Tíminn - 07.08.1983, Síða 14

SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1983
SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1983
sjálfu sér nægt um landbúnaðarvörur.
Við leggjum einnig áherslu á það að
landbúnaðurinn og skógarhöggið er fors-
enda þess að mörg svæði í Svíþjóð
haldist í byggð.
Sameining Mið-
ttokksins og
Þjóðarflokksins
Miðflokkurinn og Þjóðarflokkurinn
eru um margt líkir flokkar og a.m.k.
tvisvar hefur verið um það rætt í fullri
alvöru að sameina þessa flokka. Hvað
stóð í veginum?
- Það er rétt sem þú segir að urn þetta
var rætt í byrjun og um miðbik sjöunda
áratugsins. Það voru fyrst og fremst
æskulýðssamtök þessara flokka sem
höfðu frumkvæði um þetta mál. Á
þessum tíma höfðu flokkarnir með sér
samstarf á þingi. Haustið 1973 áttu sér
stað viðræður um ákveðnar tillögur í þá
átt að sameina flokkana. Við sendum
bréf til allra flokksdeilda til þess að
athuga hvaða hljómgrunn sameining ætti
meðal flokksmanna. Haustið 1974 efnd-
um við til fundar í Uppsölum um málið
og þar kom í ljós að meirihiutinn var
andvígur sameiningu. Það voru einkum
þeir eldri í flokknum og æskulýðssam-
tökin sem voru andvíg því að flokkarnir
væru sameinaðir. Síðan þá hafa ekki átt
sér stað beinar viðræður um þetta mál.
Hins vegar höfum við haft tækifæri til að
vinna saman í ríkisstjórnum, t.d. í
miðjustjórninni 1980-82. Það sýndi sig
þá að þessir flokkar áttu mjög gott með
að vinna saman. Eins og mál standa nú
eru ekki aðstæður til að ræða möguleika
á sameiningu. Ástæðan er sú að Þjóðar-
flokkurinn á við innri vandamál að etja
sem hann, að mínu mati, verður fyrst að
leysa.
Hvað er það sem í raun skilur á milli
þessara flokka?
- I raun byggist þetta á hefðum. Á
sínum tíma var Þjóðarflokkurinn stofn-
aður með sameiningu tveggja flokka.
Annars vegar flokki fríhyggjufólks (Det
frisinnade partiet) og hins vegar flokki
frjálslyndra (Det liberala partiet). Mað-
ur getur sagt að sá hluti Þjóðarflokksins
sem er fríhyggjusinnaður stendur Mið-
flokknum mjög nærri. Hins vegar er
hægt að segja að frjálslyndi hlutinn er
viss Þrándur í Götu. Hugmyndafræði
þessa hluta Þjóðarflokksins á eitt’ og
annað sameiginlegt með hugmyndafræði
klassíska liberalismans. Frjálslyndi
lega erfitt að fá stjórnarábyrgðina ein-
mitt á þeim tíma sem þessir erfiðleikar
gerðu vart við sig. Það varð til þess að
við völdum að reka ríkissjóð með halla
í von um að betri tímar væru á næsta
leiti. En efnahagsbatinn lét á sér standa.
Þrátt fyrir það lögðum við megináherslu
á að halda fullri atvinnu í landinu. Það
kostaði mikið fjármagn. Af því leiddi að
seinna urðum við að vera mjög aðhalds-
samir hvað varðaði ríkisútgjöldin. Það
var nýtt í Svíþjóð. Fram að þeim tíma
höfðu allar ríkisstjórnir frá stríðslokum
stöðugt getað leyft sér að bæta hag
meðborgaranna. Nú varð það hins vegar
hlutskipti okkar sem í ríkisstjórn sátum
að boða sparnað og hagsýni í fjármálum
ríkisins. Þetta nýtti stjórnarandstaðan
sér til liins ítrasta með að benda á og
segja við kjósendur „þarna hafið þið
það, á sama tíma þegar við stjórnuðum
þá jukum við ríkisútgjöldin sent leiddi til
aukinnar framleiöslu og bætti hag al-
mennings o.s.frv., o.s.frv. og nú þegar
við erum ekki í stjórnaraðstöðu þá bara
eykst atvinnuleysið og framleiðslan
minnkar". Þcgar ég lít til baka þá er
ljóst, að þrátt fyrir að efnahagsástandið
er nú betra í heiminum, t.d. samkvæmt
skýrslum OECD, er atvinnuleysið hér í
Svíþjóð mun meira en sömu mánuði á
s.l. ári þegar við stjórnuðum. Núverandi
ríkisstjórn hefur þar af leiðandi ekki
tekist eins vel og þeim ríkisstjórnum sem
ég leiddi að hindra atvinnuleysi.
