Tíminn - 30.11.1983, Síða 9

MIÐVIKUDAGUR 30. NÓVEMBER 1983
9
á vettvangi dagsins
■ 1 sjónvarpsfréttum 14. okt. var okk-
ur sýndur hæstvirtur iðnaðarmálaráð-
herra Sverrir Hermannsson, þar sem
hann á fundi í Hafnarfirði var að gefa
einhverja bráðabirgðaskýrslu um auka-
kostnað við Blönduvirkjun. Sagði hann
þennan kostnað, sem ekki væri virkjun-
arkostnaður, stefna í að verða 234 eða
237 milljónir, þar með taldir gangna -
mannakofar. Meðtaldar væru einnig
miklar vegaframkvæmdir og gífurlegur
kostnaður við uppgræðslu. Alþingi yrði
gefin nánari skýrsla um þetta fljótlega,
sagði ráðherrann og bætti við, að eigi sé
furða þótt virkjanir okkar verði dýrar
með svona ráðslagi.
Ekki láum við iðnaðarráðherranum
þótt honum þyki þessi aukakostnaður
þegar orðinn mikill, og hann má áreiðan-
lega sætta sig við að sjá aukast nokkuð
við á næstu árum hvort sem fyllir í
nefndar 237 milljónir eða hvað, ef staðið
verður við öll fyrirheit af þessu tagi sem
í virkjunarsamningnum er að finna og
mörg hver bera keim af mútum. Þessar
framkvæmdir hafa verið túlkaöar sem
bætur til heimamanna og var ekki sparað
að setja slík fyrirheit inn í samninginn til
að gylla hann. Þrátt fyrir allt telur
virkjunaraðili samninginn sér hagstæðan
og kom það skýrt fram hjá fulltrúum
hans á fundi með Landverndarsam-
237 milljónir í
aukaframkvæmdir
eftir Rósmund G. Ingvarsson
tökum vatnasvæða Blöndu og Héraðs-
vatna fyrr á þessu ári.
Annar ráðherra, hæstvirtur fjármála-
ráðherra, Albert Guðmundsson var
spurður á fundi á Blönduósi hvort fresta
ætti framkvæmdum við Blönduvirkjun.
Samkvæmt fréttum svaraði ráðherrann
því til að hraði virkjunarframkvæmda
hljóti að miðast við markaðshorfur fyrir
rafmagnið og þá einkuni hvort samning-
ar takist um stækkun álversins syðra, en
' svo var að heyra að virkjun yrði ekki
stöðvuð. Af þessum fréttum og öðrum
má sjá að horfur eru á að mjög verði
dregið úr byggingarhraða virkjunarinnar
og að Landsvirkjun fái eigi nema hluta
af þeim 6 hundruð milljónum sem beðið
var um fyrir næsta ár.
Þá hefur fréttst að vegna vissra
vinnudeilna hafi verið hætt við vissa
stórframkvæmd á virkjunarstað í sumar,
en fjármagn sem við það losnaði verði
nota í annað. Er það væntanlega skýr-
ing á miklum framkvæmdum við auka-
verk svo sem vegagerð í sumar.
Eins og fyrr segir eru þessar umræddu
aukaframkvæmdir (vegir, brýr, girðing-
ar, uppgræðsla, hús o.fl.) gjarnan á einu
bretti taldar bætur til heimamanna, en
það er mjög villandi. Því segja má að
þær séu sumpart beint í þágu virkjunar-
innar sjálfrar og sumpart til að draga úr
neikvæðum áhrifum hennar. Um það
hvort þær verða í raun meira til hagræðis
fyrir bændur heldur en óhagræðis virðist
of snemmt að fullyrða nokkuð, en veg-
irnir og brýrnar koma ferðafólki áreiðan-
lega mjög til góða. Forsenda þess að
viðkomandi bændur hafi not af vegunum
er að þeir gefist ekki upp á að nota - eða
þeim verði ekki gert ókleift að nota
afréttina til sauðfjarbeitar, - þar eð
mennningin er ekki a.m.k. ekki ennþá -
komin á það stig að menn flytji stóðhross
á bílum í afrétti. Afréttarmálin eru
viðkvæm og vandmeðfarin og ýmis við-
horf þau varðandi skjóta nú upp kolli.
