Tíminn - 02.12.1986, Qupperneq 5

Þriðjudagur 2. desember 1986
i íminn 5
Þórður Ægir Óskarsson, skrifar:
Lausn á prófkjörs- og
forvalsfrumskóginum?
Frumvarp Magnúsar H. Magnússonar o.fl. - Þingmenn þreyttir á prófkjörum og vilja breytingar
Magnús H. Magnússon (A.Su.)
hefur ásamt fleiri þingmönnum úr
Alþýðuflokki flutt frumvarp á Al-
þingi unt breytingar á kosningalög-
um.
Frumvarpið er efnislega sam-
hljóða frumvarpi sem Jón Skaftason
fyrrum þingmaður Framsóknar-
flokksins flútti á Alþingi 1977, en
hlaut þá ekki afgreiðslu.
Markmið frumvarpsins er að veita
kjósendum sem allra mest valfrelsi
við kosningar til Alþingis og sveitar-
stjórna þannig að þeir geti algerlega
ráðið röð frambjóðenda á framboðs-
lista um leið og kosning fer fram.
Meðal annars er lagt til í frum-
varpinu að á framboðslista flokks
skuli vera tvöfalt fleiri nöfn fram-
bjóðenda en kjósa á þingmenn í
hvert skipti. Nöfn frambjóðenda
skulu síðan vera í stafrófsröð á
atkvæðaseðlinum og skal dregið um
hvaða nafn í stafrófsröðinni er efst.
Meginbreytingin felst í fjórðu
grein frumvarpsins þar sem segir:
„Vilji kjósandi raða frambjóðendum
á lista þeim er hann kýs setur hann
tölustafinn 1 fyrir framan það nafn
sem hann vill hafa efst, töluna 2 fyrir
framan það nafn sem hann vill hafa
annað í röðinni, töluna 3 fyrir fram-
an það nafn sem hann vill hafa í
þriðja o.s.frv að svo miklu leyti sem
hann vill ráða röð frambjóðenda."
í gildandi kosningalögum (84 gr.)
er að sjálfsögðu heimild til útstrik-
ana eða breytinga á röðun í sæti, en
gallinn er sá að til breytinga þarf
mjög hátt hlutfall atkvæða.
Það er ljóst að þær leiðir sem helst
hafa verið tíðkaðar hérlendis til að
gefa fólki kost á að hafa áhrif á
hverjir veljast á framboðslista flokk-
anna eru að snúast upp í andhverfu
sína. Flokkar og einstakir frambjóð-
endur eru í sárum eftir hvert próf-
kjörið á fætur öðru.
Það er nú þannig með lýðræðið að
það er vandmeðfarnara en flest ann-
að vegna þeirra krafna sem það gerir
til neytendanna, þ.e. almennings.
Sérstaklega á þetta við þann siðferð-
islega grundvöll sem lýðræðishug-
sjónin byggir á, því leikreglur lýð-
ræðisins fela í sér það mikið umburð-
arlyndi fyrir skynsemi mannskepn-
unnar að þær hreinlega bjóða upp á
siðferðislega misnotkun þeirra af
þeim sem einskis svífast.
Lýðskrum, eiginhagsmunahyggja,
valdafíkn og undirróðursstarfsemi
eiga þar greiðan framgang undir
formerkjum lýðræðisins.
í þessu sambandi má vitna til
greínargerðar með frumvarpi Magn-
úsar þar sem hann bendir á megin-
galla prófkjara og forvala sent lýð-
ræðislegra leiða til persónuvals í
kosningunt.
í fyrsta lagi eru of fáir einstakling-
ar í framboði ellegar of fá sæti til að
kjósendur fái umtalsvert valfrelsi.
Nægir að bcnda á prófkjör Alþýðu-
flokks í Reykjavík í þessu sambandi,
þar sem aðeins var kosið unt fjórða
sætið.
Þá er nefndur sá galli að prófkjör-
um fylgir verulegt umstang og mikill
kostnaður sem betur er varið á
öðrum sviðum stjórnmálastarfsemi.
