Tíminn - 13.04.1986, Blaðsíða 10

10 Tíminn
köldmat. Þetta er verknaður sem á
dögum Greenpeace, vistfræði, frið-
unar, grænmetisæta o.s.frv. þykir
allt að því vilimannslegur. Þegar því
er bætt við að Hemingway, sem
síðustu ár sín var af öllum kallaður
„Papa“ (eins og synir hans höfðu
kallað hann), hafði mikla ánægju af
því að ráðast að hverjum sem var og
biðja hann að kýla sig í magann af
öllum mætti, eða skora á menn í
annars konar kraftadelluleiki og fyll-
eríislæti. Var hann að reyna að
sanna eitthvað fyrir sjálfum sér, og
öðrum? Var hann að refsa sér fyrir
hugsanir sem hann vildi ekki kannast
við? Hann sagði eitt sinn: „Hvernig
í andskotanum getur rithöfundur
velt sér upp úr eigin harmleikjum?
Þú ættir að bjóða þá velkomna, því
alvarlegur rithöfundur verður að
vera særður á hræðilegan hátt áður
en hann getur skrifað eitthvað alvar-
legt.“ En kannski velti hann sér upp
úr sínum eigin harmleikjuni, og
meir en hann var tilbúinn að viður-
kenna. Ef hann væri uppi á okkar
tímum, þegar karlmaður getur verið
karlmaður og samt sem áður verið
særður, hefði hann þá verið jafn
harður við sjálfan sig?
EDENSGARÐUR
Þá erum við komin að bókinni
sem varð kveikjan að þessari grein
og kemur út í næsta mánuði, tuttugu
og fimm árum eftir dauða höfundar.
Þrátt fyrir að Hemingway hafi fund-
ist hún það mikilvæg að hann sagði
í bréfum til vina sinna að hann vildi
Ijúka við hana áður en „eitthvað
gerðist". þá hefurekkja hans, Mary,
og útgefandi hans neitað að gefa
bókina út í öll þessi ár, og rökstutt
það með því að hún væri einskis
virði. En mun þessi bók raunveru-
lega varpa einhverju nýju ljósi á
persónu Hemingways, - sem enn er
um margt óljós.
Opinber ævisagnahöfundur Hem-
ingway, Carlos Baker, las handritið
þegar hann vann að bþk sinni A Life
Story, og fjallar um bókina í henni.
Hemingway byrjaði á Edensgarðin-
um árið 1946 og vann við hana öðru
hverju allt frá því að hann framdi
sjálfsmorð, fimmtán árum síðar.
Hemingway sjálfur lýsir henni á
dularfullan hátt, eins og hún fjallaði
um „hamingjuna í garðinum sem
maðurinn verður að losna út úr“.
Baker lýsir henni sem, „einkennileg
ný skáldsaga, byggð að hluta til á
minningum Hemingway frá fyrstu
tveimur hjónaböndunum, með útúr-
dúrum til hliðar við meginefnið, sem
byggðir eru á lífi hans með Mary“.
Sagan fjallar um ungan amerískan
rithöfund og konu hans, sem bæði
laðast að sömu konunni. Bókin hefst
í litlu þorpi á frönsku Rivierunni,
þar sem Hemingway og Pauline
eyddu hveitibrauðsdögunum. Baker
skrifar: „A næturnar stunduðu þau
tilraunir með að hafa endaskipti á
kynhlutverkunum, hún tók sér nafn-
ið Pete og hann notaði nafnið Cat-
herine.“ IVopnin kvödd, eyðir unga
parið nautnafullum dögum á hótel-
um. þar sem þau elskast og loka sig
frá umhverfinu (en það endar með
harmleik). Baker segir að Heming-
way hafi byggt þetta á þeim tíma er
hann var rtieð Hadley, sem, eins og
stúlkan í Vopnin kvödd, „var djúpt
sokkin í drauma um algeran sam-
runa hjóna að hún þráði að líkjast
eiginmanni sínum í einu og öllu".
Hemingway sltrifaði síðar til Mary
og bað hana að lita á sér hárið svo
þau bæru sama háralit, og eitt sinn
litaði hann á sér hárið með lit sem
var samskonar og hennar. Baker
ásakar hann einnig í bók sinni fyrir
að hafa óbeint lagt mikla áherslu á
kynlíf í bókum sínum, með öðrum
orðum; lifað kynferðislífi í gegnum
bækur sínar, kynferðislífi sem hann
var ekki fær um að lifa í raunveru-
leikanum. Þrátt fyrir að hann hafi
verið þekktur kvennabósi, hefur
fleiri en ein af fylgikvennum hans
neitað því að hafa nokkru sinni sofið
hjá honum. Ekkja hans, Mary, ásak-
aði hann, nteira að segja, einu sinni
fyrir að vera „gervimenni".