Um vegina segir svo í virkjunarsamn-
ingi: „Virkjunaraðili kostarogviðheldur
þeim vegum og slóðum sem nauðsynlegt
er talið að leggja til að bæta röskun á
hagagöngu búfjár, þar með taldar nauð-
synlegar brýr yfir vatnsvegi. í þessu
skyni skal leggja eftirtalda vegi og slóðir
þegar óskað er og þörf er á“. Síðan
kemurallmikil upptalning. Um girðingar
segtr svo: „Virkjunaraðili kostar og
viðheldur þeim girðingum sem nauðsyn-
legar eru til að forðast röskun á búfjár-
göngu vegna virkjunarinnar. í þessu
skyni skulu reistar eftirtaldar girðingar
þegar óskað er og þörf er fyrir þær".
Þessu fylgir einnig allmikil upptalning.
Hér er augljóst að með hvorutveggja er
verið að leggja í framkvæmdir til að
draga úr. eða „forðast" óhagræði eða
skaða sem virkjunin muni valda og
annars yrði að greiða skaðabætur vegna.
Bætur fyrir vatnsréttindi og land er
óvíst að verði nokkrar. Uppgræðsla
lands er skammt á veg komin, en Ijóst er
orðið að gæsir sækja mjög í uppskeruna
og verður það erfitt vandamál. Þó að
það hefði ekki komið til, þá þarf enginn
að halda að uppgræðsla lands í 500
metra hæð, þar sem lítið er annað en
grjót og sandur, sé auðvelt verk eða að
hún kosti lítið. Sérfræðingar Rala töldu
uppgræðslu framkvæmanlega og ekki
það dýra að menn fráfældust hana, en
ekki hefur gengið vel að fá bændur til að
trúa þessu.
E.t.v. má deila um hvort uppgræðslan
verði framkvæmd fyrir bændur. Þó ætti
að vera ljóst að bændur sem eiga afrétti
eða afnotarétt af afréttum, hljóta að
krefjast skaðabóta í svona tilfellum (þeg-
ar beitiland er eyðilagt). Með tilliti til
þess má segja að uppgræðslan sé tilraun
til að komast hjá slíku. Væntanlega
tekur langan tíma að fá reynslu af svona
uppgræðslu, hvort hún þolir til lengdar
veðurfar og önnur skilyrði á heiðunum
og kann því að vera réttara áð segja að
uppgræðslan sé gerð vegna framtíðar-
innar. Hugsanlega bindur samnings-
nefnan hendur bænda varðandi skaða-
bótakröfur sem hér um ræðir, en um það
verður ekkert fullyrt hér. Minna má á,
að ekki varð samstaða um þennan samn-
ing í viökomandi sveitarfélögum og í
sumum þeirra var hann ekki borinn
undir viðkomandi bændur eða
upprekstrarfélagsdeild. Takist upp-
græðsla ekki er óljóst hvað ætlunin er að
gera, en afréttarlöndin eru mjög mikil-
væg fyrir mörg bændabýlin á viðkomandi
svæði og byggðaröskun fyrirsjáanleg ef
eitthvað ber út af. Hvort sem uppgræðsla
örfoka lands á þessum slóðum reynist
framkvæmanleg eða ekki, þá er Ijóst að
gróið land sem fer undir vatn, verður
aldrei bætt. Það er einfaldlega ekki
hægt, þrátt fyrir alla tækni nútímans.
Auk þess er á það að líta að Landgræðsla
ríkisins hefði grætt upp land á þessum
afréttum þótt ekki væri virkjað þar, og
var reyndar aðeins byrjað á því. Þá er
það hlutverk Fjallvegasjóðs ríkisins að
gera vegi upp á afrétti og hcfur hann lagt
til flestra þeirra vega sem upp eru taldir
í virkjunarsamningnum enda var búið
að vinna talsvert í þeim. Er og sagt að
sjóðnum sé ætlað að greiða þennan
kostnað en ekki virkjuninni, nema í bili.
