Tíminn - 09.11.1983, Page 13

MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1983
itnmra
17
menningarmál
Asgeir og
kvenfólkið
■ Sjónvarpið: NAUÐUG VIUUG,
Leikrit eftir Ásu Sólveigu. Leikstjórn og
kvikmyndagerð: Viðar Víkingsson.
■ Sjónvarpinu fer fram í vinnu-
brögðum við leiknar myndir. Þessi mynd
rann liðlega yfir skjáinn á sunnudags-
kvöldið og sumar senur voru býsna
laglega afhendi leystar: égnefnimartröð
eiginkonu Ásgeirs, skóflustunguatriðið.
Það er ekki tæknivinnunni að kenna ef
áhorfendur hafa dottað undir sýning-
unni. Að vísu var hún of löng, en það
stafaði af ófullnægjandi handriti Ásu
Sólveigar. Kemur hér enn í ljós að ef
handrit leggur ekki til grundvöll kvik-
myndar svo að vel sé, missir hún marks.
Líklega er þarflaust að rekja efni
myndarinnar fyrir lesendum. Er það
kannski ekki enn svo að allur þorri
sjónvarpsnotenda horfi á íslensk leikrit?
Hins vegar er væntanlega af sú tíð að
áhorfendur láti sér hvaðeina lynda, ein-
göngu af því að það er íslenskt.
Nauðug viljug fjallar annars vegar um
sálarkreppu Ásgeirs heimilisföður í
Breiðholtinu sem allt í einu leggur árar
í bát í lífsbaráttunni, kveðst staddur í
helvíti eitt sinn þegar eiginkonan, lang-
þreytt á roluhætti hans, segir honum að
fara þangað. Hann vaknar ekki til lífsins
fyrr en Lárus vinur hans og gæsaskytta,
lífsþyrstur heimilisharðstjóri, dettur
niður dauður. - Þetta er annað atriðið.
Hitt varðar karlavandræði fráskilinna
kvenna, og virðist það höfundi öllu
hugleiknara. Þessar veslings konur geta
hvorki átt karl né verið mannlausar. Ein
heldur meira að segja við fyrrverandi
eiginmann sinn, er hvorki gift né skilin.
Kona Ásgeirs kveður loks upp úr með
það að hún geti ekki átt dauðan mann
og er á leið til prestsins eftir skilnaðar-
pappírum þegar Ásgeir hefur fengið þá
rænu að hann stöðvar för hennar um
sinn og býst til að ganga undir ok
lífsbaráttunnar á ný.
Skelfing er þetta allt dapurlegt. Gall-
inn er sá að höfundi mistókst að búa til
úr þessu hversdagsdrama verk sem næði
tökum á áhorfandanum. Til þess var
sálkönnunin, ef hægt er að nota slíkt
orð, of yfirborðsleg, meðhöndlun efnis-
ins of grunn. Hún líktist ekki öðru meir
en þeirri heimilisblaðaheimspeki og
viskustykkjavisku sem Ásgeir blessaður
er orðinn svo skelfing leiður á.
Það er enginn vafi á að Ása Sólveig
hefur hér í höndum efnivið í verk sem
hefði getað orðið áhrifaríkt. Og hún
sýnir það enn að hún hefur gott lag á að
semja eðlileg samtöl. Atriðin, hvert og
eitt, gátu vel staðið sem liður í heildar-
mynd. Sú heildarmynd loddi því miður
ekki saman. Ég veit að það er ekki góð
gagnrýni að biða um annars konar verk
en höfundur hefur samið, en ég hygg að
meiri áhersla á vanda hinna fráskildu
kvenna, einbeittari glíma við þau tilfinn-
ingalegu og félagslegu vandamál sem að
þeim steðja, hefði gert verkið athyglis-
verðara, jafnvel álitlegt innlegg í um-
ræðuna. En konur leiksins virðast lítið
hafa um að hugsa eða tala nema bólfarir,
hvernig sé að gera það á morgnana og
annað slíkt. Atriðið þar sem eiginkona
vinarins reynir að koma Ásgeiri til við
sig, var til að mynda skelfing vandræða-
legt.