Hvað þýðir þá allt þetta? Hversu
mikið af nýju bókinni mun vera
álitið staðreyndir, hversu mikið
byggt á kynferðislegum draumórum,
og hversu mikið skáldskapur byggð-
ur á annarri .reynslu? Það verður
sjálfsagt spurt ýmsr,aspurninga .
Mun hin stytta útgáfa af skáldsög-
unni - upphaflega 48 kaflar og
200.000 orða löng - skýra eitthvað,
eða láta fleiri spurningum ósvarað?
Mun hún bera upp spurningar um
dulinn homosexualisma, eða dulinn
(eða þá virkan) bisexualisma? Eða
er hægt að skýra hana út frá saklaus-
um leikjum á milli elskhuga? Mun
fólk dæma Hemingway of harðlega?
Kannski ættum við að minnast orða
Hemingway sjálfs sem hann beinir
til rithöfunda, til okkar allra.
„Sem rithöfundur ættir þú aldrei
að dæma. Þú átt að skilja".
Emnia Dent Coad.
í næsta mánuði kemur út ný skáldsaga eftir
Ernest Hemingway, - The Garden of Eder
25 árum eftir að hann framdi sjálfsmorð.
Mun hún á einhvern hátt svara spurningum
um persónu þessa þekkta höfundar, - eða
mun hún einungis bæta nýjum við?
HEMINGWAY: ævi
Hemingway var næst elstur af sex
systkinum. Faðir hans var læknir í
Oak Park í lllinois, en átti sumar-
bústað í Micnigan þar sem fjölskyld-
an eyddi löngurn sumarfríum. Þar
var Hemingway alinn upp, að mestu
utan dyra. Faðir hans kenndi honum
að fiska og veiða, búa til byssukúlur,
verka skinn, búa sér náttstað í
náttúrunni, kveikja eld og elda bráð-
ina. Dr. Hemingway fór oft með son
sinn til langrar dvalar í óbyggðir
Michigan, þar sem þeir lágu úti og
veiddu sér til matar. Úr þeim ferðum
fékk hann efnivið í nokkrar af sínum
fyrstu smásögum. Bróðir hans, Leic-
ester, fæddist ekki fyrr en Ernest var
orðinn fimmtán ára, svo hann hafði
óskipta athygli föðurins alla sína
æsku.
í skóla snérist áhugi hans einkum
um íþróttirog ritsmíðar. Hannscndi
skólablöðunum reglulega smásögur
eftir sig. Heima voru erfiðleikar;
móðir hans var músíkölsk, listræn
og mjög stíf. Hún krafðist þess að
börn hennar lærðu á hljóðfæri. Ern-
est hataði liana og hljóp tvívegis að
heiman; „Hún varð að stjórna
öllum, hafa allt eins og hún vildi, og
hún var tæfa,“ skrifaði hann síðar.
Honum var ætlað að ganga mennta-
veginn, en hætti í skóla og gerðist
blaðamaður á Kansas City Star,
foreldrum sínum til sárrar gremju.
Hann vildi komast í stríðið og skráði
sig sem sjálfboðaliða í Rauða
krossinn, og fékk það verkefni að
keyra sjúkrabíl á ítölsku vígstöðvun-
um. Eftir sex vikur særðist hann;
fékk sár á fæturnar eftir vélbyssu og
var lagður á sjúkrahús og var þar í
sex mánuði. Síðar fékk hann heið-
ursmerki fyrir sárin, þar sem hann
hafði verið að bjarga særðum þegar
skothríðin hitti hann. Um sumarið
var hann sendur heim til að safna
kröftum, eyddi tímanum við veiðar
ásamt vini sínum, réðst til starfa hjá
Toronto Daily Star, og hitli Hedley
Richardson, sem hann giftist árið
eftir. Hann var þá tuttugu og tveggja
ára.