Brú á Ströngukvísl stóð bændum til boða
og var fjárveiting til reiðu fyrir nokkrum
árum. Skilyrði var að hætta að reka
hrossin í afréttinn (einnig skilyröi fyrir
uppgræðslu í stórum stíl). Að því skil-
yrði var ekki gengið og afleiðingin varð
ofbeit. (Afleiðing ofbeitar eru skemmdir
á gróðurlendi, lélegar afurðir af fénaði
og hætta á að sauðfja'rbændur gefist upp
á að nota afréttinn).
Það skal ítrekað að ekki cr við bændur
að sakast þótt áðurnefndar aukafram-
kvæmdir fari fram úr kostnaðaráætlun.
(Menn hafa sagt að stefni í 7-8% af
virkjunarkostnaði í stað 5% en væntan-
lega eru þá aðrir liðir virkjunar vanáætl-
aðir líka svo þetta kann að breytast
síðar). Þvert á móti má ætla að sumar
þessar framkvæmdir yrðu talsvert ódýr-
ari ef bændur tækju þær að sér, t.d.
girðingar ogjafnvcl áburðardreifing. En
lítið mun hafa farið fyrir útboðum til
þessa og lítið munu bændur hafa fengið
að gera. Bendir þó reynsla af útboðum
til að þannig sé hægt að draga mjög
verulega úr kostnaði við framkvæmdir.
Eins og áður er að vikið er óséð hvern
hag bændur hafa af þessum framkvæmd-
um kringum Blönduvirkjun, þegar upp
er staðið. T.d. má nefna girðingu á
mörkum afrétta að vestan, eða vegi, sem
beina straumi umferðar inn á afrétti.
Þetta síðarnefnda er atriði sem margir
eru uggandi yfir.
Varðandi „gangnamannakofa" er það
helst að segja að, einungis var settur upp
einn slíkur í sumar og er þó ekki lokið
þar eð ekki var byrjað fyrr en komið var
fast aðgöngum. Virkjunaraðili stóðekki
við fyrirheit um nýjan skála (sbr. blaðið
Feyki 24. ágúst s.l.) heldur kom með 17
ára gamalt starfsmannaskýli að sunnan,
sem búið var að margrífa sundur og
flytja til og var jafnvel talið ónýtt sem
slíkt. Er varla hægt að ætla að þetta hús
sé reiknað á háa upphæð, svo óþarft er að
nefna það sérstaklega þcgar rætt cr um
þessar 237 milljónir (sbr. ummæli ráð-
herrans). Síðar mun ætlunin að setja
upp tvo gangnamannaskála til viðbótar í
'stað þeirra sem hugsanlega lenda á
lónsbotni.
í upphafi þessarar grcinar er getið
ummæla ráðhcrra. Nokkru síðar urðu
umræður um þetta á Alþingi og grcindu
fjölmiðlar svo frá að þingmenn Norður-
landskjördæmis vestra væru óánægðir
yfir umtali um gífurlegan kostnað við
aukaframkvæmdii. Og það eru flciri
óánægðir yfir þessu umtali, enda bryddir
á öfund út í bændur vegna þcssara
framkvæmda sem í raun eru að miklum
hluta gerðar beinlínis vegna virkjunar-
innar, svo scm uppbygging vcga til
•þungaflutninga að virkjunarstað, jarða-
: kaup og jafnvel fjárhúsbygging fyrir hátt
í 5 milljónir, scm bætist viðjarðarverðið.
Enn má nefna flaggstcngur fimm á
stöllum. ferlegar veislur og fleira.
Helmingui þcssa umlalaða auka-
kostnaöar kemur virkjunarsamningnum
við hrcppana ekki við. Og hluti af hinum
hclmingnum er beint í þágu virkjunar-
innar sjálfrar. Afgangurinn er mest-
megnis framkvæmdir til að rcyna að
draga úr rýrnun beitarþols afréttanna og
til að korna í veg fyrir skaðabótakröfur
eftir á. Ekkert rennur í vasa bænda
nema þeir geti komist í vinnu við
framkvæmdirnar. Unt bætur fyrir vatns-
réttindi, bcitiland sem eyðileggst og
veiðihlunnindi liggur ekkert fyrir og
ekki áætlað ncitt fyrir þeim í ncfndum
237 milljónum. Það viröist vcra lenska
að ónotast út í bændur og kenna þeint
um þetta og hitt. Þeir sem græða á
framkvæmdum við Blöndu eru hinsvegar
væntanlega vcrktakar og aðrir sem kom-
ast i aðstöðu til að mata krókinn meðan
á framkvæmdum stcndur.