Annað málefni sem var mjög mikil-
vægt fyrir Miðflokkinn við stjórnar-
myndunina 1976 var að hindra frekari
uppbyggingu kjarnorkuvera í Svíþjóð. í
stjórnarsáttmálanum var kveðið á um
það, að ef stjórnarflokkarnir yrðu ekki
sammála um þetta mal yrði úr því skorið
með þjóðaratkvæðagreiðslu. þegar á
þetta ákvæði reyndi sprakk stjórnin
vegna þess að hinir flokkarnir tveir
(Hægfara sameiningar flokkurinn og
Þjóðarflokkurinn - innsk. GK) vildu
ekki þjóðaratkvæði. Hálfu ári eftir
stjórnarslitin gerðist kjarnorkuslysið í
Harrisbourg og þá urðu stjórnmála-
flokkarnir á einni nóttu sammála um að
boða til þjóðaratkvæðagreiðslu um
málið. Niðurstaða hennar varð að
Svíþjóð, eftir því sem ég best vcit, er
eina landið í hciminum sent hefur sam-
þykkt að kjarnorkan er tímabundið
fyrirbrigði og muni Ijúka hlutverki sínu
í orkuframleiðslunni í síðasta lagi árið
2010. Ég álít að þessi ákvörðun sé
mikilvægur stjórnmálasigur vegna þess
að þegar við hagnýtum kjarnorku notum
við í fyrsta lagi aflgjafa sem er langt í frá
öruggt að við gctum hamið. í öðru lagi
hefur enginn leyst vandamálið með
VERKEFNI
SAMSTARFS RÍÐA
Haustið 1976 urðu kaflaskil í stjórnmálasögu Svíþjóð-
ar. Eftir hörkuspennandi kosningavöku varð ljóst að
Miðflokkurinn, Þjóðarflokkurinn og Hægfara samein-
ingarflokkurinn höfðu sameiginlega hlotið fleiri þingsæti
en sósíalistisku flokkarnir tveir, þ.e. Jafnaðarmenn og
Vinstri flokkurinn kommúnistarnir (vpk).
A grundvelli þessara úrslita hófust stjórnarmyndunar-
viðræður milli þríflokkanna. Þeim lauk með myndun
ríkisstjórnar, þeirrar fyrstu í nær hálfa öld sem var án
þátttöku sænskra jafnaðarmanna. Þessi stjórn lifði í tvö
ár, en þá klofnaði hún vegna ólíkrar stefnu stjórnarflokk-
anna hvað varðaði hagnýtingu kjarnorku til raforkufram-
leiðslu. Minnihlutastjórn Þjóðarflokksins settist á valda
stóla með óbeinum stuðningi Jafnaðarmanna og stýrði
Svíaríki fram á haust 1979. Þá var gengið til kosninga og
þríflokkarnir hlutu sameiginlega eins þingsætis meiri-
hluta umframþá sósíalistisku. Og aftur var mynduð
meirihlutastjórn sem að þessu sinni lifði hálft kjörtímabil,
þ.e. eitt og hálft ár. I þetta skiptið varð ágreiningur um
stefnuna í skattamálum stjórninni að falli. Eftir fall
meirihlutastjórnarinnar tók minnihlutastjórn Miðflokks-
ins og Þjóðarflokksins við landsstjórninni. Sú stjórn sat
við völd þar til sl. haust er minnihlutastjórn Jafnaðar-
manna endurheimti völdin með stuðningi Vpk.
Af þessu sést að s.l. 6 ár hafa verið umbrotatímar í
sænskum stjórnmálum. Á þessu tímabili hafa setið 4
ríkisstjórnir og af þeim hafa 3 notið forystu manns sem
óumdeilanlega hefur verið mest áberandi í sænskum
stjórnmálum undanfarinn áratug. Þessi maður er Thor-
björn Fálldin formaður Miðflokksins.