I þriðja lagi er bent á að mikil
sárindi milli samherja geti hlotist af
prófkjörunt og undirbúningi þeirra.
I þessu sambandi má nefna prófkjör
Frantsóknarflokksins í Norðurlandi
eystra.
I fjórða lagi benda flutningsmenn
á þá staðreynd að fólk, sem ekki
ætlar sér að styðja viðkomandi flokk
í kosningum og er jafnvel flokks-
bundið í öðrum stjórnmálasamtök-
um getur haft afgerandi áhrif á röð
frambjóðenda á lista flokks.
Við þessa upptalningu flutnings-
manna má bæta þeim ósanngjarna
þrýstingi og jafnvel nauðung sem
almennir flokksmenn verða fyrir í
prófkjörsbaráttu þegar þeim er gert
að velja á milli félaga sinna, gjarnan
undir miklum þrýstingi og einatt
ósiðlegum, sem yfirleitt hefur ekkert
með málefnalega baráttu að gera.
í umræðum um frumvarp Magnús-
ar H. Magnússonar voru þingmenn
á eitt sáttir um að prófkjör hefðu
gengið sér til húðar og nálguðust það
eitt að vera skrípaleikur og harðastir
í því sambandi voru talsmenn Al-
þýðuflokksins, sem þó einn flokka
hefur prófkjör lögbundin í flokks-
lögum.
Helst var röðun á lista við kosning-
ar fundið til foráttu að hún færði
innanflokksátök yfir á sjálfan
kjördag. Bæði Haraldur Ólafsson
(F.Rvk.) og Skúli Alexandersson
(Abl.Ve.) voru á þeirri skoðun. Þá
var bent á þá hættu að fjársterkir
aðilar stæðu þar best að vi'gi, sem er
jú reyndin í prófkjörum eins og þau
tíðkast í dag. Að vísu greinir kunn-
uga mjög á um gildi auglýsingastarf-
senti í fjölntiðlum fyrir gengi í próf-
kjörum.
Magnús vitnaði í reynslu Dana
máli sínu til stuðnings, en þeir hafa
haft þann háttinn á að stjórnmála-
flokkarnir ráða hvort þeir bjóða
fram raðaða eða óraðaða lista. Allir
stærri dönsku stjórnmálaflokkarnir
hafa valið þá leið að hafa óraðaða
lista og eru sáttir við þá tilhögun. Þá
kont fram að um það bil helmingur
danskra kjósenda nýtir sér réttinn til
að raða frambjóðendum á lista.
Haraldur Ólafsson sagðist sjá
ýmsa vankanta á þessari dönsku
aðferð og þeirri sem frumvarpið
legði upp, en nauðsynlegt væri að
kanna nánar hvort ekki væri finnan-
leg betri og heppilegri leið við val og
kjör frambjóðenda.
Það er allavega Ijóst að prófkjör
og forvöl hafa ekki staðist dóm
reynslunnar sem leið til aukins lýð-
ræðis við val frambjóðenda, a.m.k.
ekki í þeirri mynd sem þau hafa
tíðkast hér á landi.
Undravert er þó að enginn stjórn-
málaflokkur virðist hafa tekið þessi
mál til gagnrýninnar umfjöllunar
þrátt fyrir að sérhver þeirra hafi
reynslu af hinum svonefndu „próf-
kjörsslysum".
Það er þó eitt sem frumvarp
Magnúsar H. Magnússonar tryggir
og það er að einungis kjósendur
viðkomandi flokks geta raðað á
listann í kosningum, en ekki ein-
staklingar sem aldrei hafa hugsað
sér að styðja viðkomandi flokk, eins
og nú er mögulegt í prófkjörum og
jafnvel forvölum Alþýðubandalags-
ins.
Það verður a.m.k. fróðlegt að
fylgjast með umfjöllun þessa frum-
varps í þingsölum í vetur.
ÞÆÓ.
