Tíminn - 15.04.1984, Blaðsíða 2

'SUNNUDAGUK 15. APRÍL 1984
■ Þar sem peningar eru oft af skornum skammti er reynt að drýgja
málninguna sem keypt er í borginni með maísmjöli og vatni.
■ Garðsveggirnir eru ekki síður skreyttir en húsin sjálf og oft má sjá hreint ótrúlegt samspil: lita og forma í þessari fornu listgrein
Ndebel kvennanna.
Að mála bæinn rauðan
■ Frá örófi alda hafa menn skreytt híbýli sín með
ýmsu móti og gera cnn. í sögunni rekumst við á fræg
dæmi um slíkar skreytingar þar sem mikið kapp
hefur verið lagt á þessa hlið tilveru okkar. Annars
staðar hefur skrautið orðið að víkja fyrir brauðstrit-
inu eða einfaldlega þvi að menn hafa verið að berjast
við að halda í sér lífinu og lítið annað hefur komist
að. Það er þó eins og alltaf hafi verið til sú þörf að
fegra umhverfið mcð einhverju móti og þrátt fyrir
harða lifsbaráttu hafi skrautinu alltaf verið gcfið
ákvcðið rúm í tilverunni.
Það að krota á veggi hefur stundum vcrið kallað
list fátæka mannsins cn aðrir sjá slíkar myndir i ijósi
þjóðfélagslegra átaka og segja að veggskrift sé
aðferð hinna kúguðu til að koma hugmyndum sínum
til skila. Með tilkomu spray-brúsanna fóru ungmenni
á Vesturlöndum að láta til sín taka við að mála
umhverfi sitt og þótti mörgum nóg um. Þannig hafa
ncöanjarðarlestir og brautarstöðvar orðið mikiö
fyrir baröinu á slíkum skreytingamönnum og enginn
veggur óhultur þegar þeir eru annars vegar. Upphaf-
lega var litið á þetta eingöngu sem hið mesta
vandamál og óþrif af versta tagi. Þó fór svo að ýmsir
þóttust sjá athyglisveröa hluti í veggmyndum af þvi
tagi sem hér um ræðir og á síöustu árum má fara að
tala um að slík myndmótun sé komin í tísku.
Það eru þó hæglátari skreytingamenn sem hér eru
fyrst og fremst til uinfjöllunar og skilaboð þeirra eru
nokkuð með öðru inóti cn þcirra sem standa á
hrautarpöllum í New York og úða yfír lestirnar litum
úr spray-brúsum. Hér eru á ferðinni skreytingar frá
Suður-Afríku sem fínna má hjá Ndebele ættbálknum
sem aðallega byggir umhverfi Pretóriu.
Á mcðal Ndebele fólksins er mikið lagt upp úr því
að veggir húsa séu sem skrautlegastir og það er í
verkahring kvennanna að sjá um þá hlið málanna.
Karlarnir dveljast langtímum saman fjarri heimilum
sínum við vinnu annað hvort inni í nærliggjandi
liorgum eða þá niðri í námunum, sem víða eru á
þessu svæði. Konurnar sjá um heimilishaldið, hús-
dýrin, akrana og börnin auk þess sem þær mála hús
sín svo listalega scm raun ber vitni. Hér er reyndar
unt ævaforna siðvenju að ræða og upphaflega voru
notaðir litir sem sóttir voru beint til náttúrunnar og
blandaðir og búnir til með þetta fyrir augum. Eftir
að menningin svo kallaða hélt innreið sína ber meira
og meira á því að aðkeypt málning sé notuð í stað
jurtalitanna og þykir konunum hin nýja málninggefa
sterkari og skarpari liti en hinir hefðbundnu jurtalitir
þeirra.
Málað á hverju ári
Á meðan á regntímanum stendur skolast málning-
in og litirnir smám saman af húsunum Ndebele-
manna þar sem leirinn dregur í sig raka og veðrast
fljótt. Þegar regninu slotar í lok janúar fara konurnar
á kreik að útvega sér liti og þegar fer að þorna, sem
gerist tiltölulega fljótt í hitunum, byrja þær að mála
eins og þær hafa gert í gegnum tíðina. List þessi
gengur mann fram af manni og um 13 ára aldur fá
stúlkurnar kennslu í skreytingalistinni og mæðurnar
kenna þeim á svipaðan hátt og þeim var á sínum tíma
kennt af sínum mæðrum. Munstrin eru öll með
hefðbundnum hætti og eru sögð h afa lítið breyst í
gegnum tíðina. Mikið er um alls kyns tákn í
myndunum þar sem sérstök tákn eru fyrir sól, tungl,
gras o.s.fr. Mörg hinna mismunandi munstra tákna
regnbogann en Ndebele-menn trúa því að regnbog-
inn búi yfir miklu afli sem komi fram í eldingunni og
þetta afl vilja þeir temja með myndum sínum.
Þannig er regnboginn eins konar tákn fyrir þetta afl
og hann er mjög víða að finna í myndum kvennanna.
Litir myndanna eru líka táknrænir og þannig táknar
rauður litur að sú kona sem hann málar vilji fá að
tendra sinn cigin eld eða með öðrum orðum að gifta
sig og stofna til fjölskyldu.
Listiðnaður af ýmsu tagi
Það eru ekki aðeins húsin sem konurnar fást við
að skreyta því meðal þeirra hefur þróast sérkennileg
vefnaðarlist sem er mjög í sama anda og myndirnar
á húsum þeirra. Þær fást og við skartgripagerð af
ýmsu tagi og einnig þar verður vart svipaðra forma
og lita. Það er þó svo að mikil áhersla er lögð á það
að endurtaka ekki sama formið heldur breyta sífellt
til. Þó að list Ndebele-kvennanna sé einstæð og hafi
sín sterku sérkenni rekumst við á svipaðar venjur
víða í Afríku t.d. meðal Hausafólksins í Nigeríu og
Sotho ættflokksins í Suður-Afríku. I rauninni er
hægt að finna veggmálverk af einhverju tagi í öllum
heimsálfum og segir það nokkuð um þá skreytinga-
þörf sem mannskepnan virðist búa yfir.
Gamlar venjur á
undanhaldi
Þó að sú list sem hér hefur verið reifuð eigi sér
langa sögu meðal Ndebele-fólksins er þó margt sem
bendir til þess að hún sé á undanhaldi. Samfélag
þeirra er ekki eins einangrað og það áður var og það
hefur orðið fyrir ýmsum utanaðkomandi áhrifum sem
geta haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar. Gamlar sið-
venjur brotnar upp og konurnar hafa farið að sækja
vinnu út fyrir þorp sín rétt eins og menn þeirra.
Ferðamönnum hefur einnig fjölgað á þessu svæði og
kemur það vafalaust til af því að fólki þykir fróðlegt
að heimsækja þessi litríku þorp auk þess sem
listiðnaður kvennanna, teppi þeirra og skartgripir,
eru eftirsóttur varningur. Enginn veit hvaða áhrif
slíkur ágangur kann að hafa. Allt er breytingum
undirorpið cn vafalaust höldum við áfram að vera
skrautgjörn eins og við höfum alltaf verið og vonandi
halda Ndebele-konurnar áfram að mála hús sín eftir
að stytt hefur upp.
■ í margs konar listiðnaði kvennanna svo sem í
skartgripum þeirra og vefnaði má greina samskonar
munstur og liti og á veggjunt húsanna.
■ Ný kynslóð vex úr grasi. Heldur hún áfram að mála að hætti forfeðranna eða: koma veggskreytingar til með að vera aðeins hluti af því liðna,