Fyrir einskæra tilviljun hitti ég Fálldin í mars s.I. á
fundi um stjórnmálaviðhorfið sem æskulýðssamtök Mið-
flokksins í Uppsölum efndu til. Eftir stutt spjall um
íslensk stjórnmál varð að samkomulagi að ég fengi að
eiga við hann viðtal með vorinu. Þar sem Thorbjörn
Fálldin er bóndi eins og margir lesenda Tímans lagði ég
áherslu á að hitta hann á býli hans, þar sem hann dvelst
þegar sænska þingið er í sumarleyfí. Meðal annars af
þeirri ástæðu dróst fram í miðjan júlí að af viðtalinu
gætið orðið. En betra seint en aldrei.
Það var byrjað að þykkna upp og
kólna eftir heila viku af sólskini og met
hitastigi á fleiri stöðum hér í Svíþjóð,
þegar ég ásamt fjölskyldu minni kom í
Vestur-Norðlandslén, þar sem Thor-
björn Fálldin býr. Klukkan var farin að
klæddur grænum æfingabúningi. Við
skiptumst á kveðjum og síðan stakk
hann upp á því að við röbbuðum saman
úti í garði. Þegar búið var að róa dóttur
mína cftir vingjarnlegt flaður Lukasar
hunds Fálldins var hægt að hefja spjallið.
NORRÆNS
FJÖLMÖRG
nálgast ískyggilega mikið umtalaðan
tíma fyrir viðtalið og enn átti eftir að
finna Ás, bæ Thorbjörns og Solveg
Fálldin, sem liggur í gullfallegum dal
upp af smáþorpinu Ramvik. BíUinn þaut
eftir malarvegi af íslensku gerðinni
framhjá hverjum ómerkta sveitabænum.
á fætur öðrum. Nú voru góð ráð dýr og
ekki um annað að ræða en spyrja til
vegar. „Bærinn stendur uppi á háum hóli
á bak við skógarþykknið þarna", sagði
granni forsætisráðherrans fyrrverandi og
benti í austurátt. „Þú ekur yfir stein-
brúna og ferð síðan eftir fyrsta vegi á
hægri hönd“.
Ef það hefði ekki verið fyrir skóginn
og rauðmáluðu timburhúsin sem ein-
kenna öll sveitabýli í Svíþjóð hefði
maður hæglega getað ímyndað sér að
maður væri á leið að íslenskum sveitabæ
í Fljótshlíðinni. Holurnar og grasið á
miðju traðanna upp að bænum voru svo
sannarlega á sínum stað.
Það fyrsta sem mætti gestsauganu
þegar ekið var í hlað var látleysi og
smekkvísi. Þarna var ekki stórbokka-
skap fyrir að fara. Ég sté út úr bílnum
og bankaði upp á. Solveig Fálldin kom
til dyra. Ég kynnti mig. „Thorbjörn,
íslenski blaðamaðurinn er kominn“,
kallaði hún inn í bæinn. Eftir andartak
kom Thorbjörn Fálldin fram í dyrnar
Fjárbúskapur og
kartötturæktun
Fyrst bað ég Thorbjörn Fálldin að
segja frá búi og búsmala. Hann tróð í
pípuna, kveikti í og hallaði sér aftur í
bekkinn.
- Jörðina keyptum við árið 1956. Hún
hefur því hvorki verið í eigu fjölskyldu
minnar né Sólveigar. Jörðina átti bóndi
sem neyddist til að hætta vegna þess að
kona hans fékk iiðagigt. Þegar við flutt-
umst hingað var hlaðan að falli komin og
fyrri eigandi hafði ekki stundað mjólk-
urframleiðslu í fleiri ár. Fjárhagslega var
það útilokað fyrir okkur að byggja nýja
hlöðu 1956. Þess vegna ákváðum við að
rækta kartöflur á þeim hluta jarðarinnar
þar sem það var mögulegt. Auk þess
festum við kaup á fé og hófum fjárbú-
skap. Þetta var mjög óvenjulegt í Sví-
þjóð á þessum tíma. Fjárbúskapur hafði
verið svolítið stundaður á stríðsárunum
einkum vegna ullarinnar. Á þennan hátt
byrjuðum við. Hugmyndin var að ég
legði mesta áherslu á að vinna í skógin-
um. Árið 1966 festum við kaup á skák
sem lá að jörðinni. í dag er hún því
samtals 19 hektarar akurlendis og 250
hektarar skógur. Einu og hálfu ári eftir
að við keyptum jörðina var ég kosinn á
segir Thorbjörn Fálldin böndi og þingmaður og fyrrverandi forsætisráðherra
Svíþjóðar í viðtali við Gylfa Kristinsson fréttaritara Tímans í Svíþjóð
þing. Ég varð því að hætta vinnu í
skóginum til að geta sinnt þingstörfum.
