Tíminn - 01.07.1983, Blaðsíða 9

FÖSTUDAGUR 1. JÚLÍ1983
9
á vettvangi dagsins
Einar Freyr:
AÐ FRELSA HEIMINN
MEÐ FRJÁLSRI VERSLUN
í.
■ Ég hef alltaf verið hlyntur frjálsri
verslun og er það enn. Ef einhver
einstaklingur ætlar að setja á laggirnar
eigín verzlun, þá finnst mér það virðing-
arvert.
En þegar maður hefur talið sjálfum
sér trú um það, að hægt sé að frelsa
heiminn með frjálsri verslun, þá er maður
áreiðanlega kominn inn á hina verstu
villustigu.
Það er oft sorglegt að lesa blaðagrein-
ar eftir unga og gáfaða menn, sem ætla
sér að frelsa íslendinga með frjálsri
verslun og markaðsbúskap. Hugsun
slíkra gáfumanna geta leitt menn inn á
hinar furðulegustu brautir. Þó slíkir ein-
staklingar viti ekki alltaf, í hverju frjáls
veslun er fólgin, eiga þeir samt til með
að dæma hlutina eftir þessari ímynd
sinni um það, hvað sé frjáls verslun, og
kalla allar stofnanir, sem ekki líkjast
þessari ímynd þeirra um frjálsa verslun,
einokunarstofnanir. Það er ekki langt
síðan að t.d. Ríkisútvarpið var kallað
einokunarstofnun vegna þess að vissir
kaupmenn ætluðu sér að græða á nýrri
tækni. Ef íslcndingar hafa raunveruleg-
an áhuga, þá getur Ríkisútvarpið verið
útvarp fyrir alla íslendinga. Það er bara
að kynna sér lögin og gagnrýna eftir
sinni þekkingu á þeim. Því eins og í
öllum stofnunum, eru til einstaklingar
sem misnota aðstöðu sína, og slíkt á sér
ekki síður stað innan fyrirtækja hinnar
frjálsu verslunar.
Þeir sem ætla sér að frelsa heiminn
með frjálsri verslun gætu jafnvel sagt
sem svo, að sjálft Alþingi íslendinga sé
i raun og veru einokunarstofnun. Það
kemur sem sagt oft fyrir, að baráttumenn
frjálsrar veslunar hafa endaskipti á
hlutunum.
Fyrir fáum mánuðum síðan ákvað
sænskur trúarleiðtogi að flytja frá Sví-
þjóð og setjast að í Suður-Ameríku
vegna þess, að börn hans voru komin á
skólaskyldualdur og áttu, samkvæmt
lögum, að læra að lesa, skrifa og reikna.
Trúarleiðtoginn kallaði alla sænska skóla
einokunarstofnanir vegna þess, að hann
vildi að skólar í Svíþjóð væru starfræktir
á svipaðan hátt og skólar í íran þar sem
börnin læra að lesa með hjálp trúarof-
stækisrita.
Hitt er satt, að það er ekkert betra að
ætla að frelsa heiminn með miðstjórnar-
búskap en með frjálsri verslun.
Það kemur stundum fyrir að boðberar
frjálsrar veslunar ráðist harkalega á
bændasamtökin og það á vafasömum
Susanne Schiiller-Prioli:
Die Borgia Dynastie.
Legcnde und Geschichte.
R. Oldenbourg Verlag 1982.
496 bls.
■ Flestir munu kannast við sögur um
Borgia páfana frægu og kannski fyrst og
fremst um þann fræga mann Caesar
Borgia. En þeir eru vafalaust færri sem
gera sér ljóst, að í rúmar þrjár aldir var
Borgiaættin ein hin valdamesta í Evr-
ópu, bæði í veraldlegum og kirkjulegum
skilningi. Borgiarnir voru upprunnir á
Spáni og þaðan kom fyrsti Borgiapáfinn,
Alexander VI., sá hinn sami og dró
markalínuna frægu er skipti veröldinni í
forsendum.
Bændur á Norðurlöndum að íslensk-
um bændum meðtöldum hafa í raun og
veru staðið sig mjög vel hvað snertir
þróun landbúnaðar. Hið kalda loftslag á
íslandi gerir búskapinn sérstaklega erfið-
an viðureignar. En þar sem veður eru
mildari verður búskapurinn miklu auð-
veldari.
