Tíminn - 10.07.1983, Blaðsíða 9

Tíminn - 10.07.1983, Blaðsíða 9
Reynslan af álsamningnum hefur staðfest gagnrýnina Skýrsla orku- stofnunar ■ Sú niðurstaða í skýrslu Orkustofn- unar kemur ekki á óvart, að raforku- verð Landsvirkjunar til almennings- veitna hafi verið lægra fram eftir 8. áratugnum vegna orkusamningsins við álverið, en á síðari árum hafi það verið hærra með samningnum en án hans. Þetta var strax ljóst í upphafi. Þetta kom m.a. fram í áliti Framsóknar- manna í iðnaðamefnd neðri deildar (Ingvars Gíslasonar og Þórarins Þórar- inssonar), þegar álsamningurinn var til um, orkusölusamningi, hafnar- og lóðarsamningi eða aðstoðarsamning- Þessi ágreiningsmál em tekin undan lögsögu íslenzkra dómstóla, nema samkomulag verði um það milli Alu- suisse og ríkisstjómarinnar að vísa slíkri deilu til íslenzkra dómstóla eða íslenzks gerðardóms. Deilumál þessi öll, sem tekin eru undan lögsögu íslenzkra dómstóla, eiga að fara fyrir eins konar alþjóðlegan gerðardóm, sem sitja skal í útlöndum og skipaður skal fulltrúum frá aðilum, en odda- maður tilnefndur af forseta Alþjóða- meðferðar á Alþingi vorið 1966. í upphafi álitsins sagði á þessa leið. „Við eram andstæðir þeirri skoðun, sem mjög er á loft haldið og telja má granntóninn í málatilbúnaði ríkis- stjórnarinnar, að nauðsynlegar raf- orkuframkvæmdir í landinu og þá fyrst og fremst Þjórsárvirkjun til almenn- ingsþarfa á Suður- og Suðvesturlandi sé óhugsandi án þess að tengja slíka nauðsynjaframkvæmd álbræðslu út- lendinga í Straumsvík. Við viljum þannig sérstaklega vara við þeirri skoðun, að Þjórsárvirkjun og ál- bræðsla séu samofin og óaðskiljanleg mál. Hið sanna er, að Þjórsárvirkjun er mjög hagstæð, enda þótt ekkert álver sé reist, og allar líkur benda til þess, að hið lága raforkuverð til út- lenda stóriðjufyrirtækisins verði ein- mitt til þess að hækka rafmagnsverð til innlendra aðila, þ.e. heimilis- og iðn- aðarnotkunar á Suðurlandi. Ef svo fer, sem allar líkur benda til, þá er árangur- inn af álsamningnum algerlega nei- kvæður út frá höfuðsjónarmiði tals- manna hans.“ Vanmat á íslenzkum lögum og réttarfari Þar sem álmálið mun verða mjög á dagskrá næstu vikur, er ekki úr vegi að rifja upp fleira úr umræddu nefndar- áliti. í einum kafla þess er vikið að því, að álbræðslusamningarnir feli í sér lítilsvirðingu og vanmat á íslenzkum lögum og réttarfari. Síðan segir orðrétt: „Samkvæmt 46. og 47. gr. samnings- ins er ákveðin sérstök og óvenjuleg leið til að fá skorið úr deilumálum, sem rísa kunna út af stóriðjusamningunum eða í sambandi við þá. Gilda þær sérstöku reglur um ágreiningsmál á milli svissneska álfélagsins, íslenzka álfélagsins og minni hluta hluthafa annars vegar og ríkisstjómarinnar, Landsvirkjunar og Hafnarfjarðar- kaupstaðar hins vegar. Gildir einu, hvort ágreiningur er út af aðalsamningn- dómstólsins - eða af aðalforstjóra Alþjóðabankans, ef nægilega mörg ríki fullgilda alþjóðasamninginn um lausn fjárfestingardeilna og Sviss gerist aðili að honum. Þetta gerðardómsfyrirkomulag væri ekki athugavert, ef um væri að ræða venjulegan milliríkjasamning. En hér er ekki um samning milli tveggja ríkisstjórna að tefla, heldur samninga ríkisstjórnarinnar, Landsvirkjunnar og Hafnarfjarðarkaupstaðar við einka- fyrirtæki - svissneska álfélagið og ís- lenzka álfélagið. Ágreiningsmál út af slíkum samningum, sem hér á landi rísa, heyra eftir viðurkenndum réttar- farsreglum undir íslenzka dómstóla, og skiptir engu, hvort málsaðili er innlendur eða