En við héldum áfram kartöfluræktuninni
þangað til ég varð formaður Miðflokks-
ins árið 1971. Eftir það varð ég að hætta
kartöfluræktuninni vegna tímaskorts.
Elsti sonur minn hefur fulla atvinnu af
búskapnum og býr með fjölskyldu sinni
í húsinu gengt okkar. Yngri sonurinn
sem nú gegnir herþjónustu hjálpar einn-
ig til við bústörfin í leyfum frá skólanum.
í dag byggist búskapurinn aðallega á
skóginum. Við höfum byggt nýtt fjárhús
og höfum þar nokkrar kindur. Árlega
kaupum við nokkra kálfa til eldis. Auk
þess stundum við fóðurræktun, mest hey
og svolítið af höfrum.
Hvar bjóstu áður en þú fluttist að Ás?
- Foreldrar mínir bjuggu á jörð sem
er 3-4 km handan við fjallið hér á mótj.
Þá jörð hefur bróðir minn nú keypt. Á
þessari jörð aðstoðaði ég föður minn við
búskapinn. Þegar ég varð eldri keypti ég
dráttarvél ásamt vini mínum á næsta bæ.
Þessi dráttarvél gerði okkur kleift að
opna litla þjónustumiðstöð við bændur.
Við plægðum, herfuðum og slógum tún.
Einnig fengum við okkur útbúnað sem
gerði okkur mögulegt að nota dráttarvél-
ina að vetri til við skógarhöggið.
Kosinn í sveitar-
stjórn 21 árs
Nú barst talið frá búskapnum að
stjórnmálunum. Ég spurði Thorbjörn
Fálldin að því hvenær hann hefði hafið
afskipti af stjórnmálum.
- Þegar ég var 14 ára gekk ég í
Svenska landsbygdens ungdomsförbund
eins og það hét á þeim tíma. Þessi
samtök voru æskulýðssamtök Böndeför-
bundet (Böndeförfundet skipti um nafn
1956 og tók upp nafnið Centerpartiet
eða Miðflokkurinn. Innsk. GK). Þetta
var árið 1940. Sntám saman jókst stjórn-
málaáhuginn og árið 1950 varð ég for-
maður kjördæmissambands æskulýðs-
samtakanna. Ég var formaður þess í
fimm ár eða þangað til við Sólveig
keyptum jörðina 1956. Árið 1950 var ég
kosinn í sveitastjórnina, en það varsama
árið og ég fékk kosningarétt. Það gekk
þannig til að nokkrir félagar mínir fóru
til föður míns án minnar vitundar og
sögðu við hann að nú ætti strákurinn að
taka sæti hans í sveitastjórninni. Þannig
gekk það til. Síðan var ég kosinn á þing
1958.
Miðflokkurinn
flokkur þeirra
sem minna mega
sín
Næst bað ég Fálldin að gera grein fyrir
því, hvers konar flokkur Miðflokkurinn
væri og hverjir væru kjósendur hans.
- Miðflokkurinn er ekki sósíalistiskur
stjórnmálaflokkur. Við stöndum vörð
um markaðskerfið, en ekki það mark-
aðskerfi þar sem lög frumskógarins ráða.
Við leggjum áherslu á að markaðskerf-
inu verði að setja ákveðin takmörk sem
byggja á félagslegum viðhorfum. Ýmsir
lagabálkar sem hafa verið settir um
skyldur vinnuveitenda gagnvart laun-
þegum eiga rót sína að rekja til þessara
sjónarmiða, t.d. vinnulögin. En Mið-
flokkurinn álítur einnig að tillitsémi við
umhverfið setji markaðskerfinu
takmörk. Við megum ekki láta skamm-
tíma sjónarmið ráða ferðinni i sambandi
við iðnframleiðslu, ef slíkt leiðir til
skaða á umhverfi okkar. Á þessu sviði
hefur löggjafarvaldið smám saman verið
að setja mikilvæg lög. Sem dæmi má
benda á lög um hollustuhætti á vinnu-
stöðum og umhverfisverndarlögin.
