Tíminn - 20.03.1986, Qupperneq 7

Tíminn 7
Fimmtudagur20. mars 1986
ERLENT YFIRLIT
Þórarinn Þórarinsson skrifar:
Carlsson þarf að beina flokki
sínum inn á nýjar brautir
Alþjóðamálin verða þó áfram ofarlega á blaði
t>AÐ verður tæpast annað sagt
en að hinn nýi forsætisráðherra Sví-
þjóðar. Ingvar Carlsson, hafi hlot-
ið góðar móttökur hjá löndum
sínum, jafnt andstæðingum sem
samherjum. Þessu valda að sjálf-
sögðu að verulegu leyti kringum-
stæðurnar, þegar hann tekur við
völdum. Morðið á Olof Palme hef-
ur á vissan hátt sameinað þjóðina
um að bregðast við á þann veg, að
það styrki sarnhug og samstöðu um
hið frjálsa stjórnskipulag Svía.
Sjálfur lét Carlsson það verða
fyrsta verk sitt að bjóða til sam-
vinnu um lausn vandamálanna.
Andstæðingar hans hafa að vísu
tekið þessu tilboði hans með fyrir-
vara. Þeir benda á. að Palme og
Carlsson hafi ekki aðeins verið
nánir vinir og flokksbræður. Þeir
hafi átt sameiginlega þátt í að móta
stefnu sósíaldemókrata. Carlsson
hefur líka ótvírætt lýst yfir því að
meginstefnan verði óbreytt.
Þrátt fyrir það kemur mörgum
fréttaskýrendum saman um að
staðan sé breytt. Þetta mun m.a.
stafa af því að Carlsson hafi annan
stíl en Palme, ef svo mætti komast
að orði. Palme var eldhuginn og
hugsjónamaðurinn. sem oft vakti
meiri andstöðu. en þörf var á.‘
Carlsson er hógværari og raun-
særri, þótt hann fylgi máli sínu vel
fram. Tæpast mun því standa um
hann eins mikill styr og Palme.
Þótt Carlsson hafi sagt, að hann
keppi ekki að. því að verða eftir-
mynd neins af fyrirrennurum
sínum. sem gegnt hafa forustu í
flokki sænskra sósíaldemókrata,
telja ýmsir fréttaskýrendur, að
helst verði Tage Erlander fyrir-
mynd hans. Þeir Palme og Carlsson
áttu það sameiginlegt, að báðir
voru pólitískir uppeldissynir Erl-
anders og leiðir þeirra lágu saman
undir handleiðslu hans. Erlander
skipaði sæti forsætisráðherra nær
samfleytt í aldarfjórðung og undir
forustu hans festist Svíþjóð í sessi
sem eitt mesta velferðarríki verald-
ar. Þrátt fyrir þessa miklu og sögu-
legu breytingu stóð aldrei mikill
styr um Erlander og hann var eins
konar landsfaðir í augum margra
andstæðinga sinna ekki síður en
samherja.
ÞAÐ GETUR gert hlutverk
Carlsson nokkuð erfiðara, að
flokkur sósíaldemókrata hefur
ekki haft nema fjóra formenn síðan
1907 eða í nær 80 ár. Allir áttu það
sameiginlegt að bera höfuð og
herðar yfir aðra sænska stjórn-
málamenn á sínum tíma. Fyrstur
þeirra var Hjalmar Branting, höfð-
ingi af yfirstéttarættum. sem
hneigðist til sósfaíisma og gerði
flokkinn að sósíaldemókratískum
flokki, þrátt fyrir miklar tilhneig-
ingar til að beina honum í átt til
kommúnisma. Jafnframt barátt-
unni innanlands, lét Branting sig
alþjóðamál miklu skipta og var
meðal öflugustu talsmanna Þjóða-
bandalagsins, sem margir bundu
miklar vonir við eftir fyrri heims-
styrjöldina. Segja má að Palme hafi
að þessu leyti tekið upp merki
Brantings, en sænskir sósíaldem-
ókratar hafa þó alltaf verið virkir á
sviði alþjóðamála síðan í tíð
Brantings.
Það féll í hlut Per Albins Hanson
að taka við forustu flokksins, þegar
Brantingféllfrá 1925. Hanngegndi
henni óslitið til dauðadags 1946 og
var forsætisráðherra síðustu 14
árin. Kommúnistar sóttu hart að
sósíaldemókrötum á árunum milli
styrjaldanna, en Per Albin stóð þar
vel á verði. Hann var fyrsti for-
sætisráðherra Svía, sem var af
verkamannaættum. Undir forustu
hans var lagður grundvöllurinn að
hinu sænska velferðarríki.
Tage Erlander varð formaður
sósíaldemókrata, þegar Per Albin
féll frá. Hann tók þá þegar við for-
sætisráðherraembættinu og gegndi
því óslitið til 1969. Hann gerði vel-
ferðarríkið að veruleika.
Frá 1969 gegndi Palme flokks-
Hinn nýi forsætisráðherra Svía,
Ingvar Carlsson. Hann er einnig
leiðtogi sósíaldemókrata.
sinnar gegn fátækt og styrjaldar-
hættu í heiminum.
