem dögum fyrir kosningarnar. Þess er
ekki getið að neinum fyndist ósamræmi í orðum og gerðum á
þessari stundu eða svelgdist á borgaranum. Söngurinn um
efnahagslegt neyðarástand var þó að flestra dómi alls ekki of
hástemmdur.
Mega kosningar kosta hvað sem er?
Lítill vafi er á því, að flokkarnir hafa eytt mismunandi
miklu fé í kosningabaráttuna - eftir efnum og ástæðum munu
menn segja. Um þetta veit enginn og tilgangslaust að spyrja.
f lýðræðislöndum hefur það þó jafnan þótt varhugavert að
leyfa flokkum að verja fjármunum gegndarlaust í kosninga
baráttu og ekki við hæfi að hleypa fjármagninu með þeim hætti
inn í kjörklefann. Sums staðar eru jafnvel tilburðir við
aðstemma stigu við austri peninga í kosningabaráttu - brauð
og leiki. Hér á landi hefur stundum verið bent á þessa hættu,
en engar varnir upp teknar. Flokkum ber engin skylda til að
gera grein fyrir fjáraustri í áróður eða annað flokksstarf. Þeir
þurfa ekki að birta reikninga kannaða af opinberu eftirliti.
Lítill vafi er á því, að kosningabarátta þeirra floka, sem
mest bárust á, hafí kostað hudruð þúsunda eða jafnvel
milljónir. Þessa fjár er aflað með ýmsum hætti - framlögum
flokksmanna, happdrættum, auglýsingum og á margan annan
hátt, óg þolir þar varla allt dagsins ljós. Með hömluleysi í
fjáraustri og algerri leynd flokka um fjáröflun er kominn tími til
að löggjafinn reisi nokkrar skorður við. Það má telja eðlilegt,
að eitthvert hóf sé haft á þessu, og leyfilegt hámark sé sett á
áróðursfé flokka. Slíkar varnarskorður á lýðræðið sjálft að
reisa, og jafnframt að gera flokkum að lagaskyldu að birta
opinberlega gild gögn um fjárreiður sínar, svo að þetta liggi
nokkurn veginn í augum uppi. Líklega er þó torvelt að safna
þar öllum kurlum til grafar og byrgja allar leynismugur, en
nærri hinu sanna ætti þp að mega komast og leiða í ljós, hvort
óhóflegu fé er eytt eða ekki til áhrifa í kosningum.
Að lokinni þeirri kosningabaráttu brauðs og leikja sem nú
hefur verið háð undir neyðarmerkjum er réttmætt að huga
betur að þessum málum en gert hefur verið. Skýrari reglur um
bókhaldsskyldu og fjárreiður flokka, svo og nokkurt eftirlit er
orðið meira en réttmætt að setja.
Upplausn flokkakerfisins
Þótt sleppt sé bollaleggingum um tap og ávinning einstakra
- framboða má draga ýmsar almennar ályktanir af úrslitunum.
Það er til að mynda vert að benda á, að í þessum kosningum
kusu um 14% þjóðarinnar önnur framboð en hina gamalgrónu
flokka, eða um sjöundi hver kjósandi. Þessi vaxandi upplausn
gamla fokkakerfisins hefur nú staðið rúman áratug, og þetta
hlutfall hefur aldrei verið hærra en nú. Hér er því ekki lengur
um tilfelli að ræða heldur augljósa þróun. Þessar kosningar
hafa öðrum fremur sýnt og sannað, að það er ekki aðeins unnt
heldur leikur einn að ná árangri og þingmönnum með ýmiss
konar framboðum utan gömlu flokkanna.
Margar áleitnar spurningar hljóta að leita á oddvita
gamalgrónu flokkanna eftir kosningarnar. Til að mynda þessi:
Hverju getum við breytt til þess að koma til móts við þá
frjálsræðishreyfingu sem birtist í viðhorfi kjósenda? Ýmislegt
virðist liggja í augum uppi, til að mynda miklu opnari
starfsemi í formi hreyfingar og málefnasamstöðu fremur en
harðra flokksbanda. Krafan um trúnað við flokk, þótt
málefnatengsl slitni, er ekki lengur haldkvæm, enda varla
lýðræðisleg.
Þá sýndu þessar kosningar fremur en flestar aðrar, að
kjósendur ætlast til miklu tíðari skipta á þingmönnum, og
flokkakerfið lengir þingsetu manna oft og einatt meira en
kjósendur vilja. Það var eftirtektarvert hve nýjum frambjóð-
endum vegnaði miklu betur en gömlum þingmönnum. Flokkar
verða augsýnilega að stuðlá að miklu tíðari skiptum frambjóð-
enda, annað hvort með raunhæfum prófkjörum eða öðrum
ráðum. Krafan um endurnýjun er nú miklu sterkari en áður.
Það hlýtur að vekja til umhugsunar um það, hvort ekki er
tímabært að lögfesta, að þingmenn séu ekki kjörgengir til
Alþingis þriðja hvert kjörtímabil eða svo.
Þá má augljóst vera, að framvegis verður varla eins mikil
tregða á því og áður, að sérframboð flokksmanna eða
flokksfélaga fái að nota tvöfaldan listabókstaf flokks. Skarð var
rofið í þann múr í þessum kosningum. Á Vestfjörðum var
sérframboði neitað um þetta. Kosningaúrslitin sýna að með
því svipti kjördæmisstjórn og miðstjórn Sjálfstæðisflokksins
kjördæmið þingmanni, og verður það varla flokknum í heild
til almennra vinsælda þar. í Norðurlandskjördæmi vestra
magnaði kjördæmisstjórn Framsóknarflokksins úlfúð með
því að neita sérframboði um tvöfaldan bókstaf, en miðstjórn
flokksins skakkaði leikinn sem betur fór. Nú er komið að því
að ná sáttum og samlyndi. Ætli það hefði ekki verið heppilegra
til þess, að kjördæmisstjórn hefði losnað við þann misklíðar-
þátt með því að gefa góðfúslegt leyfi sitt til merkingar BB,
sem var alveg útlátalaust. Ég hygg að þessi dæmi muni
framvegis verða til þess að kjördæmisstjórnir flokka hugsi sig
betur um áður en þær neita. Með þessum harmkvælum munu
flokkarnir þoka hurð lítið eitt frá stöfum. En þeim væri
sjálfum fyrir bestu að vera næmari á tákn tímanna og læra af
fleiru en að reka sig á.

Andrés
Kristjánsson *''■*£*■ '' : ípfcH
skrifar