Félag íslenskra stórkaupmanna:
Hafa stofnað
Útflutningsráð
Nýlega var stofnuð deild útflytj-
enda innan Félags íslenskra stór-
kaupmanna og nefnist hún Útflutn-
ingsráð. Aðild að F.f.S. Stofnfund-
inn sátu fulltrúar 25 fyrirtækja. Að-
ild að F.f.S. eiga nú 280 fyrirtæki,
þar af milli 50 og 60 sem stunda
útflutning að nokkru eða öllu. Gestir
fundarins voru Einar Benediktsson,
sendiherra og Þráinn Þorvaldsson,
framkvæmdastjóri Útflutningsráðs
íslands. Einar flutti erindi á fundin-
um og fjallaði um starfsemi utanrík-
isþjónustunnar í þágu íslenskra út-
flytjenda, og viðhorf sín til samstarfs
á því sviði. Hann kynnti ennfremur
fyrirhugaða starfsemi hins nýja Út-
flutningsráðs fslands.
Markmiðið með stofnun Útflutn-
ingsráðs F.f .S. er að skapa sameigin-
legan málsvara og félagsmiðstöð fyr-
ir þá útflytjendur sem starfa utan
sölusamtaka. Fyrir liggur að áhugi
fyrir útflutningi er í örum vexti, og
er þessi þörf því mjög brýn. Starfs-
aðstaða einkafyrirtækja er um margt
sérstæð, og því mikil þörf fyrir
samráð þeirra og samstöðu um hags-
munamál sín.
Útflutningur frá íslandi 1985 var
alls 33,7 milljarðar króna. Þar af
sjávarafurðir og almennar iðnaðar-
vörur (aðrar en málmar) um 28
milljarðar. 2/3 hlutar þessa útflutn-
ings er í höndum sölusamtaka fram-
leiðenda og ríkisfyrirtækja, en 1/3 er
í höndum yfir 300 einstaklinga og
einkafyrirtækja. Af þessum útflutn-
ingi eru 90% í höndum 50 stærstu
fyrirtækjanna. 15 stærstu fyrirtækin
innan F.Í.S. standa að útflutningi
fyrir um 5 milljarða króna og er það
svipað verðmæti og útflutningur
Sambands íslenskra samvinnufé-
laga.
Helstu verkefni útflutningsráðs
F.Í.S. auk þess að vera sameiginleg-
ur málsvari og ráðgefandi gagnvart
stjórnvöldum, eru þessi:
1. Að efla kynni mcð óháðum út-
flytjendum og vera vettvagur sam-
vinnu og skoðanaskipta um útflutn-
ingsmál.
2. Að efla frjálsa samkeppni og þar
Frá stofnfundi S.Í.F.
1 vj
W

með aukna þjónustu útflutningsfyr-
irtækja við framleiðendur.
3. Að standa vörð um hagsmuni
óháðra útflytjenda og leitast við að
tryggja frelsi einstaklinga og fyrir-
tækja til þess að stunda útflutnings-
verslun ekki síður en aðra verslun
4. F.l.S. verði málsvari íélagsmanna
í samskiptum við stjórnvöld og
bankastofnanir, tengiliður við Út-
flutningsráð íslands svo og þau ráðu-
neyti sem fjalla um útflutning.
5. Starfrækt verði upplýsingaþjón-
usta við félagsmenn á sviði útflutn-
ingsmála. Unnið verði að hagræð-
ingu og tækniþróun í utanríkisversl-
unum, svo sem varðandi fjarskipti.
Veitt verði tæknileg þjónusta við
almenna félagsmenn F.Í.S. sem ætla
að hefja útflutning nýrra vöruteg-
unda.
Stjórn Útflutningsráðs F.Í.S. er í
höndum fimm manna nefndar sem
kosin er á aðalfundi F.Í.S. Hana
skipa nú: Magnús Tryggvason (Ora
hf.), Haraldur Haraldsson (Andri
hf.), Jón Ásbjörnsson (Jón
Ásbjörnss. heildv.), Pétur Pétursson
(Fiskafurðir hf.), Sigtryggur Eyþórs-
son (XCo hf.). Framkvæmdastjori
er Árni Reynisson.