Tíminn - 22.06.1986, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Sunnudagur 22. júní 1986'
Baksvið heimsmeistarakeppninnar í knattspyrnu
BRAUÐSKORTIR OG
Um þessar mundir beinist athygli 200 milljóna
sjónvarpsáhorfenda um víða veröld daglega að
Mexíkó, þar sem heimsmeistarakeppnin í knatt-
spyrnu fer fram. Rómanska Ameríka er álfa
knattspyrnuhetjanna, en hún er líka álfa hungurs og
fáfræði, og ofbeldis og ánauðar, en um leið álfa
ótrúlega fjölskrúðugrar menningar. En það eru
knattspyrnuvellirnir sem athyglin beinist að um
þessar mundir. 200 milljónir verða jafnnær um hagi
Mexikana eftir sem áður.
A
Æá MRIÐ * 1978 var
heimsmeistarakcppnin haldin í
Argentínu og gestgjafinn var
Videla oddviti herforingja-
stjórnarinnar, scm þá réð ríkj-
um þarlendis. Vafalítið hefur sá
mikli herforingi viljað sýna um-
heiminum glæsta og geðslega
mynd af ríki sínu og stilla ólgu
innanlands. Argentínska lands-
liðið gerði það sem til var ætlast
af því, vann heimsmeistaratitil-
inn, en sigurvíman dugði herfor-
ingjastjórninni skammt, nú situr
Videla á sakamannabekk
ákærður fyrir hroðalega glæpi
gegn þjóð sinni.
Fyrir nokkrum dögum barst á
borð blaðamanns bók sem inni-
hélt skýrslu samtakanna Amn-
esty International um ástand
mannréttindamála í tveim mex-
íkönskum héruðum, Oaxaca og
Chipas, sem liggja hlið við hlið
á Kyrrahafsströnd Mexíkó suð-
ur við landamæri Guatcmala.
Par kemur ýmislegt fram miður
fagurt. Ekki er ætlunin hér að
stilla þeim upp sem jafningjum
Videla hershöfðingja og Miguel
de la Madrid forseta Mexíkó,
sem hefur áunnið sér virðingu
umheimsins á valdatíma sínunr.
f>ó virðist víða pottur brotinn í
ríki hans.
Siguröur Hjartarson sagn-
fræðingur er sérfróður um sögu
rómönsku Ameríku og þegar
blaðamaður hóf að ræða við
hann um það Mexíkó sem er
baksvið heimsmeistarakepp-
ninnar kom í ljós að hann þekkir
vel til í öðru þeirra héraða, sem
rannsókn Amnesty Internation-
al beindist að, Oaxaca, en þar
dvaldist hann um skeið með
fjölskyldu sinni fyrir nokkrum
árum.
„Það kemur mér ekki á óvart
að athyglinni sé beint að þessum
slóðum,“ segir Sigurður. Þarna
búa einkum Indíánar og þeir eru
tiltölulega sjálfstæðir í þeim
skilningi að þeir hafa varðveitt
menningu sína og siði betur en
Indíánar víðast hvar annars
staðar í landinu. Þarna er mjög
fjöllótt og þorpin einangruð
hvert frá öðru. Það er níðst
óskaplega á þessu fólki. En víða
hefur því tekist að varðveita sitt
og sums staðar hleypa þeir ein-
faldlega engum framandi rnönn-
unt að sér. Það eru til dæmis til
þorp þar sent bannað er að
Ijósmynda, ferðamenn fá ekki
að fara í kirkju nema f fylgd með
oddvitanum eða hreppstjóran-
um á staðnum og annað eftir
því. Þeir segja einfaldlega sem
svo; öll afskipti af okkur utan frá
hafa alltaf orðið okkur til ills
eins. Við viljum bara fá að vera
í friði. Og auðvitað satt og rétt
hjá þeim.
Hvað liggur á bak við þessar
ofsóknir? Sjálfstæðistilburðir,
eða er eftir einhverju sérstöku
að slægjast í þessum héruðum?
íbúarnir þarna hafa varðveitt
sína menningu og sérkenni betur
en frumbyggjar annars staðar í
landinu, eins og ég sagði áðan,
en sjálfsagt ræður einhverju að
þarna er olía í jörðu, sem ekki
er að vísu farið að vinna að
marki ennþá en er þó varasjóður
fyrir Mexíkana. Uppi í fjöllun-
unt eru skógarnir, sem landeig-
endur vilja gjarna nýta, en þá
eru Indíanarnir fyrir með sín
ræktarlönd.
