Tíminn - 09.01.1987, Side 12

12 Tíminn
Föstudagur 9. janúar 1987
FRÉTTASKÝRING
Það fór ekki fram hjá fólki í
kringum mitt síðasta ár að rekstur
kaupfélaganna innan Sambands
ísl. samvinnufélaga hafði í heildina
tekið gengið mjög erfiðlega árið
1985. Þetta kom m.a. berlega fram
á aðalfundi Sambandsins á Akur-'
eyri, þar sem býsna háar taptölur
voru lagðar fram. Líka mátti sjá •
þetta af fréttum frá aðalfundum
einstakra félaga sem m.a. voru á
sínum tíma birtar hér í blaðinu.
Enn er svo skammt liðið frá.
áramótum að skiljanlega eru ekki
komnar fram neinar tölur um af-
komu kaupfélaganna á síðasta ári.
Sá er hér ritar hefur þó verið að
hlera það í samtölum við kaupfé-
lagamenn undanfarnar vikur og
mánuði hvernig reksturinn gangi.
Ef marka má slíka allsendis óform-
lega „skoðanakönnun“ þá er samt
ekki annað að sjá en að horfurnar
séu nokkuð bjartari núna um af-
komu félaganna á síðasta ári en var
eftir árið 1985.
Þó er þetta með miklum fyrirvör-
um, og sérstaklega er það ljóst að
félögin í stærstu landbúnaðarhér-
uðunum verða áfram illa fyrir barð-
inu á erfiðleikum landbúnaðarins.
Líka hafa orðið nokkur meinleg
áföll í kaupfélagarekstrinum, og
meðal annars hafa tvö kaupfélög
hætt starfsemi nýverið, það er Kf.
Stykkishólms og Kf. Svalbarðseyr-
ar. Fleiri félög hafa einnig átt í
alvarlegum rekstrarvanda, án þess
þó að til stöðvunar hafi þurft að
koma.
Kaupfélag Beruf jarðar
Nýjasti bresturinn í starfsemi
samvinnufélaganna í landinu er
hins vegar það sem gerðist nú um
áramótin er Kf. Berufjarðar á
Djúpavogi neyddist til að hætta
starfsemi. Nánar til tekið er þessu
þannig háttað að félagið hefur átt
í miklum erfiðleikum undanfarið,
m.a. vegna þess að þar var ráðist í
byggingu nýs og vandaðs verslun-
arhúss, og eins og víðar reyndist
fjármagnskostnaðurinn af því erf-
iður hjallur að klífa.
Að loknu níu mánaða uppgjöri
á liðnu ári voru málin þar eystra
tekin til vandlegrar skoðunar.
Forráðamenn félagsins áttu m.a.
ýtarlegar viðræður við löggiltan
endurskoðanda þess, helstu lánar-
drottna og forráðamenn Sambands
ísl. samvinnufélaga í Reykjavík.
Niðurstaðan úr þeim viðræðum
varð sú að félagið ákvað að óska
eftir greiðslustöðvun frá og með
síðustu áramótum. Jafnframt var
leitað til Kaupfélags Austur-Skaft-
fellinga á Hornafirði um að það
kæmi til aðstoðar. Niðurstaðan
varð sú að KASK ákvað að hlaupa
undir bagga, og í bréfi, sem stjórn-
arformaður Kf. Berufjarðar og
kaupfélagsstjóri KASK sendu við-
skiptamönnum hins fyrr nefnda
fyrir fáum dögum er greint frá því
í smærri atriðum hvernig þeirri
aðstoð verður háttað.
KASK aðstoðar
Raunar má segja að KASK hafi
þegar á síðasta ári verið byrjað á
aðstoð sinni við Kf. Berufjarðar. í
haust leið tók félagið sláturhús
kaupfélagsins á Djúpavogi á leigu
og annaðist slátrunina þar nú á
haustmánuðunum.
Núverandi samkomulag felur
það hins vegar í sér að á meðan
greiðslustöðvunin varir tekur
KASK verslun og mjólkursamlag
Kf. Berufjarðar á leigu og annast
þann rekstur. Þá kaupir KASK
vörubirgðir í verslun Kf. Beru-
fjarðar við upphaf leigutímans.
Sem sjá má er litið á þessar ráðstaf-
anir sem björgunaraðgerðir til
bráðabirgða, og ekki verður séð að
forráðamenn KASK hafi enn sem
komið er að minnsta kosti hugleitt
það í neinni alvöru að taka að sér
samvinnurekstur á Djúpavogi til
frambúðar.
