Tíminn - 22.10.1983, Blaðsíða 13

LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 1983
13
menningarmál
■ Ekki má það minna vera en gamall
dreifbýlismaður minnist á leikritaflutn-
ing útvarpsins, úr því farið er að rita um
leiklist. Útvarpsleikritin voru nær hin
eina atvinnuleiklist sem við nutum í
fásinninu í gamla daga, og marga
ánægjustund átti maður við tækið á
laugardagskvöldum. Leiklist í útvarpinu
var yfirleitt vönduð á þessum árum en
Þorsteinn Ö. Stephensen hafði veg og
vanda af henni og sjálfur er hann frábær
útvarpsleikari eins og alþjóð veit.
Tilkoma sjónvarpsins olli því að út-
varpsleikrit misstu þá stöðu sem þau
höfðu haft. Þau gátu ekki keppt við
brautvandaðar erlendar leiksýningar um
athygli notenda og hlutu því að missa
nokkuð af sínu gamla aðdráttarafli. En
leiklistardeild útvarpsins var sein til að
bregðast við þesum breyttu aðstæðum
og hélt sínu striki árum saman. Nú er
fyrir skömmu kominn til starfa ungur og
velmenntaður leiklistarstjóri, Jón Viðar
Jónsson, og þess tekið að gæta að
áherslur eru aðrar. Hætt er að flytja
leikrit á hverjum fimmtudegi og vinnst
við það betri tími til að æfa og undirbúa
leikflutning. Má vænta þess að þeirri
breytingu fylgi að meiri rækt verði lögð
við eiginleg útvarpsleikrit en verið hefur,
neytt verði kosta þess miðils til að kynna
mönnum bókmenntaverk sem ekki
verða flutt með öðrum hætti.
Eitt hlutverk Ríkisútvarpsins er að
örva íslenska leikritagerð. í því sam-
bandi er og verður hlutur útvarps þungur
á metum, vegna þess meðal annars hve
sjónvarpið hefur lengstum staðið sig
slaklega í leiklistinni. Þarf varla að rifja
upp þá raunsögu, né geta um öll þau
misheppnuðu „stórfyrirtæki" - á okkar
mælikvarða - sem þar hefur verið ráðist
í og bitnað hafa á leikritaflutningi sjón-
La
T raviata
Utvarpsleikir
og tröllaleikir
varpsins í heild. En útvarpið ætti að geta
boðið höfundum að spreyta sig án þess
að fjárhag stofnunarinnar sé teflt í
tvísýnu.
Leikrit Andrésar Indriðasonar, Fiðr-
ildi, sem flutt var 13. október, var dæmi
um vel heppnað fyrirtæki á þessum
vettvangi. Það sagði frá fundum mið-
aldra rithöfundar og ungrar stúlku sem
á vegi hans verður og hann tekur upp í
bíl sinn. Ekki frumleg hugmynd að
sönnu og sálfræðin í samskiptum þessa
fólks, með misjafna reynslu og þroska
að baki, kom auðvitað ekki á óvart. En
það sem úr skar var að Andrési Indriða-
syni tókst að semja þessum efnivið alveg
trúverðugan búning. Hann ræður yfir
samtalstækni sem hlustandinn tók gilda,
en varð að vísu að nota „innri mónólóg"
rithöfundarins nokkuð mikið.
Andrés hefur samið nokkrar unglinga-
sögur sem ég hef raunar ekki lesið, en af
leikritinu að dæma lætur honum allvel
að lýsa unglingum og auðkenna þá. Að
minnsta kosti kom Inga þannig fyrir
hlustir að maður gat vel fest trúnað á
hana: barnaleg, klók og frökk, læst vera
saklaus en vefur karlmönnum ungum
sem miðaldra um fingur sér. Rithöf-
undurinn Steinar var miklu nær því að
vera stöðluð menngerð - miðaldra maður
sem hefur misst af lífinu og lætur æskuna
í líki stelpufiðrildis slá sig út af laginu.