Leikendur skiptust í tvo hópa: Gamal-
kunna leikara eins og Erling Gíslason og
Borgar Garðarsson, Brynju Benedikts-
dóttur, - og svo voru konur sem ég hef
ekki áður séð til, Guðný Helgadóttir og
Edda V. Guðmundsdóttir. Erlingur fór
skilmerkilega með hlutverk Ásgeirs, var
lífsleiðinn uppmálaður. Það var ekki við
hann að sakast þótt áhorfandinn fyndi
ekki til samúðar með manninum eða
botnaði neitt í hvernig sálarkreppa hans
er til komin. Brauðátið hefur sjálfsagt
átt að tákna uppbót fyrir eitthvað sem
hann hefur farið á mis við, - kannski
bara það að konan var ékkert sérstök í
rúmi, hver veit það?
-Borgar er býsná glúrinn leikari og
brá upp sannfærandi mynd af gæsaskytt-
unni, svo langt sem hún náði.
Guðný Helgadóttir var einkar blátt
áfram í hlutverki eiginkonu Ásgeirs,
leikur hennar kannski ívíð þurrlegur.
Edda Guðmundsdóttir var líflegri sem
Systa: gaman væri að sjá meira til
hennar. Um aðra leikendur, Brynju og
Harald G. Haralds, er það eitt að segja
að bæði fóru laglega með hlutverk sín.
Og ekki má gleyma yngsta leikaranum
sem var prýðilega eðlilegur.
Lífsþreyta borgarans sem hversdagur-
inn er að sliga, - þetta er viðfangsefni
samtíðarinnar. Ása Sólveig setur skil-
merkilega á svið, leiðir fram fólk og
kringumstæður sem vel má festa trúnað
á, venjulegt og kunnuglegt heimilislíf.
Áhorfandinn hlýtur samt að spyrja:
óhamingju þessa fólks, hvað er á bak við
hina bölsýnu lífsskoðun sem hér er sett
manni fyrir sjónir? Þar verður fátt um
svör, og þess vegna skildi sýningin á
sunnudagskvöldið fátt eftir sem á verði
festar hendur. Það skorti á hina listrænu
úrvinnslu efnisins. Sviðsmyndin ein næg-
ir ekki.
hvað svo, hver eru hin „dýpri rök'
Gunnar Stefansson
skrifar um leikhús
Islenskir
annálar
1440-1449
Anders Hansen: íslenskir annálar 1400
- 1449. Haukur Halldórsson mynd-
skreytti.
Bókaklúbbur Arnar og Örlygs 1983.
209 bls.
■ í upphafi inngangskafla gerir höf-
undur þessarar bókar, Anders Hansen,
grein fyrir verki sínu með eftirfarandi
orðum:" í ritverki þessu er leitast við að
segja íslandssöguna frá ári til árs cins og
hún birtist í fornum heimildum og sam-
kvæmt nýrri rannsóknum sagnfræðinga,
fornleifafræðinga og annarra kunnáttu-
• manna. Atburðir eru raktir frá einu ári til
annars. stórir sem smáir. Þar sem um
margar frásagnir er að ræða af sömu
atburðum, er ýmist farin sú leið að velja
úr það sem réttast er talið, eða þá að
gerð er grein fyrir fleiri en einni útgáfu
sögunnar. Til fyllingar og frekari út-
skýringar eru ritgerðir um hina ýmsu
atburði, eða leitast er við að tengja
saman tímabil og varpa ljósi á orsakasam-
hengi hinna margvíslegu atburða, sem
ýmist tengjast greinilegum cða óljósum
böndum. Enn eru birtir orðréttir kaflar
úr samtímaheimildum og síðari tíma
þjóðsögum, til þess að lesendur megi
betur skynja hjartslátt og andardrátt
liðinna kynslóða og tíðaranda hinna
löngu liðnú alda."
