Tíminn - 09.01.1987, Qupperneq 5

Föstudagur 9. janúar 1987
‘ Tíminn 5
Annáll vaxtamálsins:
Um hvað snýst
okurmálið?
Okurmálið, eða vaxtamálið sem svo hefur verið kallað í daglegri umræðu
er trúlega með flóknari málum, en um leið þeim mikilvægari, sem upp hafa
komið lengi. Eins og við er að búast hefur verið nokkur aðdragandi að
þessu máli og ferill þess spannað talsverðan tíma. Hér á eftir verða rakin
helstu atriði og dagsetningar í þessu sambandi almcnningi til glöggvunar.
1.
I lögum um Seðlabanka frá 1961,
sem í gildi voru til 1. nóvember
s.i., segir svo í 13. grein:
„Seðlabankinn hefur rétt til að
ákveða hámark og lágmark vaxta,
sem innlánsstofnanir .... mega
reikna af innlánum og útlánum.
Nær þetta vald einnig til að ákveða
hámarksvexti samkvæmt lögum nr.
58 1960.“ (Okurlögin).
Samkvæmt þessari heimild hefur
Seðlabankinn ákveðið hámarks-
vexti allt fram til ágústmánaðar
1984.
2.
f lögum um bann við okri, drátt-
arvexti o.fl. frá 1960, segir m.a. í
2. grein:
„Ef skuld er tryggð með veði í
fasteign eða með handveði, er
heimilt að taka af henni ársvexti,
sem séu jafnháir þeim vöxtum, er
stjórn Seðlabankans leyfir bönkum
og sparisjóðum að taka hæsta...“.
3.
Á ríkisstjómarfundi 24. júlí 1984
voru lagðar fram „Tillöguhug-
myndir um aðgerðir í peningamál-
um“ frá Seðlabanka íslands, dags.
daginn áður. Þær tillögur eru unnar
í sambandi við efnahagsaðgerðir,
sem ríkisstjórnin er þá með í
undirbúningi. M.a. er lagt til, að
vaxtahækkun verði að lágmarki 2
af hundraði, en auk þess verði veitt
svigrúm til sérstakra vaxtahækkana
að ákvörðun innlánsstofnana.
Jafnframt segir í tillögunum:
„Að auki er lagt til, að innláns-
stofnanir fái aukið frjálsræði til
þess að ákveða vexti af vissum teg-
undum lána, annað hvort án tak-
mörkunar eða innan vissra
rnarka."
4.
Tillögur um aðgerðir í efnahags-
málum voru samþykktar á ríkis-
stjórnarfundi 30. júlí 1984. Mjög
er dregið úr tillögum Seðlabanka
íslands og allar hugmyndir um
frjálsa vexti strikaðar út. Þar segir:
„Ríkisstjórnin vill hvetja til auk-
ins sparnaðar, og er því samykkt
að Seðlabankinn hækki vexti af
almennum sparisjóðsbókum tíma-
bundið um 2 af hundraði. Jafn-
framt veiti Seðlabankinn innláns-
stofnunum svigrúm til sjálfstæðrar
ákvörðunar annarra innlánsvaxta
og útlánsvaxta, en þess verði þó
gætt, að þetta leiði ekki til hækkun-
ar á vaxtamismun.“
5.
í dagblöðunum næsta dag koma
fram nokkuð mismunandi túlkanir
á þessari samþykkt.
Ráðherrar Framsóknarflokksins
töldu, að með samþykktinni væri
þess gætt, að vextir yrðu ekki
frjálsir. Sjálfstæðismenn túlkuðu
hins vegar samþykktina sem frjálsa
vexti og á þann veg virðist Seðla-
bankinn framkvæma hana. í NT
frá 31. júlí 1984 segir Halldór
Ásgrímsson:
„Til að koma í veg fyrir misskiln-
ing, ber að taka fram, að þær
breytingar, sem hafa verið gerðar
á framkvæmd vaxtaákvarðana,
þýða alls ekki að vextir hafi verið
gefnir frjálsir. Svigrúm viðskipta-
bankanna hefur að vísu aukist
eitthvað til að taka eigin ákvarðan-
ir, en um þær gildir jafnt sem áður
að þær eru háðar reglum Seðla-
bankans og eftirliti hans.“
1 Morgunblaðinu sama dag
kveður hins vegar við allt annan
tón í viðtali við Þorstein Páisson.
Þar segir:
„Mikilvægasta atriði í þessum
ákvörðunum er sú algera breyting,
sem gerð er á vaxtaákvörðunum.
