Tíminn - 13.04.1986, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Sunnudagur 13. apríl 1986
, BANDA-
RIKJUNUM
ER GJARNT
,AÐ VEÐJA
ARANGAN
HEST
Er orsökin ofmat þeirra á sjálfum sér? Sumir
telja þau nú einangraðri en nokkru sinni áður
CHILE
Pinochet situr enn sem
fastast, þótt eflaust grétu
Bandaríkjamenn þurrum
tárum þótt hann félli.
KÓREA
Verða mistökin endurtekin þar?
BANDARÍSK yfirvöld
þykjast hafa vel að verki
staðið eftir að þau sneru
baki við einvaldi
Filippseyja Marcosi, sem í tuttugu
ár hafði verði einlægur
stuðningsmaður Bandaríkjanna og
hafði aftur notið dyggrar aðstoðar
þeirra. Hann hafði líka verið
kallaður „baráttumaður fyrir
grundvallaratriðum lýðræðisins" í
Washington. En nú var hann látinn
falla, eins og menn sleppa logheitri
kartöflu.
„Það er ekki iéttur leikur fyrir
stórveldi," skrifaði Washington
Post, „að varpa fylgispökum
þjóðhöfðingja fyrir róða, þegar hann
er búinn að gera sitt gagn.“ Það er
líka erfitt að látast ekki sjá skoplegu
hliðina á þessu máli. Þótt fall
Marcosar kostaði litlar
blóðsúthellingar (og það er strax
nokkuð á tímum þegar mannslífin
eru víða virt lítils) erekkiýkjafagurt
um að litast að honum föllnum. Alls
staðar blasa við merkin um
efnahagsóstjórn, spillingu og
örbirgð, samfara því að
kommúniskri skæruliðahreyfingu
vex fiskur um hrygg. Eftirmaður
Marcosar, Corazon Aquino, hefur
því nóg að sýsla. Svartsýnismenn eru
þegar farnir að spyrja sig hvenær
næsta bylting hersins verði.
Hershöfðingjarnir, sem ekkja hins
myrta stjórnarandstöðuleiðtoga
hefur sér við hlið nú, voru nefnilega
bandamenn Marcosar fram á síðustu
stundu.
Sé það satt að sagan endurtaki sig,
þá eru Filippseyjar upplagt tækifæri
fyrir Bandaríkin að endurtaka sín
gömlu mistök, - að veðja á vitlausan
hest. Aðeins 18 dögum áður en
Marcosi var steypt var endi bundinn
á ógnarstjóm hálfsturlaðs einvalds,
Baby Doc. Bandaríkin, sem
landfræðilega eru nátengd Haiti, en
mörgum ljósárum í burtu frá þessu
landi hvað stjórnarhætti varðar,
höfðu stutt föður einvaldsins,
Francois Duvalier með ráðum og
dáð um 14 ára skeið. Það nægði að
hann taldist „vinur Bandaríkjanna“
og var andstæðingur Fidel Castro.
Litið var fram hjá hinu að þjóð Haiti
lifði við ægilega örbirgð og enginn
mátti sig hreyfa fyrir hinum
svonefnda Tontons Macoutes, sem
var einkaher harðstjórans.
Þó mega Bandaríkjamenn eiga
það að ekki vildu þeir veita Baby
Doc landvist og létu þess í stað fljúga
með hann til Grenoble í Frakklandi
á þeirri forsendu að Frakkar höfðu
ráðið landinu til 1804.
Sennilega væri Fidel Castro
foringi borgaralegrar stjórnar nú í
dag, ef Bandaríkin hefðu ekki á
sínum tíma valið þann kostinn að
styðja endalaust einvaldinn Batista,
sem var einkavinur
glæpamannahringa í New York.
Með því móti var Castro hrakinn í
skæruhernað uppi í Sierra Maestra
ogáþeim tíma vaknaði fyrst andúðin
á Bc 'd iríkjunum.
Kommúnistahættan, sem Batista líkt
og fleiri hans líkar hræddi
Bandaríkin með, varð að
raunveruleika einkum vegna þess
hve Bandaríkjamenn voru tregir að
greiða götu lýðræðisaflanna.
Merkilegt nokk lærðu
Bandaríkjamenn ekkert af þróun
mála á Kúbu. Mistökin voru
endurtekin í Nicaragua, þar sem
Somoza, enn verri þrjótur en
Batista, ríkti með ægistaf. Loks
þegar öll sund voru lokuð, ægilegar
blóðsúthellingar afstaðnar og
skæruher Sandinista hélt inn í
Managua, var Somoza kippt af
skákborðinu. Svipað gerðist með
Marcos í Manila.
Aftur á móti hafa þeir í
Washington haft snör handtök,
þegar ryðja hefur átt úr vegi stjórn
sem Bandaríkjunum fellur ekki við.
Þannig fékk Allende í Chile, - sem
kannski var draumóramaður, en þó
ekki morðingi, - ekkert tækifæri til
að leysa úr vanda þjóðar sinnar.
