Tíminn - 11.01.1984, Qupperneq 9

MIÐVIKUDAGUK 11. JANÚAR 1984
á vettvangi dagsins
■ Ég held að nokkuð bresti á að
við almennt gerum okkur fulla
grein fyrir því hver tímamót urðu
í þjóðlífi og þjóðarsögu á íslandi
þegar regla góðtemplara nam hér
land með stofnun stúkunnar ísa-
fold nr. 1 á Akureyri 10. janúar
1884. Þetta urðu tímamót því að
segja má að landið væri félagslega
ónumið þangað til. Nú voru stofn-
aðar stúkur, félög þar sem menn
komu vikulega saman á fund.
Verkamenn og sjómenn sátu þar
við hlið embættismanna og kaup-
manna. Konur höfðu þar allan
sama rétt og karlar. Þar var enginn
stéttamunur, enda orti Gestur
Pálsson um „að þíða stéttaklakann
kalda, kenna í reynd að bræður
erum við.“
Þessi félög þar sem allir voru
jafnir færðu þjóðinni fundarsköp,
ákveðnar, fastar reglur um funda-
störf. Bræðralag og bindindi var
grundvallarhugsjónin en fljótlega
var farið að láta til sín taka í
skemmtanalífi og menningarlífi
almennt.
Strax á fyrstu áratugum reglunn-
ar stofnuðu templarar félög, eins
og Leikfélag Reykjavíkur og
Glímufélagið Ármann. Stofnaðir
voru sjúkrasjóðir, sem voru fyrsti
vísir að sjúkratryggingum. En
mest var um það vert að þjóðin
varð félagslega virk. Stéttarfélög
voru stofnuð samhliða stúkunum,
■ Núverandi framkvæmdanefnd Stórstúku íslands. Fremri röð frá vinstri: Sigurgeir Þorgrimsson, Bryndís Þórarinsdóttir, Hilmar Jónsson, Guðbjörg
Sigvaldadóttir og sr. Björn Jónsson. Aftari röð: Kristinn Vilhjálmsson, Björn G. Eiriksson, Árni Valur Viggósson, Amfinnur Amfinnsson, Ójafur Jónsson
og Guðlaugur Fr. Sigmundsson. Á myndina vantar Svein KrisfjánssaiL
Halldór Kristjánsson:
Á aldar af mæli
góðtemplara-
reglunnará íslandi
Ávarp flutt í Hallgrímskirkju 8. janúar
einkum sjómannafélög, og þau
sniðu fundarsköp sín og reglur
eftir fundarsköpum templara og
þeirra lögum.
Eftir aldamótin komu ung-
mennafélögin til sögunnar. Þau
byggðu á þeim grunni sem félags-
skapur templara hafði lagt og voru
sjálf á ýmsan hátt sniðin eftir
honum. Vafasamt er að forustu-
mönnum ungmennafélaganna hafi
almennt verið ljóst hve sá skyld-
leiki var náinn. Fyrirmynd þeirra
var sótt til Noregs og vafasamt að
íslenskum ungmennafélögum hafi
verið Ijóst hvað Norges Ungdoms-
lag sótti til templara. Hér skal það
eítt nefnt að skuldbindingarskrá
Ungmennafélags íslands var frá
orði til orðs eins og skuldbinding-
arskrá templara þar til kom að
nafni þess félagsskapar sem menn
hétu trú og hollustu.
En félagsstarf þarf húsaskjól.
Þegar templarar hófu að byggja
yfir starfsemi sína var ekkert orð
til í íslensku um fundahús, sam-
komuhús eða félagsheimili. Björn
Jónsson ritstjóri var mikill ís-
lenskumaður og talaði um sam-
kunduhús og sótti það orð til
biblíunnar. Svo fjarlægt var það
íslensku þjóðlífi þá, að til væru
sérstök hús helguð fundarstarfi og
félagslífi fyrir utan kirkjurnar, sem
vitanlega voru bundnar sínum
sérstöku verkefnum. Víða um land
urðu stúkuhúsin fyrstu hús sem
reist voru fyrir fundahöld og sam-
komur.
Auðvitað hefði öld félagshreyf-
inganna hlotið að ná til Islands,
enda þótt félagsskapur góð-
templara hefði aldrei náð hingað.
En það verður að segja hverja
sögu eins og hún gengur. Sé
nokkurs staðar hægt að benda á
sérstakan atburð eða ákveðinn
dag, sem marki þáttaskil í félags-
málasögu íslensku þjóðarinnar þá
er það 10. janúar 1884 þegar
stúkan ísafold var stofnuð. Auð-
vitað átti hin félagslega þróun sér
nokkurn aðdraganda eins og jafn-
an verður og margs konar þróun
fylgdi á eftir þessari félagsstofnun.
Én eins og þegar er sagt kom hér
sú hreyfing sem gerði þjóðina
félagslega virka. Þar með varð
grundvallarbreyting á þjóðfélag-
inu. Síðan hefur hverjum og einum
staðið opið að láta til sín taka og
að sér kveða í frjálsum félagsskap.
ísland varð annað land og betra.
Það var numið félagslega ef svo
má segja.
Þetta heyrir sögunni til og þessa
minnumst við nú. Leiðum svo
hugann að því hvar við stöndum
og hvort nú sé þörf fyrir hugsjónir
góðtemplarareglunnar.