Hjá Kf. Berufjarðar er starfandi
innlánsdeild, sem tryggð er í
Tryggingarsjóði innlánsdeildanna.
í samkomulagi kaupfélaganna
tveggja er gert ráð fyrir að hún
verði sameinuð innlánsdeild
KASK, en tekið er fram að þetta
sé háð samþykki sparifjáreigenda
og stjórnar Tryggingarsjóðs inn-
lánsdeildanna.
í bréfinu til viðskiptamanna Kf.
Berufjarðar er einnig lögð á það
áhersla að á meðan greiðslustöðv-
unin varir verði unnið að því að
finna frambúðarlausn á málefnum
Kf. Berufjarðar. Þá er tekið fram
að megináhersla verði á það lögð
að leita eftir samningum sem stuðl-
að geti að því að viðskiptamenn
Kf. Berufjarðar verði fyrir sem
minnstu fjárhagslegu tjóni. KASK
kveðst þar einnig munu leitast við
að haga rekstrinum á Djúpavogi
með þeim hætti að sem minnstri
röskun valdi fyrir viðskiptamenn.
Hraðfrystihúsið Búlandstindur
hf. á Djúpavogi var um árabil
dótturfyrirtæki kaupfélagsins. í
kjölfarið á rekstrarerfiðleikum
þess síðustu árin hefur Sambandið
ásamt samstarfsfyrirtækjum sínum
þó komið þar inn sem meðeigandi,
og mun kaupfélagið nú orðið ein-
ungis eiga minnihlutann af hlutafé
þess. Að því er best er vitað mun
Búlandstindur hf. starfa áfram með
óbreyttum hætti þrátt fyrir
greiðslustöðvun kaupfélagsins.
Ekkert einsdæmi
Það er rétt að hafa í huga að það,
sem Kf. Austur-Skaftfellinga er nú
að gera á Djúpavogi, er síður en
svo nokkurt einsdæmi. Þess eru
ýmis dæmi frá liðnum árum að
þegar kaupfélag hefur orðið að
hætta starfsemi þá hafi nágranna-
félag hlaupið undir bagga og haldið
áfram rekstri þess, hluta hans eða
öllum.
Frá síðustu misserum eru til
dæmis tvö dæmi þessa. Þegar Kf.
Svalbarðseyrar varð gjaldþrota í
fyrra varð það ofan á að Kf.
Eyfirðinga tók að sér að reka
áfram verslun þess á Svalbarðseyri,
og gerir enn.
Hitt dæmið er um Kf. Stykkis-
hólms sem varð að hætta rekstri á
nýliðnu ári. Þá kom nágrannafélag,
Kf. Hvammsfjarðar í Búðardal, til
skjalanna og yfirtók verslun félags-
ins í Stykkishólmi. Það hóf rekstur
hennar í ágúst s.l. og hefur rekið
hana síðan.
Það er trúlega ástæða til að
benda á að í tilvikum sem þessum
er alls ekki ástæða til að ætla
viðkomandi félögum að þau séu að
reka neins konar útþenslustefnu
fyrir eigin hönd. Smásöluverslun í
hinum dreifðu byggðum landsins
er ekki sú gróðaútgerð að févonin
reki menn almennt til að sækjast
sérstaklega eftir henni.
En á hinn bóginn er það hlutverk
samvinnurekstrarins að þjóna fólk-
inu í landinu, og er það raunar
megintilgangur hans og það sem
gefur honum tilverurétt. Þess
vegna liggur það einfaldlega í eðli
málsins að kaupfélög líta á það
nánast sem skyldu sína að hjálpa
fólki í nágrannabyggðarlögum, ef
þau hafa á annað borð bolmagn til
þess og þar vantar verslunarþjón-
ustu.
Kaupfélög verða
að útibúum
Og fleiri dæmi um þetta má
nefna frá liðnum árum. Til dæmis
voru á sínum tíma sérstök kaupfé-
lög starfandi bæði á Siglufirði og
Ólafsfirði, en nú hafa þar um
árabil verið starfrækt útibú frá Kf.
Eyfirðinga á Akureyri.
Á Seyðisfirði og Borgarfirði eys-
tra voru sömuleiðis lengi vel sjálf-
stæð félög. Þau hættu hins vegar
störfum á sínum tíma, og nú hefur
Kf. Héraðsbúa á Egilsstöðum rek-
ið verslanir á báðum stöðum í
mörg ár.