Að lokum skal tekið fram að ég hygg
aö ósanngjarnt sé að ásaka samninga-
menn ríkisins fyrir fríðindi í samnings-
nefnunni í þágu bænda því að þegar öllu
sé á botninn hvolft finnist þar næsta lítið
annaðen það. sem virkjnnaraðila barað
gera, til að draga úr eða til að bæta fyrir
ncikvæð áhril og eyðileggingu, þó eng-
inn samningur væri gerður.
2. nóv. 1983
Rósmundur G. Ingvarsson
í önn dagsins
„Hver er sinnar
gæfu smiður“
■ Menn ganga æviskeið sitt á ýmsa
vegu, t.d. vclja menn sér mismunandi
hlutvcrk að ævistarfi. Þess vegna er
óhætt að fullyrða að „hver er sinnar
gæfu smiður", þrátt fyrir allt. Ég heyri
ott að menn vilja kcnna öðrum ef út af
ætlunarverki þcirra bregður, í stað þess
að leita að veilu hjá sjálfum sér, er þeir
skipuleggja eða framkvæma verknað
sem þeir bera ábyrgð á.
Þegar svo er komið fyrir fólki, að það
reynir alltaf að kasta sök sinni á annan
cf út af ber, þá cr allt cins líklegt að illa
fari er yfir lýkur. Sá maður er ekki
skorast undan ábyrgð verka sinna, hann
hlýtur að standa öðrum framar, hann er
líka líklcgri til að vera í sátt við sjálfan
sig, því hann hlýtur að byggja störf sín á
eigin þekkingu og rökum, rökum sem
hann hefur lagt fyrir dómstól, eigin
rökhyggju og er reiðubúinn að hlýta
dómi samvisku sinnar, hvernig sem fcr.
Hann veit að hann getur spurt að
lcikslokum. því i upphafi hafði hann
skoðað endiripn.
Ég er sannfærður um að sá hraði og
mikli erill sem nútímamaðurinn verður
að búa við fækkar þeim stundum sem við
gcfum okkur til að gaumgæfa störf okkar
nægilega, við erunt of háð skyndilæti
líðandi stundar. og þar af leiðandi ekki
eins sjálfstæð. Ef okkur tækist að hægja
aðeins fcrðina og líta til baka þegar við
ákveðum eitthvað, þá er ég viss um að
margt fer betur en oft áður. Við hættum
t.d. að líta svo á, að allir, eða flestir
hlutir séu sjálfsagðir, við myndum t.d.
gcta sætt okkur við tilveruna eins og hún
er, viö gætum lagt okkar að mörkum til
aö bæta hana, geta þess sem vel er gert,
og hætta að lcita að bjálkanum í auga
náungans. Hefur þú prufað að hugsa
jákvætt til einhvers scm þú bcrð ekki
hlýjan hug til? Hefur þú rey.nt að verja
málstað þess manns sem hefur gert á hlut
þinn? Ef þú hefur gert þetta þá sérðu,
og veist að ekki er allt sem sýnist í fljótu
bragði, en ef þú hefur ekki gert neitt
þessu líkt, þá ættirðu að gera tilraun og
sjá hvort hún er ekki þess virði. Við
lifum í stórum heimi og berjumst fyrir
hinu sjálfsagða, eins og t.d. afvopnun
ýmissa gereyðingarvopna, en gleymum
því að ef við vinnum að jafn sjálfsögðum
hlut og að hlynna að okkar innri manni,
þá minnkar þörfin á baráttu fyrir
vopnum, og þeirra verður hreinlega ekki
þörf.
Kristján B. Þórarinsson