Tíminn - 13.04.1986, Blaðsíða 17

Tíminn 17
flestir sérfræðingar, er fjalla um
sjúkdóma eins og kvef, þvertekið
fyrir að uni eitthvert samband við
hugarásatand gæti verið að ræða.
Samkvæmt bókinni getur smitsjúk-
dómur einungis komist með einum
hætti í líkama hins sýkta; með því
að veira. vírus eða baktería nái að
komast í áðurnefndan líkama.
Hinsvegar gætu þættir, eins og:
elli, vannæring og ofþreyta minnk-'
að þol sjúklinga fyrir sjúkdómin-
um. En í bókunum er ekkert rúm
fyrir kenningar sem gera ráð fyrir
að gleði, þunglyndi, afslöppun eða
stress gætu haft áhrif á ástæður
sjúkdómanna.
í dag er þessi áður viðurkenndi
sannleikur dreginn í efa 'af æ fleiri
vísindamönnum. Breska kvef-
rannsóknarstöðin í Salisbury hefur
gegnt veigantiklu hlutverki í þess-
ari hugarfarsbreytingu. Rannsókn-
ir hennar hafa sýnt að jafnvel
smávægilegar breytingar á heilsu
megi rekja til hugarástands. Og ef
sú kenning er tekin gild má allt eins
gera ráð fyrir að hugurinn hafi
einnig áhrif á veigameiri sjúk-
dóma, eins og krabbamein.
í nærfellt fjóra áratugi hafa sjálf-
boðaliðar aðstoðað við rannsókn á
nýju lyfi gegn veirum, og hafa
sannað að kvef orsakast af nefveiru
og öðrum skyldum veirum. Árið
1975 frakvæmdi sálfræðingurinn
Richard Totman. ásamt starfs-
mönnum bresku kvef-rannsóknar-
stöðvarinnar, þeim Wallace Craig
og Sylvia Reed, fyrstu sálfræðilegu
rannsóknina á kvefi. Vísinda-
mennirnir sýktu 48 sjálfboðaliða
með tveimur kunnum kvefveirum.
Síðan var 23 af þessum sjálfboða-
liðum boðið að taka „nýtt lyf", sem
í raun var lyfleysa, og var sagt að
hugsanlega kæmi það í veg fyrir
kvefið. Þau voru einnig vöruð við
því að ef þau samþykktu að taka
þátt í þessari tilraun yrðu þau að
gangast undir rannsókn á melting-
arvökva og í henni yrði notast við
magaslöngur. Vísindamennirnir
ætluðu ekki að framkvæma neina
rannsókn á meltingarvökvum,
heldur var sjálfboðaliðunum sagt
þetta í þeim tilgangi að „stressa"
þá upp. Hinum helmingi hópsins
var hvorki boðið lyfið, né hótað
magaslöngunni. Toman og sam-
starfsmenn hans bjuggust við. að
þeir sem voru í 23 manna hópnum
fengu vægan kvíða eða eftirsjá
eftir að hafa tekið þessa ákvörðun.
Það gæti orðið þcss valdandi að
þeir réttlættu fyrir sér ákvörðun
sína og „ykju" með því verkan
lyfleysunnar, sem eins og áður
sagði verkaði ekki, og gætu þar
með beitt hugarorkunni til að
hindra kvefið í að skjóta rótum.
Vísindamennirnir höfðu rangt
fyrir sér. Þegar hóparnir voru kall-
aðir inn til rannsóknar kom í Ijós
að 23 menningarnir höfðu mun
alvarlegra kvef en hinir. Stress
virtist því auka hættu á sjúkdómn-
um í stað þess að aðstoða líkamann
í að vinna bug á þeim.
Totman-hópurinn gerði einnig
kannanir utan stofnunarinnar. Þeir
létu stóran hóp fólks ganga reglu-
lega til sálfræðings og fylgdust
grannt með andlcgri líðan þeirra.
Síðan gáfu þeir sjálfboðaliðunum
kvefveirur. Þegar rannsókninni
lauk kom í ljós að þeir sem höfðu
misst ástvin, vinnuna, höfðu skilið
eða lent í öðru sem gat talist
„stressandi", fengu mun frekar
kvef cn hinir. Það var ekki einungis
að kvefið legðist þyngra á þá,
heldur fundu vísindamennirnir
fleiri nefveirur í þeim en hinum.