Bankarnir hafa nú sjálfstæði til að
ákveða vexti af innlánum og útlán-
um að öðru leyti en því, að Seðla-
bankinn ákveður lágmarksvexti á
sparisjóðsinnistæðum. “
f NT er Jóhannes Nordal, seðla-
bankastjóri, spurður að því, hvort
þetta þýði ekki í raun færa vald frá
Seðlabankanum til viðskiptabank-
anna í sambandi við vaxtaákvarð-
anir. Því svarar hann þannig:
„Það er kannske hægt að segja
það á vissan hátt, en aðalatriðið er,
að verið er að stefna að því að
vextir verði í framtíðinni meira
markaðsákveðnir."
í Alþýðublaðinu 10. ágúst segir
Davíð Ólafsson, seðlabankastjóri:
„í meginatriðum geta bankarnir
ákveðið sjálfir sína hækkun, en
aftur á móti hlýtur ákvörðun þeirra
að mótast af markaðinum. Við
höfum ekki gefið þeim nein fyrir-
mæli.“
6.
2. ágúst 1984 auglýsir Seðla-
bankinn nýjar reglur um vexti, sem
taka gildi 11. sama mánaðar. Með
þeim eru felldar úr gildi fyrri
ákvarðanir um hámarksvexti, en
viðskiptabönkunum veitt heimild
til að ákveða slíkt með samþykki
Seðlabankans.
7.
20. desember 1984 auglýsir
Seðlabankinn nýjar reglur um
vexti, sem taka gildi 1. janúar
1985. Þar er tekið fram, að við-
skiptabankarnir skuli auglýsa
vaxtakjör sfn á skilmerkilegan
hátt, og skuli ákvarðanir innláns-
stofnana um vexti á grundvelli
þeirrar auglýsingar gilda sem há-
marksvextir gagnvart lögum um
okur o.fl. Með öðrum orðum,
Seðlabankinn framselur til innláns-
stofnana ákvörðunarvald um há-
marksvexti.
8.
í ágúst 1986 kemst héraðsdómur
að þeirri niðurstöðu, að með aug-
lýsingu Seðlabankans frá 2. ágúst
1984 hafi þess ekki verið gætt að
ákveða hámarksvexti á fullnægj-
andi máta gagnvart lögurn um
okur, og vextir þá í raun gefnir
frjálsir.
9.
19. desember s.l. staðfestir
Hæstiréttur niðurstöðu héraðs-
dóms, en úrskurðar jafnframt, að
þær reglur, sem tókugildi 1. janúar
1985, hafi heldur ekki fullnægt
ákvæðum laga um okur. eða
m.ö.o. að Seðlabanki íslands geti
ekki framselt heimild þá, sem hann
hefur til að ákveða hámarksvexti.
10.
Með öllum ákærum í okurmál-
inu fylgir útreikningur Seðlabank-
ans á því, sem hann telur vera
vaxtatöku umfram heimild (eða
okur). Seðlabankinn virðist því
hafa staðið í þeirri trú, að rcglur
þær, sem hann setti um vexti í
ágúst 1984 og í janúar 1985, væru
fullnægjandi gagnvart okurlögum.
11.
23. descmber 1986 gefur Scðla-
bankinn út fréttatilkynningu. Þar
er allri skuld skellt á ríkisstjórn og
stjórnvöld. Fullyrt er að stefnu-
breyting í vaxtamálum sé að frum-
kvæði ríkisstjórnar, og rætt er um
misgengi stefnu Alþingis og stjórn-
valda.
12.
Forsætisráðherra hefur verið
harðorður um þetta mál, nefnt það
hneyksli og vísað algjörlega á bug
fullyrðingum Seðlabankans um
frumkvæði og ábyrgð stjórnvalda í
því sem gerst hefur, enda hafi
lögum á engan máta verið breytt á
því tímabili, sem hér um ræðir og
framkvæmdin eftir sem áður að
öllu leyti í höndum Seðlabankans.
Jón Helgason landbúnaöarráðherra:
“Þýðir ekki að stinga
höfðinu í sandinn“
Telur hugmynd Páls Péturssonar um að draga fullvirðisréttar-
reglugerð til baka óraunhæfa
„Páll lagði fram hugmyndir um
breytingar sem í mörgum atriðum
eru ekki samhljóða þeirri stefnu sem
Stéttarsambandið hefur markað í
sambandi við skiptingu á fullvirðis-
rétti og farið hefur verið eftir,“ sagði
Jón Helgason landbúnaðarráðherra,
er Tíminn innti hann álits á þeim
hugmyndum sem Páll Pétursson
lagði fram á þingflokksfundi fram-
sóknarmanna nú í vikunni.