Lárus Ýmir Óskarsson, hinn álitlegi
leikstjóri og kvikmyndagerðarmaður
(sbr. Annar dans), stjórnaði þessu leik-
riti af öryggi. Róbert Arnfinnsson átti
létt með að ná hinum rétta blæ á hlutverk
rithöfundarins eins og vænta mátti. Edda
Heiðrún Bachmann er ung og álitleg
leikkona eins og sjá má af túlkun hennar
á hlutverki Árdísar í Hart í bak í Iðnó.
Hlutverkið í Fiðrildi er ólíkt en henni
tókst einkar vel að leika á hljóðfæri
raddarinnar sem útvarpsleikarinn verður
að láta sér nægja. Hér er komin fram
leikkona sem gaman verður að fylgjast
með. Er þá ekki annað eftir en láta í ljós
von um að útvarpsleikritin fari vel af
stöfnum í vetur.
Úrútvarpi íbrúðuleikhús: Umsíðustu
helgi frumsýndi Leikbrúðuland í sam-
vinnu við Leikfélag Reykjavíkur fjóra
þætti undir heildarheitinu Tröllaleikir.
Þeir sem að sýningum þessum standa eru
Hallveig Thorlacius, Bryndís Gunnars-
dóttir og Helga Steffensen, en leikstjóri
er Þórhallur Sigurðsson. Þættirnir fjórir
eru Ástarsaga úr fjöllunum, saga Guð-
rúnar Helgadóttur færð í leikbúning,
Búkolla, Eggið, „hugleiðing um gamla
rómverska spakmælið „Omne vium ex
ovo“ eða „Allt líf kemur úr eggi“ eftir
Helgu Steffensen, og loks Risinn draum-
lyndi eftir sama höfund.
Af þessum mun Ástarsaga úr fjöllun-
um hafa vakið mesta hrifningu bam-
anna, en svo tókst til af sérstökum
ástæðum að ég varð síðbúinn í leikhúsið
á sunnudaginn og missti af nokkrum
hluta þáttarins. Umgerðin var skemmtileg
og er þó ekki auðvelt að setja upp mynd
af þessu verki og keppa svo við myndir
Brians Pilkingtons í bók Guðrúnar. En
Flumbra gamla var álíka góðleg hér eins
og hjá Brian.
Búkolla var skemmtilega flutt, en
mest tæknileg bragðvísi var í frammi
höfð í þættinum um eggið. Loks kom
kómískur þáttur um risann sem lét sig
dreyma og brá leikstjórinn sér þar í
hlutverk stórskorinnar kerlingar sem
hengir föt á snúru. - Undirtektir leikhús-
gesta voru hinar bestu.
Ég játa að ég hef litla þekkingu á
leikbrúðulist, en engum dylst að .hér er
um mikið nákvæmnisverk að ræða, sem
útheimtir í senn hugkvæmni og tækni-
kunnáttu til að njóta sín. Ekki ber á öðru
en Leikbrúðuland ráði yfir fullgóðri
kunnáttu í þessum efnum enda reynslan
orðin löng. Aðstæður í Iðnó eru auðvitað
miklu betri en á Fríkirkjuvegi 11 þar sem
Leikbrúðuland hefur áður haft aðsetur
og kann það að eiga þátt í því að ég hafði
meiri ánægju af þesari sýningu en nokk-
urri annarri sem ég hef séð hjá brúðu-
leikhúsinu. Hugmynd sú sem hér er látin
móta sýninguna, tröllasögurnar, var
skemmtileg. Sýningin hefði þó orðið
heillegri ef tröllasögurnar hefðu einar
verið frammi hafðar. - Eggið var úr
annarri átt, og Risinn draumlyndi svo
sem engin tröllasaga heldur. Þetta er þó
ekki sagt til að vanþakka þessa þætti sem
voru einkar vel og fagmannlega settir
fyrir sjónir, einkum Eggið.
Brúðuleikhús auðgar leiklistarlíf
landsmanna og elja og ástundun þeirra
sem að Leikbrúulandi standa er virðing-
arverð. Megi þeim vel takast í framtíð-
inni og sýna oftar í Iðnó.