Vísindamenn hafa nú rcynt að
finna skýringar á þessu samhengi á
milli andlegrar og líkamlegrar líð-
« anar. Helstu kenningar eru þær að
andleg vanlíðan veiki varnir líkam-
ans gegn veirum, dragi úr virkni
þeirra þátta í blóðinu cr ráðast á
utanaðkomandi veirur.
Það hefur komið í ljós við rann-
sóknir á rottum að vanmáttur til
þess að ráða við umhverfi sitt getur
haft alvarleg áhrif á heilsuna. Not-
aðir voru tveir hópar af rottum:
annar fékk raflost með reglulegu
millibili og gat stöðvað það með
því að ýta á þar til gerðan takka,
en hinn hópurinn gat sér enga
björg veitt. Það kom í ljós að sá
hópur sent var gersamlega á valdi
vísindamannanna var mun mót-
tækilegri fyrir sjúkdómum.
Vísindamenn eru helst á því að
ástæðu þessa sc fyrst og fremst að
leita í hormónakerfinu; adrenalíni,
testorsterónum. insúlíni ogjafnvel
vaxtahormónum. Það hefur verið
ljóst í mörg ár að hugurinn stjórnar
adrenalíninu að einhverju leyti, en
það er nú fyrst sem líklegt þykir að
hann stjórni einnig hinum áður-
nefndu efnum.
En hvers vegna geta þessi efni
verið hættuleg heilsunni? Ein
kenning er að svarið liggi í þróun
mannsins. Þegar tígrisdýr réðst á
írummanninn, jókst adreéalín-
strcymi í líkamanum og hann fékk
aukinn kraft og gat þá hugsanlega
forðað sér eða ráðið niðurlögum
skepnunnar. í dag lendum við
sjaldnar í svona skyndilegri hættu.
Oftar herjar á okkur kvíði, stress
og önnur langvarandi sálræn vanda-
mál. Margir vísindamenn vilja
mcina að það sé þessi langvarandi
áhrif adrenalíns og annarra efna er
hugurinn stjórnar sem hafi þessi
slæniu áhrif á líkamann. Að þau
geti dregið úr gctu hans að ráða
niðurlögum utanaðkomandi veira,
og jafnvel verið sjálf uppspretta
sjúkdóma.
Ef þetta reynist rctt, þá er heilsu-
gæsla komin langt út fyrir það svið
sem við eigum að venjast. Varnir
gegn atvinnuleysi verða þá að telj-
ast heilsuvernd, eftirlit með álagi í
ivinnu og í skóla sömulciðis. Og
almenn andlcg líðan ntanna er það
markmið sem heilsugæsla ætti að
snúast um.
GULLIBETRI
Umsjón: Þórmundur Bergsson, Heimir Bergsson:
Það mun örugglega mikið bera á fánahyllingum og mexíkönskum sombren-
höttum þegar heimsmeistarakeppnin í knattspyrnu fer þar fram í júní.
Á þessum veili verður skorið úr um það hver hreppi heimsmeistaratitilinn í
knattspymu 1986. Það mun gerast þann 30. júní en þá fer úrslitaleikur
heimsmeistarakeppninnar fram á Aztecaleikvanginum í Mexíkóborg. Sá
völlur getur tekið við 110.000 manns en að sjálfsögðu er löngu uppselt á
úrslitaleikinn.
Heimsins mesta
knattspyrnuhátíð
- Sú hátíð nálgast óðfluga - Verðlag í Mexíkó breytist Iíka óðfluga
- Hverjir leika til úrslita?
Þó ekki sé nema rúmur mánuður
þangað til mesta íþróttahátíð heims
fer fram eru gestgjafarnir enn hinir
rólegustu ogfyrirvenjulegan Mexík-
ana gæti heimsmeistarakeppnin í
knattspyrnu eins verið eftir hundrað
ár.
Grákaldur veruleikinn er nefni-
lega enn aðalumræðuefnið í Mexíkó
enda er sá veruleiki all ískyggilegur
fyrir Mexíkana ef vel er að gáð.
Hvar sem menn mætast er lækkandi
olíuverð ellegar erlendar skuldir
aðal hitamálið.