Svo mörg voru þau orð og verður vart
annað sagt, en að höfundur geri glögga
grein fyrir ætlunarverki sínu. Að mínu
mati er sú tilraun, sem gerð er með þessu
riti allrar athygli verð. íslenskir annálar
fornir og aðrar frumheimildir um cldri
sögu þjóðarinnar liggja yfirleitt ekki á
lausu og því er ekki nema gott eitt um
það að segja, að tilraun sé gerð til að
opna fróðleiksfúsum lesendum sýn til
þess fróðleiks og leyndardóma, sem þær
hafa að geyma.
Og hvernig hefur til tckist? Að minni
hyggju hefur höfundur unnið vcrk sitt
vel. Kaflarnir, sem hann veiur sem
sýnishorn úr heimildunum eru skilmerki-
legir Og vel valdir. Uppsetning efnisins
er skemmtileg og skýringarritgerðir höf-
undar greinargóðar. Allir áhugamenn
um fornan fróðleik ættu því að geta haft
bæði gagn og gaman af þessari bók, en
hafa ber í huga, að hér er veriö að setja
saman lestrarefni lianda „almenningi"
og má því alls ekki gera sömu kröfur til
þess og þegar unnið er á fræðilegan hátt.
I inngangi gerir höfundur nokkra
grein fyrir heimildum sínum, reynir að
vega þær og meta, og gefur lesendum um
leið örlitla mynd af fornum sögulegum
heimildum og hvað beri að varast viö
notkun þeirra. Af þeirri umfjöllun virð-
ist mér að heimildamat hans sé skynsam-
legt og sæmilega traust. Hann segir t.d.,
þar sem hann gerir grein fyrir heimilda-
gildi íslenskra annála: „Allir annálarnir
byggjast að verulegu leyti á Nýja annál.
auk þess sem höfundar hafa aflað fanga
í fornbréfum ogöðrum fáanlegum heim-
ildum, scm og í munnmælum og þjóð-
sögum. Eðli málsins samkvæmt cr Nýi
annáll traustasta heimildin meðal annál-
anna, en Setbergsannáll er aftur á móti
vafasmasta heimildin af trúverðugu
efni, en mikið ber á hinn bóginn á hvers
kyns þjóðsögum, furðu- og kynjafrá-
sögnum og skyldu efni og jafnvel hrein-
um skáldskap höfundar."
Þetta mat miðast vitaskuld aðcins við
það tímabil, sem hér er fjallað um, og er
rétt, en þó cf til vill helst til vægt til orða
tekið að því er snertir Setbergsannál. Á
honum er lítið sem ckkert að byggja og
er ástæðan sú, að höfundur hans, Gísli á
Setbergi, var að því er virðist geðveikur
og gerði sér það til dundurs að setja á
blað alls kyns hugaróra, sem hann lét
gerast á fyrri öldum. Þó tekur fyrst
steininn úr þar sem hann fjallar um eigin
samtíð.
Hér verður ekki sett fram eiginleg
gagnrýni á þetta rit, enda virðist mér að
það þjóni vel þeim tilgangi, sem því er
ætlað. Engu að síður langar mig til að
benda á tvö atriði, sem mér viröist að
betur hefði mátt fara. Við flest ár, sem
frá er greint, hefur höfundur valið þann
kost, að birta a.m.k. citt fornbréf, sem
skrifað er á því ári og er hugmyndin sú,
að gefa lescndum enn be!r; > >sýn í
„málfar og hugarfar þess tín , sem
fjallað er um hverju sinni" Þetta cr í
sjálfu sér góðra gjalda vert, en hvers
vegna að samræma stafsetningu þcssara
texta að nútíma stafsetningu? Fengju
lesendur ckki enn betri innsýn í hugar-
heim og menningu þess tíma ef tcxtarnir
væru birtir stafréttir?