■ Gunnar
Stefánsson
skrifar um leik-
list.
■ Ég ætla ekkert að skafa utan af því
- sýning íslensku óperunnar á La Travi-
ata er stórkostleg. Sýningin stendur eða
fellur í rauninni með Víólettu, hinni
berklaveiku glaumdís, og Ólöf Harðar-
dóttir leysir hlutverkið afburðavel af
hendi. Ólöf er orðin voldug söngkona,
en auk þess leikur hún mjög vel, allt frá
glysstemmningu 1. þáttar um „praktíska
hjónabandsstemmningu" 2. þáttar til
dauðsenunnar í 3. þætti. En hinu verður
ekki neitað að ýmsir aðdáendur hinnar
mikilhæfu söngkonu hafa af því nokkrar
áhyggjur að hún gangi fram af rödd sinni
ef þessi gríðarlegu átök eiga að endur-
taka sig bæði oft og þétt.
Hitt aðalhlutverkið, Alfredo
Germont, syngur Garðar Cortes. Garð-
ar er öruggur og músíkalskur listamaður,
prýðilegur leikari, röddin fallegog mað-
urinn hinn vörpulegasti. Þannig hallast í
engu á með þeim Víólettu og Alfredo
umfram það sem hlutverkin beinlínis
gcfa tilefni til.
Langstærsta smáhlutverkið syngur
Halldór Vilhelmsson, Giorgio Germont
föður Alfredos. Halldór er fremur stirð-
ur leikari, en sómir sér vel sem hinn
miðaldra heiðursmaður Giorgio. Gerði
Halldór hlutverkinú góð skil í hvívetna.
Næst á eftir yfirburðasöng og leik
Ólafar þótti mér koma til hins ágæta
heildarsvips sýningarinnar, sém virðist
raunar einkenna hinar stærri uppfærslur
Islenzku óperunnar: La Traviata er al-
mennt mjög góð sýning, skemmtileg og
áhrifamikil. Bríet Héðinsdóttir hefur
leikstýrt af mikilli kunnáttu og góðum
smekk og nýtir hið grunna svið vel, -
allar hópsenur eru t.d. mjög eðlilegar,
nema mér fundust hóphreyfingar í 1.
þætti stundum minna um of á kindur,
sem verið er að hleypa út úr rétt. En
þarna er vafalaust talsverður vandi á
höndum, eins og Bríet lýsti raunar í
viðtali við einhvern fjölmiðil: Tónlistin
„slær taktinn" og leikstjórinn verður að
koma sínum hlutum fyrir sem haganleg-
ast innan þess ramma. Heildin er byggð
upp af smærri einingum, og Bríet hefur
stungið inn ýmsum auka-smásenum
hingað og þangað, sem í engu snerta
megin-atburðarásina en Ijá sýningunni
aukið líf - smá-kóketterí í kórnum
o.þ.h.
í La Traviata er 25 manna kór og 9
smáhlutverk sem þessi syngja: Anna
Júlíana Sveinsdóttir, Elísabet Erlings-
dóttir, Stefán Guðmundsson, John
Speight, Hjálmar Kjartansson, Kristinn
Hallsson, Þorgeir Andrésson, Svavar
Berg Pálsson og Helgi Björnsson. Flestir
eru þessir söngvarar gamalkunnir og að
góðu einu, en ég veitti sérstaklega at-
hygli Þorgeiri Andréssyni, þjóni Víó-
lettu, sem syngur eitt eða tvö orð - ég
heyrði ekki betur en þar væri rödd, sem
ég vildi-gjarnan heyra aftur, ef svo má
að orði komast
Þarna er ofurlítið dansatriði, sem
félagar úr íslenzka dansflokknum fram-
kvæma, þau Birgitta Heide, Helena
Jóhannsdöttir og Örn Guðmundsson
(segir skráin, ég man ekki eftir nema
tveimur dönsurum). Þarna fellur dans-
inn vel inn í óperuna, sem smá-skemmti-
atriði í veizlu í húsi Flóru/Önnu Júlíönu,
en þjónar hennar eru látnir leika tarfa
sem hugumstór nautabani, Örn Guð-
mundsson, leggur fimlega að velli. Svona
meðferð á þjónum leyfa verkalýðsfélög-
in sem bctur fer ekki lengur.