útlendur. Það er á allan hátt óeðlilegt að taka ágreining Alu- suisse við íslenzk stjórnvöld undan lögsögu íslenzkra dómstóla. Hitt er þó enn fráleitara, að taka ágreiningsmál við íslenzka álfélagið, sem að nafninu til er íslenzkt félag, skrásett hér á landi og hefur stjórn, sem að meiri hluta er skipuð íslenzkum ríkisborguram, und- an íslenzku dómsvaldi. Það er furðu- legt, að ríkisstjóminni skuli detta í hug að semja ágreining íslenzka álfélagsins við Hafnarfjarðarkaupstað eða Lands- virkjun, sem eru sérstakir og sjálfstæð- ir réttaraðilar, undan lögsögu íslenzkra dómstóla. Slíkt er að okkar dómi ekki hægt að samþykkja. Þessi gerðar- dómsákvæði lýsa öll vantrausti á ís- lenzkum dómstólum og íslenzku réttarfari. Þau hljóta að byggjast á þeirri ímyndun eða skoðun, að hér sé ekki fullkomið réttarríki." Raforkuverðið í þeim kafla nefndarálitsins, sem fjallar um raforkuverðið, segir á þessa leið: „Samningurinn gerir ráð fyrir orku- verði, sem nemur 2.5 mills eða 10.75 auram á kílówattstund. Þetta orkuverð er mjög lágt, og munu þess fá dæmi, að samið sé um svo lágt orkuverð annars staðar. 1 Noregi er hliðstætt orkuvetð nú 3.2 mills, eða 13.75 aurar á kwst. Jafnvel í Ghana er orka frá hinni geysihag- kvæmu stórvirkjun í Voltafljóti seld til stóriðju á 2.65 mills eða 11.4 aura á kwst. í Grikklandi var nýlega samið um orkusölu til stóriðju á verði, sem nam rúml. 3 mills, en sá samningur leiddi til svo almennrar óánægju þar og stjórnmálalegra erfiðleika, að nauð- synlegt reyndist að ógilda hann og semja um mun hærra raforkuverð, eða ca 4 mills. En það er ekki aðeins í samanburði við erlent orkuverð, sem 10.75 aurar á kwst, er lítið. Ef litið er á íslenzkar aðstæður og virkjunarskilyrði, kemur í ljós, að þetta orkuverð er langt undir almennum framleiðslukostnaði raf- orku í landinu á næstu áratugum. í grg. með frv. um Landsvirkjun á síðasta Alþingi (Alþt. 1964, A. bls 1385) var birt línurit um verðdreifingu vatnsafls íslands. Kemur þar í ljós, að það er aðeins mjög lítill hluti virkjanlegs afls hér á landi, sem hægt er að gera ráð fyrir að megi beizla á þessu verði. Af rúmlega 30000 Gwh ársorku, sem virkjanleg er talin í landinu, eru aðeins um 8-9 þús. Gwh talin virkjanleg við kostnaði, sem sé innan við 15 aura á kwst., og af því á nú þegar að selja rúmlega 1000 á 10.75 aura. Óhugsandi er, að þetta verði talin hagkvæm ráðstöfun, þegar fram líða stundir. Verðið er augsýnilega of lágt. f norskum raforkusamningum af þessu tagi eru ákvæði um endurskoðun á 5 ára fresti. f þeim samningi, sem hér liggur fyrir, er ekkert hliðstætt að finna, þó að þess sé þeim mun ríkari nauðsyn, sem raforkuverðið er lægra. Endurskoðun sú, sem samkvæmt þess- um samningi á að fara fram árið 1984, tekur einungis til þess þáttar orku- verðsins, sem stafar af viðhaldskostn- aði og gæzlu, sem er aðeins sáralítill þáttur, þar sem fjármagnskostnaður- inn er meginþáttur verðsins, en þær endurskoðanir, sem fram eiga að fara árin 1994 og 2004, eiga að fara fram eftir reglum, sem eru ákveðnar í samningnum og eru okkur mjög óhag- stæðar, ekki sízt vegna þess, að þær gefa álbræðslunni kost á tveim ólikum viðmiðunum, og getur hún valið þá, sem lægri er. Eru því hverfandi líkur á því að raforkuverðið geti orðið hag- stæðara síðar á samningstímabilinu, sem nær til 2014 og alls ekki fyrr en árið 1994. En þá verðum við farnir að virkja mun dýrari orku fyrir okkur sjálfa." Skattamálin í kafla nefndarálitsins um skattamál- in segir á þessa leið: „Bræðslan á að búa við sérstakar reglur í skattamálum. í stað allra opinberra skatta á hún að greiða fast gjald á framleiðslueiningu, en upphæð þess hefur verið ákveðin - að því er Þorarinn Þórarinsson, ritstjóri skrifar sagt er - á þann hátt, að núgildandi skattlagningarreglum hefur verið beitt á rekstraráætlanir bræðslunnar. Mun það einsdæmi, að skattaálagning sé þannig byggð á rekstraráætlun fýrir-. tækis, og er það næsta ólíkt því, sem íslenzk fyrirtæki eiga að búa við, þar sem þau verða að skila nákvæmum framtölum, sem síðan fara undir smásjá skattaeftirlits og skattalög- reglu. Nú er það staðreynd hér á landi sem annars staðar, að með vaxandi kröfum til margvíslegrar samfélagsþjónustu fer tekjuþörf hins opinbera vaxandi ár frá ári. Bræðslunni er ekki ætlað að standa undir þeirri auknu þörf, þar sem hún er undanþegin öllum skatta- hækkunum, sem síðar kunna að verða. Framleiðslugjöld af þessu tagi hafa ekki verið tekin upp annars staðar við hliðstæðar aðstæður, svo að vitað sé. Norðmenn hafa ekki slík gjöld, en skattleggja fyrirtæki af þessu tagi eftir venjulegum gildandi skattareglum. Þeim er þó vel ljóst, að við er að glíma mikinn vanda í þessu efni, sem stafar af því, að hringar eins og alúmínhring- arnir selja verksmiðjum sínum hrá- efni og þjónustu og kaupa af þeim fullunna vöru. Þeir ráða verðlagningu þessa varnings og þar með rekstraraf- komu. Með því að taka hagnað sinn á t.d. hráefnissölunni geta þeir í rauninni skotið sér undan skattgreiðslum að verulegu leyti. Frá þessu sjónarmiði gæti fram- leiðslugjald verið réttlætanlegt, ef það væri fundið út með eðlilegum hætti, væri háð þeim breytingum, sem yrðu á íslenzkum skattalögum, og kæmi í veg fyrir flóknar deilur um skattamál fyrir- tækisins. Engu af þessu er hins vegar til að dreifa, ekki einu sinni varðandi hið siðastnefnda, því að samkvæmt samningnum á bræðslan ekki að borga meira en 50% af tekjuafgangi sínum í framleiðslugjöld. Fari þau fram úrþví, myndast skattinnstæða, sem bræðslan á hjá ríkinu og endurgreiðist sam- kvæmt settum reglum og vissum tak- mörkunum. íslenzk yfirvöld komast þannig engan veginn hjá að grand- skoða reikninga bræðslunnar og meta tekjuafgang hennar, og sá vandi, sem leysa átti, er jafnóleystur eftir sem áður. Öll ákvæði vantar um það, hvemig hráefni skuli verðleggja. Ákvæðin um það, að framleiðslu- gjaldið skuli ekki fara fram úr 50% af tekjuafgangi, munu væntanlega leiða til þess, að skattgreiðslur bræðslunnar á fyrstu áranum muni aðeins verða lán, sem síðar þurfi að endurgreiða með 6% vöxtum. Rekstraráætlanir bræðslunnar benda ekki til þess, að vænta megi mikils tekjuafgangs fyrstu árin, og myndast þá skattinneign. Getur vel svo farið, að þegar framleiðslugjaldið á að hækka síðar á samningstímabil- inu, fari öll hækkunin til að endur- greiða skattinnstæðuna og skatta- greiðslan fari þannig aldrei fram úr 20 dolluram á tonn.“ Viðræðurnar nú Rúm er ekki til að rekja meira úr nefndarálitinu, þótt ástæða væri til. Reynslan hefur sýnt, að öll sú gagnrýni, sem hér hefur verið rakin, hefur átt fyllsta rétt á sér. En nú nægir ekki það eitt að kanna það, sem liðið er. í viðræðunum við álhringinn nú, verður að snúa sér að því af fyllstu alvöra og einbeitni að bæta úr þvf, sem miður hefur farið. Mistök fyrri viðræðna mega ekki endurtaka sig. Þess vegna mun þjóðin fylgjast vel með þessum viðræðum og gera kröfur til, að hún fái fyllstu upplýsingar um gang þeirra.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.