Hitt atriðið er almennara, ef svo má
að orði kveða. Atburðirnir scm greint er
frá í bókinni eru ærið sundurlcitir og oft
ekkert samhengi á milli þeirra. Þctta
gerir þær kröfur til lesenda að þeir hafi
lágmarksþekkingu á sögunni til þess að
fá notið bókarinnar til fulls. Þess vcgna
hefði sennilega farið bctur á því aö
höfundur hefði samið stutta grcinargerð
um tímabilið í hcild, þar sem jafnframt
hefði þá verið gerð grein fyrir hclstu
atburðum erlendis, sem áhrif höföu á
íslenska sögu.
Margar myndir prýða bókina og eru
þær gerðar af Hauki Halldórssyni mynd-
listarmanni. Myndirnar eru allar ágæta
vel gerðar, en hvort þær ná því að sýna
klæðaburð, húsakynni og annað frá þess-
um tíma skal ósagt látið. Um þá þætti
cru heimildir svo takmarkaðar að lista-
maðurinn rennir að mestu lcyti blint í
sjóinn. Hvaða fyrirmyndir listamaðurinn
hefur haft er hann gerði myndirnar vcit
ég ekki, eh sumar þeirra minna óneitan-
lega ansi mikiö á velþekkta nútíma-
menn. Myndin af Vilchin Hinrikssyni
Skálholtsbiskupi á bls. 15 gæti t.d.
hæglega verið gerð eftir Ijósmynd af Jóni
Sólnes fyrrvcrandi alþingismanni, þótt
hér skuli því alls ekki haldið fram að svo
sé. En ótrúlega líkir eru þeir og hafði ég
ekki áöur áttað mig á því að Sólnes væri
svo biskupslegur í útliti þótt ég vissi að
honum væri margt til lista lagt. Svipað
mætti segja um myndina aj' Margréti I.
Danadrottningu á bls. 49. Hún minnir um
margt á Margréti Þórhildi, núvcrandi
drottningu Dana, Og samt eru þær
ekkert skyldar. Þannig mætti halda
áfram, ef mcnn hcfðu nennu til, cn
þegar á hcildina er litið vcrður ekki
annað sagt en að gerð myndanna hafi
tekist með ágætum.
Frá hcndi útgáfunnar er allur frá-
gangur bókarinnar með rniklum ágæt-
um. - Jón Þ. Þór.
Nýja strengja
sveitin
■ Nýja strengjasveitin varstofnuð fyrir
nokkrum árum, mig minnir að Helga
Þórarinsdóttir og Laufey Sigúrðardóttir
hafi vcrið frumkvöðlar. Strengjasvcitin
æfði um tíma undir stjórn Tékkans
Vlach og hélt síðan tónleika sem þóttu
afburða góðir. Og síðan hefur þctta
unga fólk komið saman vikulega til að
æfa og spila saman, og halda tónleika
annað veifið.
Strengjaflokkur þessi er í rauninni
kammcrsveit: 5 spila 1. fiðlu, 4. aðra,
þrír lágfiðlu og knéfiðlu, og einn bassa-
fiðlu. Næstum allir félagarnir eru í
Sinfóníuhljómsveit íslands, allir mjög
góðir spilarar, vel menntaðir, ungir og
áhugasamir, eins og sést af því, að þeir
vilja spila spilamennskunnar vegna; það,
sem einkennir Nýju strengjasveitina
öðru fremur er hinn fíni tónn hennar,
hin langa samþjálfun sem gerir Strengja-
sveitina að einni heild, einu hljóðfæri.
Nýja strengjasveitin hélt tónleika í
Bústaðakirkju sunnudaginn 30. október
og flutti fjögur verk eftir 18 -aldar menn:
Sinfóníu nr. 1 í D-dúr Cftir Joseph
Haydn (1732-1809)
Fiðlukonsert í e-moll ctftir Pictro
Nardini (1722-1793)
Sinfóníu fyrir strengi nr. 3 í C-dúr cftir
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788)
Sinfóníu nr. 51 í B-dúr eftir Joseph
Haydn.