Dveljum ögn við drauminn um
frið á jörðu og bræðralag aílra
manna. Það er og hefur verið
grundvallarhugsjón þessa félags-
skapar frá upphafi hans. Nú lifum
við í heimi þar sem mestu stórveldi
ógna hvert öðru og virðast ímynda
sér að þau megni að hræða hvert
annað til afvopnunar og slökunar.
Það er hin versta villutrú að trúa á
hræðsluna. Hræðslan göfgarengan
né bætir. Hún gerir menn grimma
og tortryggna. Við vitum að börn
sem alast upp við hræðslu og
öryggisleysi bíða oft tjón á sálu
sinni. Þannig elst upp á meðal
okkar utangarðsfólk sem hefur
neikvæð viðhorf til mannfélagsins
og úr röðum þess koma flestir
síbrotamenn. Hræðslan og örygg-
isleysið elur á tortryggni og hatri.
Það eru ekki gæfulegar forsendur
í uppeldi einstaklingins og ekki
gæfulegri í heimspólitík.
Aldrei hefur verið meiri þörf en
nú að vinna að bræðralagi allra.
Það er bræðralagið eitt sem getur
unnið bug á tortryggninni en tor-
tryggnin elur á þeirri hættu sem
mest er í heiminum. Því er mann-
kyni öllu lífsnauðsyn að áhersla sé
lögð á bræðralagið.
Hvað er svo um bindindishug-
sjónina? Hvenær hefur verið meiri
þörf fyrir hana en einmitt nú?
Aldrei.
Hvers vegna stafar meiri hætta
nú en nokkru sinni fyrr af bindind-
isleysi? Til þess eru tvær ástæður.
önnur er sú, að nú er meira
framboð og fjölbreyttara af vímu-
efnum en nokkru sinni fyrr. Fyrir
sumum þeirra er rekinn mikill
áróður, stundum ófyrirleitinn,
stundum lævís. Og ég held, að þeir
séu fáir, sem ekki stendur ógn af
einhverjum vímuefnanna.
Annað er svo það, að vegna
meiri frítíma, meiri fjárráða, þétt-
ari byggðar og bættra samgangna
verða tilefni neyslunnar fleiri og
þéttari fyrir þá sem á annað borð
neyta vímuefna, og áfengisneysla
er harla almenn nú á tímum. Því
óftar sem áfengis er neytt, því
meiri líkur eru til að menn verði
háðir því og þ'ví styttri tíma tekur
að ánetjast. Þess vegna er það
hættulegra nú en áður var að
venjast áfengi.
Það er sama hvort við dveljum
við drauminn um frið og bræðralag
eóa bindindishugsjónina. Aldrei
hefur verið meiri þörf fyrir þessar
hugsjónir á íslandi en einmitt nú.
Eg hef hér ekki rætt um þann
árangur sem íslensk bindindis-
hreyfing hefur náð til að móta
þjóðlífið. Sumir halda því fram að
þau áhrif séu lítil og jafnvel nei-
kvæð það sem þau eru. Um það
mun ég ekki þrefa hér, en gullöld
bindindisseminnar á fyrstu ára-
tugum aldarinnar var glæsilegur og
gæfulegur tími. Við höfum margt
að þakka, líka sem þjóð.
Éin er sú spurning sem eðlilega
verður efst í huga við þessa minn-
ingarathöfn. Hvað er framundan?
Hvernig verður best unnið, svo að
hugsjónirnar fornu megi rætast?
Því svarar að sjálfsögðu hver fyrir
sig. Sjálfur er ég sannfærður um
það, að í baráttunni við vímuefnin
næst ekki æskilegur árangur nema
með fjöldasamtökum sem afdrátt-
arlaust hafna allri neyslu vímu-
efna.
Mér finnst ekki hægt að ljúka
þessari minningarsamkomu án
þess að bera fram persónulegar
þakkir fyrir hönd einstakra fé-
lagsmanna. Félagsskapur templara
hefur nú í hundrað ár hjálpað
mörgum íslenskum manni til að
finna það leiðarljós sem gaf lífi
hans fyllri tilgang en honum var
áður ljós. Og í þjónustu við bind-
indishreyfinguna hefur margur lif-
að það bræðralag sem varð að
frjórri lífsnautn og sannur gæfu-
vegur.
Þar eigum við margt að þakka.
Og hér skulum við sameinast í
þeirri bæn að hinar fornu hugsjónir
góðtemplarareglunnar um frið á
jörðu, bræðralag allra manna og
bindindi á hvers konar vímuefni,
lifi og glæðist og undir þeirra
merki finni komandi kynslóðir lífi
sínu takmark og tilgang.
Fjarri sé mér að segja að félags-
skapur templara eigi eða hafi átt
nokkurn einkarétt á þessum hug-
sjónum, enda eru þær báðar
sprottnar úr kristinni menningu.
Félagslífið stefndi að eins konar
guðsþjónustu. Félagshugsjónin
var lifandi musteri höfundi lífsins
til vegsemdar. Bindindið var skil-
yrði þess að hver og einn gæti náð
þeim árangri sem algóðum manni
var eiginlegur. Því hafa þessar
hugsjónir eilífðargildi - falla ekki
úr gildi fremur en kærleikurinn, og
undir þeirra merki verður sigurinn
unninn. Sú leið stendur enn opin.
Mættu sem flestir sameinast á
þeim gæfuvegi. Sú er bæn okkar á
þessum minningardegi.