Það bíður Carlsson ekki lítið
verkefni, ef hann á að reynast verð-
ugur arftaki þessara fjögurra stór-
menna. Um slíkt verður að sjálf-
sögðu ekki fullyrt, en athyglisverð
er fyrirsögn Dagens Nyheter, þeg-
ar það birti forustugrein um hinn
nýja foringja sósíaldemókrata.
Fyrirsögnin hljóðaði þannig: En
realist með möjligheter (raunsæis-
maður með möguleika).
INGVAR CARLSSON virðist
gera sér ljóst, að til þess að halda
velli sé ekki fullnægjandi fyrir sós-
íaldemókrata að varðveita það sem
hefur áunnist. Breyttar kringum-
stæður kalli á lausn nýrra verkéfria.
Eftir þingkosningarnar á síðast-
liðnu hausti lét Carlsson svo
ummælt, að ný verkefni biðu sós-
íaldemókrata. Það nægði ekki
Samvinna þeirra Ingvars og Olof Palme var með miklum ágætum, en á
meðan Palme lifði var hinn fyrrnefndi ávallt í skugganum.
forustunni til dauðadags. Það var
hlutskipti hans að gæta arfsins frá
Per Albin og Erlander og verja
velferðarríkið áföllum, en það nýt-
ur nú viðurkenningarlangt út fyrir
raðir sósíaldemókrata, m.a. hjá
Miðflokknum. Eftirminnilegastur
verður þó Palme vegna baráttu
lengur að hafa næga atvinnu, jöfn-
uð og velferð fyrir markmið. Mikið
starf biði framundan á sviði um-
hverfisverndar. Ríkinu mætti ekki
ætla öll verkefni, heldur treysta á
samvinnu ogsamhjálp, sern byggist
á frjálsum grundvelli. Þá bæri að
stefna að sex klukkustunda vinnu-
degi og ætti hann að koma fyrst til
framkvæmda hjá þeim, sem ynnu
fyrir fjölskyldum, eða stunduðu
vaktavinnu. Undir forustu hans er
líklegt að flokkurinn breyti um
markmið eða fjölgi þeim.
Þetta getur orðið torvelt verk.
Sumir fréttaskýrendur spá því að
ekki síst geti gætt andstöðu hjá
ýmsum íhaldssömum öflum innan
flokks sósíaldemókrata, sem vilja
halda fast í gömul sjónarmið og
gamlar venjur.
Það þykir athyglisvert, að þegar
Olof Palmé myndaði stjórn sína
cftir kosningarnar á síðastliðnu
hausti, valdi hann Carlsson sem
varaforsætisráðherra. Hann treysti
honum best til að taka við, ef hann
forfallaðist eða félli frá.
Á fyrsta blaðamannafundinum,
sem Carlsson hélt sem forsætisráð-
herra og formaður sósíaldemókr-
ata, lýsti hann aðspurður yfir því,
að undir forustu hans myndu Svíar
halda áfram því starfi Olofs Palme
að láta sem mest til sín taka á sviði
alþjóðamála, þótt þeir nytu ekki að
sinni þeirrar miklu viðurkenning-
ar, seni Palme hafði unnið sér á
'þeim vettvangi. Hin minni ríki
mættu ckki láta stórveldunum eftir
að vcra einráð á því sviði.
Carlsson vann sér ekki síst álit
erlendra blaðamanna á fundinunt.
Hann svaraði spurningum þeirra á
góðri cnsku og þýsku eftir því sem
við átti. Hann svaraði spurningum
skýrt og hiklaust, cn gætti þess
jafnframt að segja aldrei of mikið
og gefa ekki tilefni til óþægilegra
spurninga.
Eins og cr virðist sú skoðun al-
mennt ríkjandi, að Svíar hafi eign-
;ist heppilegan forustumann, þar
sem Ingvar Carlsson er.
Carlsson er mikill náttúruunnandi
og náttúruvcrndarmaður áhuga-
samur um íþróttir. Sjálfur er hann
mikill göngugarpur. Fjölskyldulíf
hans þykir til fyrirmyndar. Önnur
dætra hans hefur vcrið í landsliði
Svía í handknattleik.
Unnur Friöþjófsdóttir:
Nokkur orð til varnar æru látins manns
Reykjavík, 14. 03 1986
í helgarblaði Tímans, þann 9.
þ.m. birtist grein án þess að höfund-
ar væri getið undir fyrirsögninni:
Moris gamli og vestfirski konsúllinn.
Var þar vegið að æru látins föður
míns, Friðþjófs Ó. Jóhannessonar
frá Patreksfirði.
Greinin virðist að mestu byggð á
atriðum sem fram koma hjá Þór
Whitehead í bók hans - Stríð fyrir
ströndum -sem út koni á síðasta ári.