Þau fluttu til Parísar, þar sem
hann vann áfram fyrirToronto Daily
Star, og skrifaði einnig fyrir sjálfan
sig, - fjármagnaði það einkum af
peningum konu sinnar. Eftir beiðni
lians var hann sendur af Toronto
Daily Star sem fréttaritari í Grísk-
tyrkneska strfðið. Hadley og hann
eignuðust barn árið 1923. Næstu ár
mótuðu líf Hemingway; skíði á vet-
urna, nautaat á Spáni á suntrin. Á
jólunum 1925 kom vinkona Hadley,
Pauline Pfeiffer, með þeim á skíði .
Hemingway og Pauline urðu ást-
fangin. Um miðbik ársins 1927 hafði
hann skilið við Hadíey og gengið að
eiga Pauline, sem fljótlega varð
barnshafandi. Árið 1928 skaut faðir
hans sig, útkeyrður af heilsu- og
fjárhagsáhyggjum. Útgáfa á fyrstu
löngu sögu Hemingway árið eftir,
Vopnin kvödd, gerðu hann þekktan
sem rithöfund.
í lok ársins 1930, hafði frami
Hemingway gert honum kleift að
korna sér upp aðstööu í Florida til
að stunda ritstöf að vetrum. Ferða-
lög til Spánar og safari-ferðir til
Afríku gáfu honum cfnivið í fleiri
sögur; Death in the Afternoon
(1932), Green Hills in Africa (1935),
To Have and Have Not (1937) og
árið 1940 kom út hin fræga bók hans
um spænsku borgarastyrjöldina;
Hverjum klukkan glymur.
Þegar hér var komiö var Heming-
way fjörutíu og eins árs, faðir þriggja
sona og í þann mund að kvænast í
þriðja sinn, - Marty Gellhorn.
Hverju klukkan glymur var kvik-
mynduð og Hemingway hilti og
veiddi með kvikmyndastjörnum
eins og Ingrid Bcrgman og Gary
Cooper (sem bæði léku í myndinni)
í Sun Valley í Idaho. Hann hafði
komið sér upp heimili á Kúbu, þar
scm hann stundaði sjóstangaveiði.
Hann fór enn oft til Spánar á sumrin
og til Idaho á veiðar á haustin. Hann
kcnndi sonum sínum þremur að
veiða og skjóta, eins og faðir hans
hafði kcnnt honum.
Hann giftist fjórðu og síðustu
konu sinni, Mary Welsh, árið 1946,
þá orðinn fjörutíu og sjö ára. Hún
tók þátt í ævintýralegu lífi hans í
mörg ár; öll haust og nokkra vetur í
Sun Valley, þar sem hann var orðinn
nokkurs konar aðdráttarafl fyrir
ferðamenn. Eftir tíu ára hlé á ferða-
lögum og langdvalir á Kúbu, fóru
þau aftur til ldaho til að halda upp á
jól og áramót. Hemingway var þung-
lyndur yfir möguleikanum á að missa
hús sitt á Kúbu vegna byltingarinnar.
Sumir af bestu vinum hans voru nú
látnir, þar á meðal Gary Cooper, og
Itann hafði komist að því að hann
hafði krabbamein. Hemingway-
hjónin fóru aftur til Idaho næsta
sumar, í fyrsta sinn um þann árs-
tíma. Fólk tók eftir að skap hans
hafði breyst, og það virtist enginn
geta ráðið við hann. Að morgni
sunnudagsins 2. júlí beit hann um
tvíhleypta haglabyssu föður síns og
skaut sig.
HEMINGWAY: verk
„Prósi er byggingalist, ekki innan-
húss-arkitektúr“ (Hemingway). Sú
þjálfun sem Hemingway fékk sem
fréttaritari setti sitt mark á stíl hans
sem rithöfundar, og kynni hans af
rithöfundum í París, - Gertrude
Stein, Ezra Pound og James Joyce,
- varð til þess að fága og þróa þann
stíl.
Ævintýralegt og viðburðaríkt
lífshlaup Hemingways markar spor í
skáldverkum hans. Margar af sögum
hans eru byggðar að miklu leyti á
hans eigin ævi (í sumurn þeirra notar
hann meira að segja raunveruleg
nöfn söguhetjanna) að þær hafa
verið kallaðir sjálfsævisögur. En
þetta er ekki að öllu leyti satt; það
er frekar hægt að segja að þær séu
sjálfsævisögulegar, þær lúti ævi lians.
„Góður texti er sannur texti," sagði
Hemingway eitt sinn. Ef maður
semur sögu vcrður hún sönn í réttu
hlutfalli við þá þekkingu á lífinu og
samviskusemi sem hann beitir.