Þessu tengt eru hugmyndir um breytt
lífsgæðamat. Við megum ekki láta
stjórnast af gróðaftkn ef slíkt er gert á
kostnað komandi kynslóðar.
Hvað varðar kjósendur Miðflokksins
er hægt að segja að hann er flokkur þess
fólks í þjóðfélaginu sem minna má sín.
Þess vegna leggjum við áherslu á að
standa vörð um hag þess fólks sem verst
er statt. Okkar skoðun er sú að forsenda
þess að eitt þjóðfélag starfi snurðulaust
er að þegnarnir hafi áhrif á ákvarðanir
sem varða líf þeirra og starf. í því skyni
að þessi áhrif verði sem mest höfum við
lagt áherslu á valddreifingu í þjóðfélag-
inu. í því felst að ákvarðanatakan á að
fara fram eins nálægt þegnunum og
kostur er. Ef þessi leið er farin aukast
möguleikar einstaklingsins til að hafa
áhrif á þjóðfélagsþróunina. Þetta með
valddreifinguna er mjög mikilvægt atriði
í stjórnmálastefnu okkar. Valddreifingu
hvað varðar áhrif á ákvarðanatöku og
einnig valddreifingu í öðrum skilningi.
Það er að segja þeim að skapa atvinnu-
tækifæri í þeim landshlutum sem standa
illa að vígi. Ég held að þessi atriði lýsi
best stefnu okkar flokks.
Hver eru megin atriðin í stefnu Mið-
flokksins í landbúnaðarmálum?
- Eitt af því sem við leggjum mikla
áherslu á er að hindra að þau landsvæði
sem eru nýtileg til landbúnaðarfram-
leiðslu séu notuð til annarra hluta, til
dæmis sem byggingarlóðir. I öðru lagi
viljum við að landbúnaðurinn byggi á
fjölskyldubúskap. Ekki á stórbúskap.
Stærð jarðanna á að ákvarðast af því
hvað ein fjölskylda getur komist yfir að
nýta. Það er einnig mikilvægt fyrir okkur
að stuðla að því að tengja saman skógar-
högg og annan búskap. Hér í Norður-
Svíþjóð er slík samtenging forsenda þess
að búskapurinn beri sig. Hvað varðar
landbúnaðinn og þjóðfélagið í heild þá
leggjum við áherslu á að Svíþjóð sé
hluturinn á mestu fylgi að fagna í
stórborgunum. Hins vegar eru sterkustu.
vígi fríhyggju hlutans í dreifbýlinu, t.d.
í Vásterbotten og Bohusléni á vestur-
ströndinni.
Þátttakaí
ríkisstjórnum
Á tímabilinu 1976-1982 varst þú for-
sætisráðherra í þremur ríkisstjórnum.
Þegar þú lítur til baka hvaða vandamál
voru erfiðust viðureignar?
- Við tókum við stjórnartaumunum
haustið 1976, einmitt þegar hin snöggu
umskipi í efnahagslífi heimsins áttu sér
stað í kjölfar olíuverðhækkana. Flestir
gerðu ráð fyrir tímabundnum efnahags-
örðugleikum. Viðskiptajöfnuður Sví-
þjóðar við útlönd varð mjögóhagstæður.
Sannleikurinn er sá að það var einstak-
geymslu geislavirkra úrgangsefna. í
þriðja lagi er samband á milli kjarnorku
og kjarnorkuvopna. Viðurkenndir vís-
indamenn á sviði kjarneðlisfræði líta á
þetta tvennt sem samvaxna Síamství-
bura.
Verðbólgan
kemur
verst niður á
þeim eignalausu
Ríkisstjórn Steingríms Hermannsson-
ar hefur gert baráttuna gegn verðbólgu
á Islandi eitt af mikilvægustu verkefnum
sínum. Ríkisstjórnir þínar lögðu einnig
mikla áherslu á þetta atriði. Hvers
vegna?
- Það hefur lengi furðað mig hversu
vel íslenska þjóðfélagið hefur þolað ár
eftir ár þá miklu verðbólgu sem þar
hefur geisað. Hluti af skýringunni liggur
í því að stór hluti landsmanna á eigið
íbúðarhúsnæði. Hér í Svíþjóð er þessu á
annan vegfarið. Hér leigja flestir íbúðar-
húsnæðið. Og á því leikur enginn vafi að
verðbólga kemur verst niður á þeim
eignarlausu. Vegna þess að hún leiðir til