Tíminn - 25.07.1986, Blaðsíða 7

Tíminn 7
Föstudagur 25. júlí 1986
VETTVANGUR

Hákon Sigurgrímsson:
Síðari grein
Islenskur landbúnaður - „aðferð
við að lifa“ eða atvinnuvegur
í grein sinni um nýútkomna
landnýtingarskýrslu fjallar Páll
Pétursson alþingismaður m.a. um
viðhorf sín til iandbúnaðar, bú-
stærð og framkvæmd núverandi
landbúnaðarstefnu.
Fram kemur að Páll telur að
hægt sé að skapa sveitafólki viðun-
andi tekjur og svipaða lífsaðstöðu
og öðrum þjóðfélagshópum án
verulegrar fækkunar bænda í naut-
gripa og sauðfjárrækt. Þetta megi
gera með því að bændur taki upp
nýjar búgreinar meðfram og með
því að smækka stóru búin.
„Ef af verulegri fækkun bænda
yrði þá mundu smærri bændur að
öðru jöfnu gefast upp fyrst. Þeirri
stefnu hefur verið haldið mjög
ákveðið fram af ýmsum undanfarið
að svo skuli gert. Það er einnig það
sjónarmið sem ég les út úr nefndri
skýrslu. Smærri bændurnireruekki
vandamálið, vandamálið eru stóru
búin og þess vegna er þessi stór-
bændastefna forkastanleg. Það
sem gera þarf er að smækka stóru
búin og það er þar sem ríkisvaldið
á að verja skipulagningarfé land-
búnaðarins. Búskapur er aðferð
við að lifa, meira að segja eftir-
sóknarverð aðferð. Hóflega stór
fjölskyldubú hafa reynst skila best-
um arði og ánægjulegustu lífs-
formi". Þetta virðist mér vera
kjarninn í boðskap Páls.
„Aðferð við að lifa“
Ég tek heilshugar undir það
sjónarmið að búskapur sé ánægju-
legt starf, en það sjónarmið sem
fram kemur hjá Páli að búskapur-
inn sé „aðferð við að lifa" hefur
hins vegar lengi verið kjarabaráttu
bænda almennt einn helsti fjötur
um fót. Stjórnvöld og aðrir við-
semjendur bænda hafa viljað túlka
þetta þannig að svo margir beinir
og óbeinir kostir fylgi bóndastarf-
inu að menn geti þess vegna sætt
sig við lakari fjárhagslega afkomu
en aðrir þjóðfélagshópar njóta.
Þar sem tekist hefur að víkja þessu
sjónarmiði til hliðar og fá menn til
þess að viðurkenna að landbúnað-
ur er atvinnuvegur og býli bóndans
fyrirtæki sem lýtur flestum sömu
lögmálum og annar rekstur, er
afkoma bænda með mestum
blóma. í því sambandi bendi ég á
Norðurlönd og mörg lönd Mið- og
Vestur-Evrópu. Mér er Ijóst að
þessi hugsun er til meðal bænda af
eldri kynslóðinni hér á landi. Þessir
menn kjósa að hafa lítið bú og
sætta sig við þá afkomu sem það
gefur. Kjarabarátta bænda verður
hins vegar ekki háð á þeim grund-
velli.
Hvað ræður vali fólks?
Ég held að það sem fyrst og
fremst ræður ákvörðun fólks þegar
það velur sér lífsstarf sé það hvaða
lífskjör viðkomandi starf býður
upp á. Frá þessu kunna vissulega
að vera undantekningar, en þetta
á við um flesta. Ég held líka að það
sé ekki lengur ýkja mikill munur á
óskum yngra fólks um afkomu
hvort heldur er í Breiðholtinu eða
Svínavatnshreppi. Þetta á meðal
annars við um húsnæði, fatnað,
fæði, bíl, sjónvarp, útvarp, náms-
aðstöðu og önnur ytri lífsgæði.
Fólk gerir líka auknar kröfur um
hagkvæma og þokkalega vinnuað-
stöðu og hóflegt vinnuálag. Sífellt
fleiri bændur gera sér nú grein fyrir
því að þeir þurfa að geta tekið sér
frí eins og annað fólk.