Með greininni birtist afskræmisleg
mynd af föður mínum og er ekki
annað sjáanlegt en, að henni sé ætlað
að undirstrika niðrandi ummæli
greinarinnar. Með þessu hefur dag-
blaðið Tíminn tekið undir dylgjur
Þórs, unt að faðir minn hafi verið
njósnari nasista í byrjun síðasta
stríðs. Ekki er unnt að láta þessu
með öllu ósvarað.
Er þess þá fyrst að geta, að getsak-
ir Þórs eru byggðar á ákaflega veik-
um grunni. Ein setning á minnis-
miða, ódagsettum og óundirskrifuð-
um, sem auk þess hefur ekki komið
fram í frumriti. heldur aðeins í
enskri þýðingu, sem líklega er eftir
pólitískan andstæðing Friðþjófs,
Hendrik Ottósson. Þessi minnismiði
á að vera skrifaður af dr. Gerlach,
þýska ræðismanninum í Reykjavík
og hafa fundist í ræðismannsbú-
staðnum við hernám Breta 10. maí
1940.
Setningunni sem varðar föður
minn er skotið inn í frásögn af Moris
gamla og er svohljóðandi í þýðingu:
„Og svo á ég líka Friðþjófi Jóhann-
essyni þökk að gjalda."
Svo vill til að mér er fullkunnugt.
hvemig viðkynning þeirra dr. Gerlach
og föður míns var og er það staðfest
af móður minni, sem enn er á lífi og
búsett í Reykjavík.
Móðir mín hafði farið til Reykja-
víkur með systur mína til lækninga
sumarið 1939 og var að heimsækja
hana á Landakotsspítala, þegar hún
var kynnt þar fyrir eiginkonu og
dóttur dr. Gerlachs, sem þar voru
staddar. Barst þá til tals, að þau
ræðismanns-hjón hygðust ferðast til
Isafjarðar um sumarið og bauð móð-
ir mín þeim hjónum að koma til sín á
leið sinni vestur. Þau komu síðan og
var faðir minn þeim innan handar um
gistingu og annað cins og altítt var á
gestrisnum heimilum.
Þetta er trúlega það sem býr á bak
við þakkarávarpið á minnismiðan-
um, en ekki einhverjar ímyndaðar
njósnir. sem Þór getur sér til um.
Allir sem þekktu föður minn vita
að hann var ákaflega opinn og cin-
lægur maður og allt pukur var hon-
um víðs fjarri. Hvernig hefði hann
líka átt að koma slíku við á opnum
sveitasíma?
Einnig má spyrja: Ef hann hefði
verið sá njósnari sem Þór vill vera
láta, hvers vegna var hann þá ekki
tekinn höndum eftir hernám Breta?
Það er rangt hjá Þór, að faðir minn
hafi verið oröinn þýskur vararæðis-
maður á stríðsárunum. Það stóð til,
en varð ekki af því, eftir að stríðið
hófst, enda vildi faðir minn það þá
ekki. Á þessum tíma var hann ekki á
nokkurn hátt umboðsmaður fyrir
þýsku ríkisstjórnina. Eftir stríð, á
tímum Adenauerstjórnarinnar í V-
Þýskalandi var hann síðan gerður að
ræðismanni og er það undarleg
skipan, ef hann hefur verið það
handbendi nasista, sem Þór og blað
þitt vilja vera láta. Því má bæta við,
að föður mtnum var veitt orða 1971
af forseta Vestur-Þýskalands og sér-
stakur maður sendur með hana vest-
ur á Patreksfjörð, cn alkunna er að
stjórnvöld í Vestur-Þýskalandi hafa
ekki lagt það í vana sinn að heiðra
fyrrverandi nasista-þjóna.
I bókinni - Virkið í norðri - eftir
Gunnar M. Magnúss kemur fram, að
Þjóðverjar höfðu veðurathuganir á
norðurslóðum, t.d. á Grænlandi.
Einnig er vitað að fjarskipti voru
stunduð í þýsku ræðismannsskrif-
stofunni í Reykjavík á þessum tíma.
Er ekki miklu líklegra, að upplýsing-
ar um skipaferðir hafi borist eftir
þessum leiðum, hcldur en um ein-
angraðan mann vestur á Patreks-
firði.
Faðir minn hóf sjálfur málsókn
vegna svipaðra ásakana í skrifum
Hendriks Ottóssonar í Þjóðviljanum
24.01.1946. Er skemmst frá því að
segja, að faðir minn vann það mál og
voru ummælin ómerkt með dómi
borgardómarans í Reykjavík 3. janú-
ar1947.
Með ósk um að sagnfræðingurinn
láti í framtíðinni ckki gróusagnir og
náungabaknag villa um fyrir sér við
mat heimilda og sýni æru látinna
manna tilhlýðilega virðingu, er þess
hér með farið á leit við blaðið, að það
birti þessa athugasemd, ásamt
þokkalegri mynd af föður mínum.
Jafnframt er blaðið beðið að sýna
meiri varkárni framvegis um birtingu
efnis.
„Ef langir þig að meiða mann,
en manst aðeins gott að segja um
hann,
þá vektu grun, að gömlum sið,
Gróa á Leiti tekur við.“
Unnur Friðþjófsdóttir.