í Svíþjóð mjólkar ein kýr meira en
helmingi meira en ein kýr í Sovétríkjun-
um. Kornyrkjubóndi í Svíþjóð framleið-
ir sex sinnum meira af korni en sam-
yrkjubú í Sovét.
Höfuðin á leninsinnum virðast vera
nokkuð þykk. Því þrátt fyrir hjálp land-
búnaðarsérfræðinga frá Svíþjóð og SÞ,
gengur landbúnaðaurinn í Sovét ílla enn
sem komið er. Og verði einhver fram-
leiðsluaukning fer mestur hagnaðurinn
til Rauðahersins og KGB.
Offramleiðslan á korni í Svíþjóð 'er
svo mikil að hún getur dugað Islending-
um í meria en tvöþúsund ár, ég endur-
tek, tvö þúsund ár.
Hin mikla tækniþróun hefur í raun og
veru sprengt hið gamla þjóðfélagskerfi,
án þess þó að fæða af sér nýja viðunandi
félagsskipan.
f Morgunblaðinu 8. júní er augljóst að
gáfaður ungur maður að nafni Jón
Magnússon ætlar sér að frelsa íslenskan
landbúnað með því að innleiða frjálsa
samkeppni og frjálsa verslun á landbún-
aðarvörum.
Ég hef ekki þá þekkingu á íslenskum
landbúnaði að ég sé þess umkominn að
gerast þátttakandi í umræðum á þeim
vettvangi. Hins vegar get ég gefið góða
lýsingu á því, hversu illa hin frjálsa
verslun hefur leikið kartöfluframleiðslu
Svíþjóðar.
2.
I Svíþjóð hafa kartöflur verið undir-
stöðufæða þjóðarinnar um langan aldur
ogþannigerþettaennnúádögum. Hinn
gamli vanalegi og alþýðlegi húsmanns-
kostur sem enn fæst á matsöluhúsum og
matsölum vinnustaða, inniheldur oftast
þrjá fjórðu eða fjóra fimmtu hluta
kartöflur. Sé talað um kjötrétt þá er
kjötið einn fjórði eða einn fimmti hluti.
Þannig er hinn almenni húsmannskostur
mjög oft framreiddur í Svíþjóð.
Þar sem íbúar Svíþjóðar eru rúmar
átta milljónir má nærri geta að mikið
magn af kartöflum þarf að framleiða til
að fullnægja allri eftirspurn. Og þeir
einstaklingar sem vilja græða mikla pen-
yfirráðasvæði á milli Spánverja og Portú-
gala. Hann varð páfi 1503, en síðasti
Borgiamaðurinn í beinan karlegg lést
árið 1809.
í þessari bók rekur Susanne Schuller-
Piroli ættarsögu Borgianna allt frá upp-
hafi og til loka. Hún greinir frá fjölmörg-
um þjóðsögum, sem myndast hafa um
þessa frægu aðalsætt, lýsir öllum meðlim-
um hennar sem máli skipta, segir sögur
og reynir að greina þann sannleiks-
kjarna, sem að baki þeim býr. Hér segir
frá Alexander páfa VI., Kalixtusi páfa
III., frá Caesari og Lucretzíu Borgia og
miðpunktur sögunnar er Franz Borgia.
Hann var einn helsti trúnaðarmaður
Karls keisara V. og átti langan og
inga, hafa áreiðanlega komið snemma
augum á þá gróðamöguleika sem hin
mikla peningavelta getur skapað á
kartöflumarkaðinum. Framleiðsla og
sala á kartöflum í Svíþjóð er algjörlega
frjáls. í Svíþjóð stjórnar hin frjálsa
verslun allri sölu og dreifingu á kartöfl-
um. I matvöruverslunum eru kartöflur
seldar í tveggja, þriggja og fimmkílóa
bréfpokum. En hvernig hefur hin frjálsa
verslun í Svíþjóð staðið sig í þessum
málum.
í fjöldamörg ár hefur almenningur í
Svíþjóð kvartað yfir sænskum kartöflum
án þess að nokkuð hafi verið gert til
endurbóta.
Aðeins núna nýlega var þó gerð mikil
rannsókn á hinni frjálsu verslun kartöflu-
sölunnar í Svíþjóð með eftirfarandi
niðurstöðum:
1) Kartöflur eiga að vera rétt viktaðar.