Hvaðþarftil?
Ég er sammála Páli um það að
fjölskyldubú er það rekstrarform
sem veita ber forgang í landbúnað-
Þar sem tekist hefur að
víkja þessu sjónarmiði
til hliðar og fá menn til
þess að viðurkenna að
landbúnaður er
atvinnuvegur og býli
bóndans fyrirtæki sem
lýturflestum sömu lög-
málum og annar
rekstur, er afkoma
bænda með mestum
blóma.
fjós eða 875 kinda fjárhús ef um
félagsbú tveggja manna er að ræða.
Gera verður ráð fyrir því að til
grundvallar þessum stærðarmörk-
um liggi mat á því hvaða tekjum bú
þarf að geta skilað til þess að
standa undir kostnaði af fjárfest-
ingu og skapað bóndanum og fjöl-
skyldu hans viðunandi afkomu
með hæfilegu vinnuálagi.
Skynsamleg mörk
Ég tel að þessi stærðarmörk
Stofnlánadeildar séu skynsamleg
fyrir fjölskyldubú miðað við að
ekki sé um aðra verulega tekjuöfl-
un að ræða. Sérstaklega á þetta við
um mjólkurframleiðsluna. Þarhef-
ur sérhæfing aukist mjög á undan-
förnum árum. Aukin tækni og
hertar heilbrigðiskröfur munu
væntanlega ýta undir þá þróun.
Sérhæfingin og tæknin kalla á
inum. Þetta rekstrarform hefur
sýnt sig að henta vel, það sannar
okkur eigin reynsla og reynsla
annarra þjóða í Vestur-Evrópu.
Stéttarsamband bænda hefur
markað þá stefnu að stuðlað skuli
að þeirri bústærð „sem með hag-
kvæmri tækni og eðlilegu vinnuá-
lagi geti veitt fjölskyldu lífsfram-
færi sitt“. Þessi bústærð hefur hins
vegar ekki enn verið skilgreind
nánar. Aftur á móti hefur Stofn-
lánadeild landbúnaðarins sett regl-
ur um hámarksstærð útihúsa sem
lánað er til bygginga á. Þessi mörk
eru 30 bása fjós eða 500 kinda
fjárhús fyrir einvrkja en 52 bása
vj '
Því ræöur engin „stór-
bændastefna“ heldur
er þetta áframhald
þróunar sem staðið
hefur alla þessa öld, að
tæknin stækkar rekstr-
areiningarnar, eykur
afköstin og fækkar því
fólki sem við
framleiðsluna vinnur
stærri bú. Þetta kom glöggt í ljós
þegar tankvæðingin hóf innreið
sína. Minnstu búin gátu ekki mætt
þeim kostnaði sem henni fylgdi.
Afurðir af 30 kúa búi eru að
meðaltali um 110 þúsund lítrar
mjókur á ári eða um 630 ærgildisaf-
urðir. Mér finnst líklegt að eftir 5-8
ár muni mjólkurframleiðslan í
megin atriðum verða á búum af
þessari eða svipaðri stærð og því
augljóst að ekki verður rúm fyrir
nema 1000-1200 bændur í þessari
búgrein miðað við að framleiðslan
sé þarna aðalstarf. Því ræður engin
„stórbændastefna“ heldur er þetta
áframhald þróunar sem staðið hef-
ur alla þessa öld, að tæknin stækkar
rekstrareiningarnar, eykur afköst-
in og fækkar því fóíki sem við
framleiðsluna vinnur. Landbúnað-
ur á íslandi hlýtur að fylgja þessari
þróun. Að öðrum kosti verður
hann ekki samkeppnisfær, hvorki
um vinnuafl og fjármagn né afurð-
arverð.
Hvað er stórbú?
Verðlagsárið 1984/1985 var
framleidd mjólk og kindakjöt á
4.925 búum á landinu. Á 1.242
• þessara búa var framleitt minna en
100 ærgildisafurðir og á 821 búi var
framleiðslan á bilinu 100-200 ær-
gildisafurðir. Samtals eru því
9
Það myndi því litlu
bjarga að taka fram-
leiðslurétt af stærstu
búunum og færa til
þeirra litlu. Vandi þeirra
verður ekki leystur
með þeim hætti og frá-
leitt að mínu áliti að
verja hagræðingarfé
landbúnaðarins á þann
hátt.