Olíuverð fellur þó örugglega í
skuggann þann 31. maí næstkom-
andi þegar opnunarleikur heimsins
mestu knattspyrnuhátíðar verður
leikinn. Þar eigast við núverandi
heimsmeistarar ítalir og Búlgarar.
fbúar Mexíkó, sem telja um 75
milljónir, munu frá þeim tíma og
reyndar allan júnímánuð aðeins
ræða um einn hlut - knattspymu og
aftur knattspyrnu.
Víst er að stjórnendur hótela og
eigendur samgöngutækja munu
sannarlega ræða um knattspyrnu þó
um vissar áherslubreytingar geti ver-
ið að ræða í þeim samræðum. Yfir-
völd í Mexíkó hafa nefnilega af því
dulitlar áhyggjurað sumirætli sér að
græða heljarins mikla peninga-
summu á þeim 40 þúsund erlendu
knattspyrnuáhugamönnum og 5 þús-
und fréttamönnum sem væntanlegir
eru til Mexíkó í tilefni keppninnar.
Mörg hótel í Mexíkóborg og á
öðrum stöðum þar sem keppt verður
hafa reyndar þegar tvöfaldað allt sitt
verðlag og segja sumir það aðeins
byrjunina.á stórfelldu okri. Einnig
er vitað að eftirsókn í bandaríska
dollara verður mikil meðan á keppn-
inni stendur og verður það sjálfsagt
aðalgjaldmiðillinn í landinu á þess-
Já, það verður ekki um villst. Yfir-
skeggið snýr upp á við. Heimsraeist-
arakeppnin er í nánd.
um tíma þó dollarahark sé bannað
samkvæmt lögum.
Sögusagnir um væntanlegt okur
fengu byr undir báða vængi nú um
daginn þegar fréttist af hóteli í
Queretaro er hugðist fimmfalda allt
verðlag á þjónustu sinni. Þar í borg
munu Vestur-Þjóðverjar, Danir,
Uruguaymenn og Skotar leika sinn
undanriðil til lykta. Ekki er reiknað
með að Skotar greiði fimmfalt fyrir
alla þjónustu.
Gróðasjónarmið ráða miklu í
sambandi við væntanlegt aurakropp
en cfnahagsástandið í landinu mun
einnig eiga sína sök á uppsprengdu
verði. Margir heiðarlegir hótel-
eigendur, bílaeigendur og fleiri sem
hagsmuna eiga að gæta, óttast nefni-
lega að mexíkanska pesóið eigi enn
eftir að falla í verði í samanburði við
Bandaríkjadal og því mun gróði
þeira eyðast upp á aðeins örfáum
vikum.
Hvað þó sem öllu auratali lfður er
víst að keppnin mun fara fram með
glæsibrag og búist er við einni þeirri
jöfnustu heimsmeistarakeppni sem
haldin hefur verið ef marka má orð
knattspyrnusérfræðinga og þjálfara
um allan heim.
Undirbúningur allur hefur gengið
þokkalega, sérstaklega í sambandi
við undirbúning keppnisvallanna
sjálfra. Nokkur seinkun hefur þó
orðið í Puebla þar sem ítalir, Arg-
entínumenn, Suður-Kóreumenn og
Búlgarir munu há leiki sína.
Búist er við að um 160 lönd muni
sýna beint frá keppninni í sjónvarpi
og er ísland þar meðtalið. Leikirnir
munu draga gífurlegan fjölda manna
að skjánum enda er hér um að ræða >
stærstu íþróttahátíð heims ásamt
Ólympíuleikunum.
Urslitaleikurinn mun fara fram á
Aztecaleikvanginum í Mexíkóborg
þann 30. júní en sá leikvangur tekur
110.000 manns. Uppselt er að sjálf-
sögðu á leikinn, eins og reyndar alla
leiki í Mexíkóborg, og svartamark-
aðsbrask með miða er nú þegar
hafið.
Hverjir koma svo til að mætast í
þeim leik? Um það er erfitt að spá
þó nafn Brasilíu hafi líklega oftast
borið á góma í því sambandi. Sú
skoðun byggir þó meira á sögulegri
væntumþykju heldur en góðum ár-
angri liðsins uppá síðkastið.
Argentxnumenn, Frakkar, ítalir
ásamt gestgjöfunum Mexíkönum
eiga einnig góða möguleika á að
komast í úrslitaleikinn og víst er að
kæmust heimamenn þangað myndu
allar efnahagsáhyggjur hverfa sem
dögg fyrir sólu hjá þorra þjóðarinnar
- að minnsta kosti um tíma.