Páll leggur til að reglugerð um
fullvirðisrétt sauðfjárafurða verði
dregin til baka og hún endurnýjuð.
Jón var spurður um álit sitt á þessu.
Höfuðið í sandinn
„Það hefur verið bent á það áður
að þessi skipting komi illa við ýmsa
sem hafa verið að byrja búskap á
síðustu árum. Ég sagði það strax
eftir að sú skrá var birt, að það yrði
að skoða stöðu þessara manna og
jafnframt taldi ég rétt að úthlutunin
á liðnu hausti yrði skoðuð í þessu
tilliti. Ég held að það sé sú leið sem
við munum fara. Það þýddi lítið að
afnema reglugerðina og stinga höfð-
inu í sandinn og láta skeika að
sköpuðu fram á næsta haust, það
bætir ekki stöðu bænda. Það verður
auðvitað ekki meira fjármagn til
úthlutunar með því móti. Það er
miklu betra á jákvæðan hátt að
vinna sig áfram.“
Útflutningsbótaréttur
Páll leggur ennfremur til að út-
flutningsbótaréttur yrði hækkaður
og tryggt verði að öllu umframkjöti
yrði komið úr landi í lok hvers
verðlagsárs til þess að skemma ekki
fyrir innanlandsmarkaðnum. Jón
sagði að þetta væri auðvitað æskilegt
en það væri spurning um peninga og
þegar búvörulög voru sett hefði ekki
náðst samstaða um hærri útflutnings-
bótarétt en niðurstaðan varð í lögun-
um. „Að sjálfsögðu vill Framsókn-
arflokkurinn styðja við bændur eins
og kostur er, en ég tel vafasamt að
skerða fjármagn til Framleiðnisjóðs
til búháttabreytinganna og aðlaga
verði bændastéttina að breyttum að-
stæðum og verja hana þeim áföllum
sem af þeim hefur fylgt. Það er ljóst
að með búvörulögunum hefur land-
búnaðurinn fengið meira fjármagn
heldur en með gömlu lögunum. Ef
lagasetningin hefði ekki komið til
hefðu bændur orðið fyrir miklu meiri
tekjuskerðingu en þeir verða fyrir
nú.
Er Framsóknarflokkurinn
sundraður í land*
búnaðarmálum?
Þessar hugmyndir Páls vekja
spurningar um hvort Framsóknar-
flokkurinn sé orðinn sundraður í
afstöðu sinni til landbúnaðarmála,
er það svo?
„Páll sagði á þingflokksfundinum
að hann styddi landbúnaðarstefnu
flokksins. Mikill meirihluti þeirra
atriða sem hann kom með á fundin-
um voru ekki beinlínis í sambandi
við lögin og fullvirðisréttinn. Það
voru ýmsar vangaveltur sem menn
eru með, sumar kannski svolítið
vafasamar, aðrar sem ekki hefur
fengist stuðningur við að fram-
kvæma. Ég held að mörg þessi atriði
séu einmitt þau atriði sem verið er
að vinna að, þannig að þau eru engin
nýlunda. T.d. hefur Framleiðnisjóð-
ur verið notaður til þess að verja
bændur skerðingu og þær ráðstafanir
sem gerðar voru í haust munu stuðla
mjög. að því að bændur munu fá
afurðaverð á næsta hausti“, sagði
Jón.
„í gangi er athugun á
skerðingu bænda“
Þá benti Jón á að síðan um áramót
hefði verið í gangi athugun á því
hvaða framleiðendur urðu fyrir
skerðingu við ársuppgjörið á sl.
hausti og jafnframt verið að athuga
hvað hægt er að gera til að hlífa þeim
sem sfst mega við skerðingunni.
Þetta er gert bæði með tilliti til
byggðar í landinu og afkomu við-
komandi einstaklinga. Það eru
starfsmenn Stéttarsambands bænda
og Framleiðsluráðs sem vinna að
athuguninni.
„Er reiðubúinn að vinna að
framgangi tillagna frá
Stéttarsambandinu“
„Ef Stéttarsambandið kemur með
breytingatillögur, þá hef ég lýst mig
reiðubúinn til þess að vinna að
framgangi þeirra eftir því sem tök
eru á,“ sagði Jón. Jón bjóst við að
ekki liði á löngu uns niðurstaða
þeirrar athugunar lægi fyrir. ABS