Tíminn - 01.02.1984, Blaðsíða 6

6
MIÐVIKUDAGUR 1. FEBRÚAR 1984
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurisson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gístason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elfas Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghlldur Stefánsdóttir, Baldur Kristjánsson, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv
Hermannsson, Heiður Helgadóttir, Jón Guðnl Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson.
Útlitstelknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, Flosi Kristjánsson, Guðný Jónsdóttir
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavlk. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsimar: 86387 og 86306.
Verð f lausasölu 20.00, en 22.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 250.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Verkfallid í
Straumsvík
■ Það hefur verið ljóst af skrifum Þjóðviljans um lengra
skeið, að hinar miklu kaupkröfur starfsmanna við álbræðsl-
una hefðu pólitískan tilgang.
Tilgangurinn var sá, að knýja erlendan aðila, sem hefur
takmarkaðan áhuga varðandi íslenzk efnahagsmál, til að
semja um miklu meiri kauphækkun en íslenzk fyrirtæki
gætu risið undir. Pessa kauphækkun átti síðan að nota sem
fyrirmynd ti! að knýja fram hliðstæða hækkun á hinum
almenna vinnumarkaði.
Tækjust þessar fyrirætlanir, sem Þjóðviljamenn hefur
dreymt um undanfarnar vikur, myndi sá árangur, sem
náðst hefur í viðureigninni við verðbólguna, verða fljótt
að engu. Verðbólgan færi aftur upp í 130%, eins og hún
var þegar núverandi stjórn kom til valda, vextirnir færu
upp í 50-60%, hallinn á viðskiptum við útlönd myndi vaxa
stórlega að nýju.
Verst af öllu væri þó það, að atvinnuleysið myndi
margfaldast. Fjöldi fyrirtækja gæti ekki risið undir hinum
háu kaupgreiðslum og hættu rekstri að mestu eða öllu.
Vafalítið hafa margir af starfsmönnum álversins ekki
gert sér grein fyrir þessum afleiðingum, þegar útsendarar
Alþýðubandalagsins hafa verið að hvetja þá til verkfalls-
ins.
Þegar þetta er ritað, er ekki séð hvernig kaupdeilunni í
Straumsvík lýkur. Pað er hins vegar sjáanlegt hvað
verður, ef fallizt yrði á kaupkröfurnar. Þá myndi skapast
hér það upplausnarástand óðaverðbólgu og atvinnuleysis,
sem róttækustu leiðtoga Alþýðubandalagsins hefur
dreymt um.
Verkfallið hefur þegar haft eina sögulega óhjákvæmi-
lega afleiðingu. Pað hefur verið æskilegt takmark, að
útlend stórfyrirtæki, sem hér stunduðu atvinnurekstur,
væru ekki aðilar að samtökum vinnuveitenda, sem semdu
um kaup og kjör.
Þetta var þó því aðeins mögulegt, að verkalýðssamtökin
misnotuðu ekki þessa aðstöðu til að gera verkföll hjá
slíkum fyrirtækjum og reyndu að knýja fram kauphækkan-
ir hjá þeim áður en íslenzkir aðilar vinnumarkaðarins
semdu um kaup og kjör. Með þessu móti var hægt að
skapa fordæmi, sem hefði óheppileg áhrif á samninga
hinna íslenzku aðila.
Samningar við hina erlendu aðila þyrftu að fara í kjölfar
hinna almennu samninga og miðast við þá, að svo miklu
leyti sem hægt væri.
Með Straumsvíkurverkfallinu nú hefur þessi regla verið
brotin, eða a.m.k. gerð tilraun til að brjóta hana.
Eðlileg afleiðing af því er sú, að komið sé á þeirri skipan
að samið sé nokkurn veginn samtímis bæði við íslenzka og
erlenda aðila. Svipað gildir um ríkisfyrirtækin. Pannig
verður að koma í veg fyrir hin tíðu skæruverkföll, sem
leiða af því, að ekki er reynt að semja við alla í einu lagi.
Pað má deila um, hversu heppilegt sé að álbræðslan eða
ríkisfyrirtækin séu aðilar að samtökum atvinnurekenda.
Verkfallsvopninu hefur hins vegar verið beitt þannig, að
hjá þessu verður vart komizt.
Leiðtogar launþegasamtakanna bera því mesta ábyrgð
á þessari þróun umræddra mála.
Straumsvíkurverkfallið nú hefur rekið smiðshöggið á
verkið. Það er ekki hægt að búa við það ástand, að verkfall
hafi verið við álbræðsluna í gær, hjá einkafyrirtækjum í
dag og við ríkisfyrirtæki á morgun. Það verður að reyna
að tryggja meiri ró á vinnumarkaðinum, sem yrði til hags
fyrir alla. Þ.Þ.