44,38% allra býlanna með minna
en 200 ærgildisafurða framleiðslu.
Frá þessum búum komu 13,3%
framleiðslunnar. Á 1.350 búum
var 200-400 ærgildisafurða fram-
leiðsla, 764 bú voru með fram-
leiðslu á bilinu 400-600 ærgildisaf-
urðir, 312 bú á bilinu 600-800 og
159 bú voru með yfir 800 ærgildis-
afurða framleiðslu. Rétt 12%
framleiðslunnar komu frá búum af
þeirri stærð. Starfandi voru 410
félagsbú og eru þau flest í flokki
Égheldlíka aðþaðsé
ekki ýkja mikill munur á
óskum yngra fólks um
afkomu hvort heldur er
í Breiðholtinu eða
Svínavatnshreppi.
Þetta á meðal annars
við um húsnæði,
fatnað, fæði, bíl,
sjónvarp, útvarp,
námsaðstöðu og önn-
ur ytri lífsgæði.
m
stærri búanna.þar með að heita má
öll stærstu búin. Því er Ijóst að 2-3
fjölskyldur eru að baki flestum
stærstu búanna. Til samanburðar
skal minnt á að stærðarmörk Stofn-
lánadefldar fyrir félagsbú eru 875
kinda fjárhús og 52 bása fjós sem
gera má ráð fyrir að skili urn 1070
ærgildisafurða mjólkurframleiðslu
á ári.
Það myndi því bjarga litlu að
taka framleiðslurétt af stærstu bú-
unum og færa til þeirra litlu. Vandi
þeirra verður ekki leystur með
þeim hætti og fráleitt að mínu áliti
að verja hagræðingarfé landbúnað-
arins á þann hátt.
Vandi litlu búanna
Smá bú geta að sjálfsögðu verið
hagkvæm og ágætur kostur fyrir þá
sem sætta sig við þá afkomu sem
þau skapa. Þau henta prýðilega við
hlið annarra búgreina eða með
vinnu utan bús. Þctta á þó að mínu
áliti einkum við um sauðfjárbú og
ég hygg að sauðfjárframleiðslan
verði áfram að hluta í slíkum
einingum. Ef litið er á tölurnar um
bústærð hér að framan hygg ég að
talsverður hluti búanna sem eru
með undir 200 ærgildisafurða fram-
leiðslu sé þannig „partbúskapur“
og að áfram verði stundaður þar
búskapur með því sniði. Partbú-
skapur hefur færst ntjög í vöxt í
mörgum Evrópulöndum undanfar-
in ár í kjölfar breyttra þjóðfélags-
hátta og hefur það stuðlað að
viðhaldi byggðar í sveitum.
Sá hluti búanna sem er yfir 200
ærgildisafurða markinu er að lang
mestum hluta rekinn af bændum
sem hafa búskapinn að aðalstarfi.
Þessi bú voru 2.585 talsins verð-
lagsárið 1984/85 og frá þeim komu
86,7% mjólkurinnar og kinda-
kjötsins. Ég tel hins vegar að hluti
þessara búa sé í verulegri hættu.
Þar á ég við bú af stærðinni 200-400
ærgildisafurðir sem verið hafa
helsta eða eina tekjuöflunarleið
viðkomandi bónda. Hættan er sú
að ný kynslóð telji það ekki fýsileg-
an koSt að taka við slíku búi og
möguleikar til þess að stækka þau
eins og þarf, til þess að mæta
breyttum kröfum, eru ekki fyrir
hendi við núverndi markaðsað-
stæður. Sérstaklega á þetta við ef
byggingar eru úreltar og óhag-
kvæmar.
Ég álít að hagræðingarfé land-
búnaðarins eigi öðru fremur að
verja til þess að hjálpa bændum
með bú af þessari stærð til þess að
koma upp viðbótar framleiðslu í
nýjum búgreinum eða á annan hátt
að skapa þeim möguleika til auk-
innar tekjuöflunar.
Hákon Sigurgríms.son er frumkvæmdastjóri
Stéttarsambands bænda.