Tæpum þrem árum eftir að hann
komst til valda var hann drepinn í
brennadi forsetahöll sinni í
Santiago, þegar flugher landsins
gerði árás á hana. Það var 11.
september 1973. Sá sem skipulagði
samsærið gegn Allende og stjórnaði
því Pinochet hershöfðingi, situr enn
að ríkjun. Allt það sem
Bandaríkjamenn meta mest, frjálsar
kosningar, prentfrelsi og
almannaréttindi hefur verið
afnumið. Sjálfsagt mundu menn í
Washington gráta það þurrum tárum
nú þótt Pinochet missti völdin, þar
sem ólga vex í landinu á ný. En
óttinn við það pólitíska tómarúm,
sem skapaðist ef núverandi
einræðisstjórn viki, skelfir menn þó
enn meira.
Fleiri dæmi má nefna af stuðningi
við harðstjóra í smáríkjum. Þar á
meðal má nefna stuðning
Bandaríkjamanna við nýlendustjórn
Portúgala í Angola og Mosambique,
sem hafði harmrænan endi og aðeins
nýlega hefur Bandarí kjastjórn snúið
bakinu við stjórn
aðskilnaðarstefnunnar í S-Afríku.
Versta útreið hlaut bandarísk
utanríkisstefna samt þegar
íranskeisara var steypt af stóli. Þar
var það ekkert peð sem féll, heldur
einn sterkasti hrókurinn. Bandaríkin
virtust ekki skynj a hvert stefndi með
stjórn keisarans og á hve ótraustum
grunni stefna þeirra gagnvart íran
hvíldi. Menn þrástörðu á
olíuborturnana, eins og ekkert
annað skipti máli. Ekkert annað
stórveldi hefði farið svona
klaufalega að.
Margir spá að nú sé röðin komin
að S-Kóreu. Að vísu er skipting
Kóreu ekki sök Bandaríkjanna, en
sú staðreynd að á þeim 40 árum sem
liðin eru frá síðari heimsstyrjöld,
hefur ekki þróast þar stjórnarfar sem
stenst kröfur lýðræðis og er vissulega
á ábyrgð Bandaríkjanna að hluta.
Það þykir engri átt ná að hin
lýðræðissinnaða stjórnarandstaða í
landinu fær ekki starfað vegna alls
lags auðmýkinga og kúgunar.
En þetta snertir Iítið ameríska
sjálfsánægju nú á dögum Reagans.
Sama hvað gerist. Alltaf eru menn
jafn ánægðir með sig á þeim bænum.
í rannsóknarskýrslu sem birtist fyrir
skemmstu segir ameríski
stjórnmálafræðingurinn Sanford
Ungar: „Bandaríkin eru nú meir
einmana og einangraðari, en mesta
bölsýnismanni hefði komið til hugar
að spá fyrir um í stríðslok."
Eina orsakanna telur Ungar vera
ofmat Bandaríkjamanna á sjálfum
Sér. „Þeir trúa því statt og stöðugt að
Bandaríkin séu besta land heimsins,
enda hefur þeim verið innrætt þessi
trú frá fyrsta skóladegi. Sá
stjórnmálamaður sem dregur þetta í
efa á ekki upp á pallborðið hjá
kjósendum. Það gerði samt Jimmy
Carter við lok forsetatíðar sinnar,
þegar hann ræddi um „amerísku
þráhyggjuna." Versta einkenni
hennar er það, „að Bandaríkjamenn
telja að sér geti ekki skjátlast.“
Það er ekki að undra að
kvikmyndahetjan Rambo nýtur
slíkrar hylli í Bandaríkjunum nú.
Hann er ósigrandi og mistök,
harmleiki og ótta þekkir hann ekki.
En svo springur geimferjan í loft
upp fyrir ailra augum, þetta stolt
Bandaríkjanna og tækninnar, sem
kostaði 1.5 milljarða dala. En
forsetinn breytir þessu samstundis í
Rambosögu. Fórnarlömb slyssins
verða hetjur, sem „vildu nálgast
ásýndGuðs." Það verðurþvíbyggð
ný geimferja og nýir sjálfboðaliðar
kvaddir til.
Richard Ullman, prófessor við
Princetonháskóla segir: „Reagan
stjórnin hefur gert fólki í þriðja
heiminum og ef til vill líka í Evrópu
og Japan jjað mjög auðvelt að líkja
Bandarfkjunum við Sovétríkin. Ef
til vill er það versti gallinn á
utanríkisstefnunni. Mörgum utan
Bandaríkjanna finnst stórveldin
bæði jafn treg til að þola frávik
grannríkja sinna frá eigin stefnu.
Bæði eru jafn vís til að beita
vopnavaldi. Hvorugt virðist taka
mið af neinu nema þröngri
eiginhagsmunahyggj u.
„Þetta er bara hin sanna ameríska
stefna,“ segja menn Reagans og
skella skollaeyrum við slíku tali og
hafa þar með misskilið allt saman.
(Úr Stern)
I AI Menn einblíndu á olíuborturna og voru blindir á
I I hve stjórn keisarans hvíldi á veikum grunni.
Somoza var studdur fram
til hinsta dags.