á vettvangi dagsins
Selveiðar
hringormanefndar
Fyrir rúmlega fjórum árum skipaði
þáverandi sjávarútvegsráðherra hring-
ormanefnd. I henni eiga sæti fram-
kvæmdastjórar fimm stórra fiskverkun-
ar- og útflutningsfyrirtækja auk for-
manns nefndarinnar Björns Dagbjarts-
sonar, forstjóra Rannsóknastofunar
fiskiðnaðarins. Hafrannsóknastofnun á
engan fulltrúa í nefndinni, né heldur
aðrar náttúruvísindastofnanir. Þrátt fyr-
ir að í hringormanefnd séu nær eingöngu
hagsmunaaðilar í fiskiðnaði en enginn
náttúruvísindamaður, er nefndinni ætlað
skv. skipunarbréfi frá ráðherra „... að
hafa yfirumsjón með rannsóknum, sem
þegar eru hafnar á vegum Hafrann-
sóknastofnunarinnar á selastofnum við
ísland."
Vorið 1982 hóf hringormanefnd
greiðslur verðlauna til örvunar selveiða.
Fengu menn greitt fyrir kjálka sela og
árið 1982 greiddi hringormanefnd fyrir
4500 kjálka, þar af voru 3400 úr kópum.
í ár voru selveiðigreiðslur með þeim
hætti, að ýmist var borgað fyrir kjöt eða
kjálka. Svipaður fjöldi dýra mun hafa
veiðst og í fyrra, en hlutfallslega fleiri
fullorðin dýr. Fjöldi felldra dýra er meiri
en tölur hringormanefndar segja til um,
því nokkur brögð eru að því, að selir
MYND 1: Lífsferill „selormsins" er flókinn. Ormurinn verður kynþroska i
sel og egg hans ganga niður af selnum með saur. Talið er, að eggin berist í
krabbadýr og klekist þar út, berist í fiska þegar fiskarnir éta krabbadýrin og
síðan í sel þegar selur étur fiskinn. Hringormanefnd einblínir á selinn sem
orsakavald hringorma í fiski, en „gleymir" hinum hluta lífsferilsins. Mjög
lítið er vitað um þau krabbadýr sem hringormurinn notar sem millihýsla, en
þau dýr verður þorskurinn að éta til að í hann berist ormur.
GREINARGERD NÁTTÚRUV
sem skotnir eru á sundi, sökkvi og
veiðimenn nái þeim ekki.
Ályktun Náttúruverndar
ráðssumarið 1982
Aðgerðir hringormanefndar til örvun-
ar selveiða hafa hlotið mikla gagnrýni. í
júlí 1982 sendi Náttúruverndarráð frá
sér ályktun og óskaði eftir að ríkisstjórn-
in hlutaðist til um að verðlaunaveiting-
um hringormanefndar yrði hætt. Átaldi
ráðið þau vinnubrögð hringormanefndar
að hrinda slíkum aðgerðum í
framkvæmd, án þess að leitað væri álits
aðila og stofnana sem málið snertir, svo
sem hafrannsóknastofnunar og Náttúru-
verndarráðs.
Ráðið beindi þeim eindregnu tilmæl-
um til ríkisstjórnarinnar, að hún beitti
sér fyrir setningu laga, er tryggðu að mál
sem þetta fengi eðlilega umfjöllun
stjórnvalda.
Náttúruverndarráð benti á, að enn
væri margt á huldu um tengsl sela við
hringormavandamálið, og tæpast væri
unnt að fullyrða nokkuð um hvaða áhrif
fækkun sela hefði á hringormasýkingu
þorsks hér við land. Selatalningar
undanfarinn áratug eru ekki það ná-
kvæmar að unnt sé á grundvelli þeirra að
fullyrða, að selum hafi fjölgað á því
tímabili. Öll tækni við ormaleit hefur
verið bætt á undanförnum árum og hefur
leitt til þess að fleiri ormar finnast nú en
áður. Hins vegar verður ekki séð, að
óyggjandi sannanir liggi fyrir um aukn-
ingu á ormasýkingu þorsks hér við land.
Allt þetta gefur tilefni til þess að draga
mjög í efa, að tímabært sé að hefja
aðgerðir til fækkunar sela hér við land.
Náttúruverndarráð benti einnig á, að
skotmenn valdi fólki óþægindum, hafi
truflandi áhrif af uglalíf og að rotnandi
selskrokkar í fjörum séu auk þess að
vera hvimleiðir fólki, hættulegir örnum,
sem í þeim geta mengast af grút og
drepist.