En rannsókn leiddi í ljós að svikið var
mikið í vigt á kostnað kaupenda.
2) Kartöflur eiga að vera í fyrsta flokki.
En rannsókn leiddi í Ijós að ekki ein
einasta kartafla var í fyrsta flokki.
3) Kartöflur eiga að vera óskemmdar.
En rannsókn leiddi í ljós að allt frá
30% og upp í 60% af kartöflunum
voru mjög illa skemmdar.
Já, þannig er hin frjálsa veslun í
Svíþjóð hvað snertir framleiðslu og sölu
á einni þýðingarmestu vöru . Svía.
í umræðum um þessi mál hafa jafnvel
komið.fram raddir eöa spurningar í þá
átt, hvort setja ætti á laggirnar einkasölu
á kartöflum, bæði vegna sölu og dreif-
ingar og ekki hvað síst vegna alvarlegs
hirðuleysis á öllum sviöum kartöflufram-
leiðslu og sölu.
Vegna hirðuleysis og peningagræðgi
sænskra framleiðenda og kaupmanna
glæsilegan feril sem stjórnmálamaður,
en sneri þá baki við glaumi heimsins,
gekk í Jesúítaregluna og gerðist yfirmað-
ur hennar. Þá er ennfremur sagt frá
frænda hans Ippolito kardínála D’Este,
sem reisti glæsihúsin í Tívoli og frá
frænku þeirra, Önnu d’Este, en hún
kom mikið við sögu Hugenottadeilnanna
á 17. öld.
Saga Borgianna er ævintýraleg. Þar
segir af mikilli glæsimennsku, sem oft er
blandin hryllingi og hinum hroðaleg-
ustu glæpum. Susanne Schúller-Prioli
hefur kannað þessa sögu niður í kjölinn
og hún er frábær sögukona. Frásögn
hennar er þrungin lífi. Lesandinn hrífst
með og lifir sig inn í atburðarásina. Og
hinnar frjálsu verslunar, er meginn hluti
ktirtöfluuppskerunnar í Svíþjóð haldinn
ólæknandi vírusarsjúkdómum, og það
alvarlega við þctta mál er sú staðreynd
að ómögulegt er að lagfæra þetta alvar-
lega ástand. Kostnaðurinn við að fá nýtt
útsæði er svo mikill að slík leið er ófær.
og hvað er þá til ráða? Hvaðan á hin
frjálsa veslun að fá hjálp? Jú, þ að er
aðeins ein leið. Og hver er þessi eina
leið? Jú, hið hræðilega „ríki" getur
hjálpað. Og hvernig? Jú, ríkið getur
látið vísindamenn framleiða nýja tegund
af kartöflum með vísindalegum aðferð-
um, og síðan dreifa hinum nýja og
heilbrigða kartöflustofni til hinnar
frjálsu verslunar um alla Svíþjóð. En
þetta mun taka fjöldamörg ár að leysa.
Og því miður er þetta eina sjáanlega
leiðin útúr þeim miklu vandræðum sem
hin frjálsa verslun hefur skapað.
Og þegar kartöflur í Svíþjóð eru aftur
orðnar frískar, má búast viö því að hin
frjálsa verslun láti hina sömu Ijótu sögu
endurtaka sig.
Þegar sýnt cr fram á svona alvarlegt
dæmi um einhliða frjálsa verslun, þá er
mjög gott að benda á annað svipað dæmi
til að treysta minnið og æfa sig í að
hugsa rökrétt.
I þessu sambandi er vert að minnast á
mengunarvandamál sem nýlega hafa
komið upp í Bandaríkjunum vegna auk-
ins frelsis.
Þegar stjórn Reagans tók við völdum,
var í anda frjáls framtaks, gefið mikið
eftir á lögunum um mengun umhverfis
og úrsleppi eiturefna frá verksmiðjum
og fyrirtækjum í Bandaríkjunum. Eig-
endur iðjuvera og fyrirtækja þurfa ekki
lengur að gefa neina skýrslu um hin
margvíslegu eiturefni annað en það, að
8 1. S A N N U S C « C L t II R - P t tC O I. I
DIE
BORG1A
DYNASTIE
■ Bókarkápa
það er sama hvort sagðar eru hryllings-
sögur, sem áttu sér stað í raunveruleik-
anum og taka öllum bíó - og reyfara-
hryllingi fram, eða sögur af heilögum
mönnum og konum, - frásögnin er alltaf
jafn skemmtileg. Jón Þ. Þór.
sérstök fyrirtæki hafi tekið að sér að
fjarlægja þau.