Þannig að þegar hann skáldar upp
sögu verður hún eins og hún hefði
gerst í raunvcruleikanum... Sannur
skáldskapur verður að spretta upp
úr öllu því sem þú veist, hefur séð,
hefur fundið fyrir. hefur lært.
Texta Hemingway hefur verið lýst
sem myndrænum. Með öðrum orð-
um að orðin sjálf séu hluti af þeirri
mynd sem hann drcgur upp. Hann
velur orð sem hæfa þeirri persónu
•.sem hann er að lýsa, í stað þess að
nota lýsingarorð eða atviksorð. Sem
dæmi; úr Vopnin kvödd: „Eftir
kvöldmat mundi ég fara og hitta
Catherine Barklay. Ég vildi að hún
væri hér. Ég vildi aðég væri í Mílanó
hjá henni. Mig mundi langa til að
borða á Cova og laliba síðan niður
Via Manzoni á heitu kvöldi og fara
síðan yfir og beygja hjá síkinu og
fara uppá hótel mcð Catherine Bar-
klay. Kannski kæmi hún mcð.
Kannski léti hún sem ég væri unnusti
hennar sem fórst og við gætum
labbað inn um framdyrnar og dyra-
vörðurinn tæki ofan og ég mundi
stoppa hjá skrifborði húsvarðarins
og biðja um lykilinn og hún mundi
bíða við lyftuna og síðan myndum
við fara í lyftuna og hún færi mjög
hægt upp brakandi á hverri hæð og
síðan okkar hæð og strákurinn
myndi opna hurðina og standa þar
og hún myndi labba út og við
mundum labba eftir ganginum og ég
mundi stinga lyklinum í skráargatið
og opna hurðina og fara inn og taka
síðan upp símann og biðja þá að
senda upp flösku af Capri bianco í
silfurkæli með miklum klaka og þú
gætir heyrt í ísnum slást í fötuna eftir
ganginum og strákur mundi banka
og ég mundi segja honum að skilja
kælinn eftir fyrir utan dyrnar."
Hemingway sagði einu sinni:
„Fólk heldur að ég sé óupplýstur og
þekki ekki þungaviktarorðin. Ég
þekki þungaviktarorðin. En það eru
eldri, betri orð, og ef þú getur komið
þeim í þokkalega samsetningu þá
standast þau.“ Það getur enginn
efast um snilli Hemingway og fyrir
hana var hann heiðraður með Nób-
elsverðlaununum árið 1954. Hann
varð þjóðsagnapersóna í lifanda lífi,
heiðraður og dáður fyrir þann til-
finningaþrungna skáldskaparstíl
sem hann ávann sér. En eitthvað lét
hann í sölurnar.
HEIMINGWAY: persónan
Hemingway sagði einu sinni um
dauða föður síns: „Það er satt að
faðir minn framdi þennan verknað
af heigulshætti, en það er líka hægt
að líta hann öðrum augum. Þú gerir
ekki slíkt nema þú hafir misst úthald-
ið, eins og í stríði, þegar þú ert með
ólæknandi sjúkdóm, eða að þú flýtir
fyrir drukknun þar sem þú getur
ekki synt yfir allt þetta haf.“
Hemingway sagðist ekki fyrst hafa
kynnst sálrænum sársauka þegar
hann komst að því að faðir hans var
heigull þegar hann neitaði að slást
við einhvern. Seinna, þegar hann
var ásakaður á prenti fyrir heiguls-
hátt í stríðinu, skrifaði hann til
yfirmanns síns í hernum og bað
hann um að birta opinberlega skýrsl-
urnar um framgöngu hans í stríðinu.
Þetta er raunveruleg karlmennska.
Svo Hemingway hlýtur að hafa
liðið illa og þjást í mörg ár, og notað
veiðiferðir sínar til að draga úr og
lina sársaukann. Það er erfitt fyrir
okkur sem lifum í bæjum að skilja
hversvegna maður, fyrir fimmtíu
árum, sækist eftir því að vera svo
nálægt vígstöðvum, nautaati, veið-
um á stórum dýrum og sjóstanga-
veiði. Og eftir að hafa veitt - það
gæti verið stórt dádýr - með jafnmik-
illi ánægju gera að dýrinu, flá það,
verka skinnið og éta ferska lifrina í
HEMN