Til að byrja með er kannski
rétt að lýsa aðeins stjórnkerfinu
í landinu. í Mexíkó má heita að
einn flokkur sé alls ráðandi,
byltingarflokkurinn PRI. Aðrir
flokkar eru að vísu leyföir, en
þeir mega sín lítils. Byltingar-
flokkurinn hefur ríkisvaldið al-
gerlega í höndum sér og hefur
skapað valdakerfi, sent á sér
fáar hliðstæður
Vcrkalýðshreyfing og bænda-
samtök eru hlutar af flokknum
og þar með ríkisvaldinu. Full-
trúar flokksins eru alls staðar,
allt niður í smæstu einingar
þjóðfélagsins. Þetta er í senn
bæði styrkur og veikleiki. í Mex-
íkó er ríkisvaldið mjög sterkt ef
það beitir sér, sterkara en í
nokkru öðru landi rómönsku
Ameríku að Kúbu e.t.v. undan-
skilinni. Á hinn bóginn getur
komið fyrir að landeigendur og
aðrir, sem hagsmuna eiga að
gæta sjái sér ekki hag í því að
framfylgja vilja ríkisvaldsins og
þá á stjórnin í Mexíkó ekki svo
Örsnautt sveitafólk í Oaxaca.
hægt um vik. Hún á sitt undir
velvilja og stuðningi þessara
mannal'
Skipting jarðeigna var ofar-
lega á blaði í mexíkönsku bylt-
ingunni, hvernig hefur fram-
kvæmdin orðið?
„Hún hefur verið með ýmsu
móti. ÁróðurByltingarflokksins
er ætíð afskaplega byltingarsinn-
aður og þrunginn miklum eld-
móði en efndirnar vilja verða
alla vega. Landeigendur hafa
sterka stöðu innan flokksins og
flokkurinn getur illa án atbeina
þeirra verið.
Ég skal taka eitt dæmi um það
hvernig landeigendur geta farið
sínu fram hvað svo sem ríkis-
stjórnin kann að vilja. í Oaxaca
hafa bændur um ómunatíð rækt-
að maís upp til fjallanna og hafa
haft af því nánast sitt eina lifi-
brauð. Nú upp á síðkastið hafa
landeigendur svo skipað bænd-
unum að leggja maísræktina nið-
ur og rækta marijuana í staðinn.
Fyrir afurðir þeirrar jurtar er
mikill markaður í Bandaríkjun-
um og ágóðavænlegur að sama
skapi. Þetta hefur haft í för með
sér að marijuana er ræktað
þarna upp um allar hlíðar. Þegar
svo bandarísk yfirvöld kvarta
yfir þessu sér stjórnin í Mexíkó
sig knúna til að aðhafast eitt-
hvað og þær aðgerðir felast þá í því
að sett er upp eftirlit á vegunum
og þess freistað að grípa sölu-
mennina glóðvolga og gera hass-
ið upptækt. Þegar við vorum
þarna var sífellt verið að stöðva
okkur á vegunum og leita og við
vissum til að einhverjir Banda-
Indíánakona frá Oaxaca vefur á „mjaðmagrind“
ríkjamenn voru skotnir eftir að
hafa neitað að svara stöðvun-
armerkjum lögreglu og nokkur
hundruð kíló af hassi voru gerð
upptæk. Þetta gerðist bara
steinsnar þar frá sem marijúana
akrarnir stóðu í fullum blóma en
engum datt í hug að hrófla við
þeim, sjálfri uppsprettunni. Svo
harkalega gat stjórnin ekki farið
að ganga í berhögg við hagsmuni
landeigenda. Bændunum er
sama, þeir verða að vísu að
hætta að rækta sinn maís, en í
staðinn fá þeir örlítið fé handa í
milli, sem þeir kunna að vísu
misjafnlega með að fara, þeir
sofa með dollarabúntin undir
koddunum, en þora ekki fyrir
sitt litla líf að fara nteð þá í
banka.
Þetta sýnir ákveðinn veikleika
kerfisins, en hins vegar sanna
dæntin að ríkisvaldið getur verið
mjög sterkt. Oft hefur það gerst
þegar órói brýst út í einhverju
héraði, að þá hefur ríkisvaldið
afl til að veita þangað fé til
ýmissa umbóta sem nægja til að
lægja öldurnar. En það ber þá
að hafa í huga að vitund íbúanna
er mjög bundin við heimahérað-
ið, Mexíkanar hugsa varla sem
ein þjóð. Það verður að hafa í
huga, að Mexíkó er fjöllótt land
og héruðin einangruð hvert frá
öðru. Þar að auki eru töluð 56
tungumál í landinu auk
spænsku. Þetta hefur í för með
sér að þótt uppreisn komi upp í
einu héraði breiðist hún ekki út.
Bóndi suður í Oaxaca finnur
ekki til neinnar samstöðu með
verkamanni norður í landi. Vís-
ast að hann viti ekkert um kjör
hans né heyri yfir höfuð nokkurn
tíma af honum.“
En hvernig er Mexíkó á vegi