Leikmynd hafa Richard Bullwinkle
og Geir Óttar Geirsson gert. Hún er
sömuleiðis mjög vel heppnuð í einfald-
leik sínum, allt að því eins og í kínversku
leikhúsi þar sem sviðinu er breytt úr
keisarahöll í bát úti á sjó með því að færa
til eina mublu. Þarna á lýsingin (Árni
Baldvinsson) vafalaust stóran þátt -
sjúkrabeður Víólettu og hún sjálf í
síðasta þætti gátu varla raunverulegri
verið í sínum hvíta fölva, og þó var þetta
sama fólkið og sömu tjöldin og í veizlu-
salnum í næsta þætti á undan.
Og ekki má gleyma búningum Huldu
Kristínar Magnúsdóttur sem þarna
hannar leikbúninga í fyrsta sinn, ef
marka má frásagnir fjölmiðla. Þó ég sé
ekki mjög sterkur í búningum sjálfur
hlýt ég að votta að þetta tókst afarvel
hjá Huldu: búningarnir eru yfirleitt
fremur einfaldir en jafnframt eðlilegir,
fjarri því að líkjast grímubúningi fyrir
skólaball, eins og stundum hefur viljað
bregða við. Búningar Ólafar eru látnir
skera sig úr, svo sem vel hæfir, en hinir
eru hver öðrum líkir og að mestu einlitir
í þremur litum (ef ég man rétt). Enn eitt
snyrtilegt atriði til að skapa fullkomna
heildarmynd.
Marc Tardue stjórnar hljómsveit og
sýningu. Tardue kom hingað fyrst í fyrra
og stjórnaði þá æfingum að Töfraflaut-
unni, og raunar allmörgum sýningum
líka, en eins og menn muna var Gilbert
Levine aðalstjórnandi þá. Félögum Is-
lenzku óperunnar þótti þegar mikið til
Tardue koma, „hann kann allt og getur
allt“, og nú sá hann semsagt bæði um
æfingar og uppfærslu, og ég heyrði ekki
betur né sá en honum færist þetta mjög
vel úr hendi: sýningin rcnnur áfram
fullkomlega hnökralaust og gott jafn-
vægi ríkir milli hljómsveitar og söngvara.
Hljómsveitin er kölluð „Hljómsveit ís-
lenzku óperunnar", og er skipuð hljóð-
færaleikurum úr Sinfóníuhljómsveit
íslands, Strengjasveit Tónlistarskólans,
og íslenzku hljómsveitinni. Konsert-
meistari er Helga Hauksdóttir.
Mér er sagt að í Danmörku leggi
gagnrýnendur sig í líma við að rífa niður
allar sýningar og konserta, og sýni
þannig yfirburðakunnáttu sína og örugg-
an smekk. Töfraflautan fékk t.d. þessa
umsögn í blaði í Árósum: „Töfraflautan
fjallar um fyrirgefningu. Ég fyrirgef
ekkert". En ég get ekkert sagt um
sýningu íslenzku óperunnar á La Travi-
ata annað en gott - mér fannst þetta
stórkostleg og áhrifamikil sýning, enda
ætlaði allt um koll að keyra í fagnaðar-
látum. Menn geta auðvitað haft mismun-
andi skoðanir á tónlist eða berkla-róm-
antík, á Verdi, Mózart, Rossini eða
Wagner. En þessi sýning er á óperunni
La Traviata eftir Verdi, mesta óperu-
skáld ítala, og efnisþráðurinn byggður á
Kamelíufrúnni eftir Dumas. Og hún er
stórsigur fyrir íslenzku óperuna, örugg-
lega listrænn sigur og vonandi fjárhags-
legur líka.
21.10.
Sigurður Steinþórsson