Menn segja að Joseph Haydn hafi ekki
náð sér verulcga á strik fyrr en með
Lundúnasinfóníunum, eða eftir um 1790
- þá fyrst var hann orðinn stórskáld. En
mörg fyrri verka hans eru samt ákafiega
góð og skemmtileg, við minnum t.d. á
45. sinfóníuna sem flutt var á dögunum.
Og sama á við um báðar þær, sem þarna
voru fluttar. Nú komu til liðs við
Strengjasveitina tvö horn og tvö óbó og
ég verða að nefna hornpartinn í B-dúr
sinfóníunni: Joseph Ognibene, hornleik-
ari Sinfóníuhljómsveitar íslands, lék
þarna 1. horn með dæmalausu öryggi og
glæsibrag - mér þykir satt að segja
undarlegast að Haydn skuli hafa getað
leyft sér að skrifa svona hornpart fyrir
mann á 18. öld, en líklega hefur
mannkyninu ekki farið eins mikið fram
og sumir halda.
Laufey Sigurðardóttir lék einleik í
fiðlukonsert Pietros Nardini. Nardini var
nemandi og sporgöngumaður Giuseppe
Tartini, mikils tónskálds og ennþá meiri
fiðlusniliings, sem m.a. gerði varanlegar
endurbætur á fiðlunni og skrifaði af
lærdómi um kórrétta ineðferð tón-
skrauts. Fiðlukonsert Nardinis er ekki
veigamikið verk að heyra en geðfellt;
það er fyrst og fremst einlciksverk, mcð
léttum og lítt-ábcrandi stuðningi hljóm-
sveitarinnar. Laufey Sigurðardóttir
gerði konser.tnum að flestu lcyti góð skil,
og alveg sérstaklega spilaði hún hæga
kaflann fallga. Laufey hefur mjög falleg-
an tón og er mikill fiðlari sem er í
fremstu röð strengleikara vorra. í fyrsta
þætti gætti nokkurs taugaóstyrks sem
Laufey vinnur vonandi bugá að hæfilegu
marki - hins vcgar segja fróðir menn að
allir alvöru tónlistarmenn þjáist af
„skrckk" um það þeir ganga inn á sviðið.
Carl Philipp Emanucl var hirðpíanisti
Friðriks mikla í Berlín og stofnandi eða
upphafsmaður . Bcrlínarskólans í
tónlist", sem svo cr ncfndur. Hann er
talinn mestur sona Jóhanns Sebastíans,
og það var hann sfcm stóð fyrir hinni
frægu heimsókn Jóhanns Sebastíans til
hirðar Friðriks mikla árið 1747 þegar
hann lék Tónfórn, „Musikalischer
Opfer“ af fingrum fram, og sumir tclja
eitt með mestu afrekum mannsandans.
En þótt Carl Philipp væri þekktur á
sinni tíð sem „hinn eini sanni Bach“ þá
finnst mönnum nú scm tónlist hans sé
fremur léttvæg skcmmtilist, a.m.k. mið-
að við verk „gamla parrukksins", föður
hans. En þetta er skemmtilcg tónlist og
áheyrileg, og Nýja strengjasveitin spilaði
afburðavel.
Konsertmeistari Nýju strengjasveitar-
innar er Michael Shelton, Þórhallur
Birgisson leiðir 2, fiðlu, Helga Þórarins-
dóttir lágfiðlurnar og Nora Kornblueh
sellóin. Richard Korn cr bassi.
Fyrir 100 árum fóru 30 þúsund íslend-
ingar til Vesturheims, Kanada og Banda-
^ríkjanna. Nú sýnist a.m.k. þriðjungur
Nýju strengjasveitarinnar vera Banda-
ríkjamenn, en fimmtungur cða fleiri
bandarísk-menntaður. Þannig endur-
greiðist allt á himni eða jörðu, hvort sem
gjaldmiðillinn er dugnaður í fátækt eða
hámenntun úr ríkidæmi.
3-11 Sig. St.
Sigurður
Steinþórsson
skrifar um tónlist