En hvcrjir taka á móti eiturefnum frá
verksmiðjum Bandaríkjanna?
Jú, það gerir mafían. Svo að segja öll
þessi eiturefni í Bandaríkjunum fara
gegnum hendurnar á mafíunni, mafían
gefur engar skýrslur, og enginn veit hvað
af þessum citurefnum verðúr.
Eitrið hefur bara verið fjarlægt úr
verksmiðjunum, segir niafían, og það
nægir. Hvern andskotann varðar dóm-
stóla og yfirvöld um það, hvað við
gerum við eitrið, lifum við ekki í frjálsu
þjóðfélagi, öskrar mafían. Samkvæmt
nýjum lögurn um frelsi, þá hefur mafían
alvcg á réttu að standa. Lögin í Banda-
ríkjunum halda áfram að nálgast sjón-
armið mafíunnar. Þannig er nú þróunar-
saga bandarískra laga.
Aftur á móti hafa vísindamenn og
náttúrufræðingar í Bandaríkjunum mjög
miklar áhyggjur út af þessum málum.
Nú veit enginn nema mafían, hvað
gert er við eiturefnin. Ef nú mafían
fleygir öllu eitri úr verksmiðjum Banda-
rtkjanna í hafið, þá er mjög trúlegt að
þessara eiturefna fari að gæta við strendur
íslands og fiskimið eftir nokkur ár. Það
cr ekkert nýtt að hættuleg eiturcfni hafi
borist með hafstraumum. Samkvæmt
nýjum lögum um frelsi þá hefur mafían
frelsi til að eitra hafið.
Ég álít að ungir menn eins og Jón
Magnússon þurfi á því að halda, að gera
sér fulla grein fyrir því, í hverju frjálst
framtak og frjáls verslun er raunverulega
fólgið, og það á nriklu dýpri hátt en áður.
Annars liggur sú hætta á veginum að
menn fari að hafa endaskipti á hlutunum
og telja t.d. mónópólkapitalisma fela í
sér hin sönnu verðmæti og hið sanna
frelsi, - en að stofnanir eins og t.d.
Alþingi íslendinga séu tákn um ófrelsi
og einokun.
Er raunverulcga hægt að frelsa hcim-
inn með frjálsri verslun?
21.6. 1983
Einar Freyr.
Ad vera eða
ekki vera
■ „Tilvera okkar er undarlegt ferða-
lag“. Svo kvað Tómas. Við fæðumst og
fáum ýmislegt í vöggugjöf, bæði gott og
illt, það besta er, ef okkur hlotnast
andlegt og líkamlegt atgervi, góðargáfur _
og gott heilsufar. Þá er okkur ekkert að
vanbúnaði að takast á við verkefnin á
þessu ferðalagi.
Margir hverjir rísa upp úr öllum
verkefnum með pálmann í höndunum,
allt farnast þeim jafnvel, en því miður
eru til einstaklingar sem ávaxta ekki sitt
pund sem skyldi. Allt rennur þeim úr
greipum þrátt fyrir öll hin bestu skilyrði
og má því segja að hver er sinnar
gæfu smiður.
Þá eru það þeir, sem sitja við hótel-
gluggann, aðgerðarlausir og bíða þess
eins að ferðalaginu Ijúki.
En þeir gleymast oft, og eru ekki
teknir með íferðalagið, sem ekki fæðast
heilbrigðir eða verða sjúkir síðar á
lífsleiðinni, þar á ég við þá fötluðu.
Margir þeirra hafa til að bera góðar
gáfur, metnað og reisn, en þeim eru
takmörk sett. Fá ekki sömu tækifæri til
þátttöku á ferðalaginu og við hin, - eru
geymdir á stofnunum og gleymdir, eða
þeim er sýnt afskiptaleysi af okkur
samferðarmönnunum.
Við sem ófötluð erum ættum að veita
þeim von til betri skilnings á þeirra
vandamálum, - gefum þeim tækifæri
sem þeir eiga fyllstan rétt á, og rænum
þá ekki tækifærinu til þáfttöku á ferða-
laginu - opnum dyrnar á vagninum og
gefum þeim far.
Lísbet Bergsveinsdóttir.
6141-7001