Náttúruverndarráð ítrekar hér með
þessa ályktun. Um leið skulu nokkur
ofangreind atriði nánar rædd og gerðar
athugasemdir við sumt af því sem komið
hefur frá hringormanefnd og öðrum
hagsmunaaðilum í sjávarútvegi á undan-
förnum vikum, en þargætirvíðaeinföld-
unar og rangfærslna um seli og hring-
ormasýkingu fiska
Almennt um
hringorminn
Sá hringormur sem mestum skaða
veldur íslenskum þorskiðnaði ber fræði-
heitið Phucanemadecipiens. Hann verð-
ur kynþroska í sel og egg hans ganga
niður af selnum með saur. Hvað svo
verður um eggin er lítið vitað, og til þess
hefur hringormanefnd ekkert hirt um
þennan mikilvæga hluta lífsferils hring-
ormsins. Talið er, að eggin berist í
krabbadýr og klekist þar út, berist í fiska
þegar fiskarnir éta krabbadýrin og síðan
í sel þegar selur étur fiskinn. (Sjá mynd
1). Þessa tegund hringorms hefur hring-
ormanefnd nefnt selorm. Hringormar
eru sníkjudýr, þ.e. dýr sem lifa á eða í
öðru dýri og taka frá því næringu.
Selurinn er Iokahýsill „selormsins", en
krabbaciýrin og fiskarnir millihýslar.
Venjulega eru sníkjudýr mjög sérhæfð
um hýsla, þ.e. þau geta aðeins sýkt dýr
ákveðinnar tegundar, en tegundin sem
hér um ræðir er óvenju fjölhæf í vali
hýsla. Hýslar hafa líka þróað varnir gegn
sníkjudýrunum. Oft myndast bandvefs-'
hylki umhverfis sníklana, þannigað þeir
verða óvirkir og drepast, en slíkt getur
tekið nokkurn tíma. Mjög sjaldgæft er.
að sníkjudýr drepi hýsla sína. Það væri
í raun dauðadómur yfir þeim sjálfum,
því án hýslanna fá þau ekki lifað.
Sýking af völdum sníkjudýra er, eins
og aðrar sýkingar, hættulegust þeim
einstaklingum sem af einhverjum ástæð-
um eru veikir fyrir, t.d. vegna vannæri-
ngar eða sjúkdóma.
Sýking af völdum sníkjudýra er, eins
og aðrar sýkingar, hættulegust þeim
einstaklingum sem af einhverjum ástæð-
um eru veikir fyrir, t.d. vegna vannær-
ingar eða sjúkdóma.
Hefur hringormum
í fiski f jölgað?
Fullyrt hefur verið, að fjöldi hring-
orma í fiski hafi stóraukist á síðustu
árum. Gögn til stuðnings þessum fullyrð-
ingum eru þó ekki sannfærandi. Fleiri
hringormar finnast við fiskvinnslu nú en
áður, en að hluta til a.m.k. er það vegna
Tafla 3. Þróun hringormasýkingar borsks á íslandsmió'um
Heimildir TÍmi sýnatöku %- selorms- lirfur sýking Anisakis- lirfur Meóalfjöldi hring- orma í þorski (selorms- og Ani- sakis-lirfur)
Kahl 1939** 1937-38? 9,4 8,6 -
Cuttinq &.
B’urgess 1960 1957-58? 31 ,2 1,5
Platt 1975 1973 55 76 4,8
JÓnhjörn Pálsson
1975 1973 72,1 48,3 7,1 (6,1 + 1,0)
Þessi könnun 1980-81 70,6 39,5 9,6 (8,6+1,0)
*Tölur Kahl, Cutting og Burgess eru úr Platt (1975, tafla 5).
Birtir ekki upplýsingar um fjölda hringorma.
Aógreindu ekki selorras- og Anisakis-lirfur.
TAFLA: Tafla 3 úr skýrslu Erlings Haukssonar, febr. 1982, bls. 26: Þróun hringormasýkingar þorsks á
íslandsmiðum. Fræðilegar kannanir á hringormasýkingu við ísland eru fáar og hafa verið gerðar með
mismunandi aðferðum. Ekki er ólíklegt að könnun Jónbjörns Pálssonar sé einna sambærilegust könnun
hringormanefndar (1980-81) og mismunur á niðurstöðum þessara tveggja kannanna er ekki tölfræðilega
marktækur. Það hafa ekki verið færðar óyggjandi sannanir fyrir aukningu hringorma í þorski hér við land, þótt
vandamál fiskiðnaðarins vegna hringormasýkingar sé gifurlegt.