Þá hefur Kf. Borgfirðinga í
Borgarnesi einnig komið við sögu
í málum sem þessum. Meðal ann-
ars gekk kaupfélagarekstur á utan-
verðu Snæfellsnesi ekki nógu vel
um langan tíma. Þar varð niður-
staðan sú að Kf. Borgfirðinga setti
upp verslanir á Hellissandi og í
Ólafsvík. Verslunina á Hellissandi
rekur félagið enn þann dag í dag,
en í Ólafsvík tóku heimamenn sig
til fyrir rúmum þremur árum og
stofnuðu nýtt félag, Kf. Ólafsvík-
ur. Það hefur starfað síðan og
gengið eftir vonum.
Þá eru allmörg ár frá því að Kf.
Suður-Borgfirðinga á Akranesi
varð að hætta starfsemi. Kf. Borg-
firðinga hljóp einnig þar undir
bagga og opnaði verslun á Akra-
nesi. Þeirri verslun var þó lokað í
sumar leið vegna taprekstrar, en af
hugmyndum heimamanna um
stofnun nýs kaupfélags á Akranesi
hafa ekki borist fregnir, hvað sem
framtíðin kann að bera í skauti sér
í því efni.
Framtíð útibúanna
Raunar má segja það berum
orðum að í þessum málum öllum
hefur bersýnilega verið að eiga sér
stað ákveðin þróun. Það sem hefur
verið að gerast er að litlu félögin
hafa í vaxandi mæli reynst of litlar
rekstrareiningar til að standa undir
sjálfstæðum rekstri, og því hefur
verið gripið til þess ráðs að sameina
þau stærri félögum. Fáar og stórar
rekstrareiningar hefur verið kjör-
orðið sem unnið hefur verið undir.
Þó má einnig segja að á þessu
máli geti verið tvær hliðar. Er þá
ekki einungis átt við byggðasjónar-
miðin og þau sárindi er það getur
skapað íbúum byggðarlags að hafa
ekki lengur sitt eigið kaupfélag.
Það er líka að því að gæta að of
smáar rekstrareiningar geta lent í
því að standa ekki undir sér, jafn-
vel þótt þær séu einungis reknar
sem útibú. Og á tímum, þegar öll
samvinnuhreyfingin stefnir að því
að hætta rekstri tapeininga, getur
slíkt reynst litlu búðunum hættu-
legt.
Allt of margar og
smáar einingar
Einmitt varðandi þetta síðast
nefnda atriði koma fram athygl-
isverðar athugasemdir í viðtali við
Guðjón B. Ólafsson forstjóra í
síðasta jólahefti Hlyns, blaðs sam-
vinnustarfsmanna. Guðjón segir
þar að smásöluverslunin á vegum
samvinnufélaganna sé of kostnað-
arsöm og að hana þurfi að endur-
skipuleggja. Einingarnar séu allt
of margar og smáar; þær þurfi að
staðla og sama máli gegni um
vöruvalið. Orðrétt segir Guðjón:
„Eftir því sem samgöngur batna
verður landið meira og minna eitt
markaðssvæði, og þegar samvinnu-
fyrirtækin reka um 250 verslanir
sem um helmingur þjóðarinnar,
eða segjum um 150 þúsund manns,
verslar í, með öðrum orðum um
600 manns á hverja verslun, þá fær
það ekki staðist."
Framtíðarstefnan
Hér má trúlega segja að stór
hluti af framtíðarstefnu samvinnu-
hreyfingarinnar í verslunarmálum
sé dreginn saman í hnotskurn. Á
síðustu árum hefur verið greinileg
tilhneiging til þess í landinu að
verslunum fækkaði á sama tíma og
þær stækkuðu. Þetta hefur vita-
skuld bitnað á litlu búðunum hvar
sem er í landinu, og þá einnig á
litlu kaupfélögunum og litlu útibú-
unum. Þaueru mörghveríhættu.
Það er til dæmis ekki langt síðan
fréttir bárust af því að hjá Kf.
ísfirðinga væru uppi hugleiðingar
um að loka einhverjum af þeim
þremur útibúum sem félagið rekur
utan ísafjarðar og eru í Hnífsdal,
Súðavík og á Suðureyri. Líka er
skemmst að minnast þess þegar
Kf. Vestur- Barðstrendinga neydd-
ist til að loka nokkrum útibúum
sínum í fyrra og mikið fjaðrafok
var gert út af í blöðum andstæðinga
samvinnuhreyfingarinnar.
Slík mál gætu sem best komið
upp víðar, en að hinu er að gæta
að innan Sambandsins og kaupfé-
laganna er nú unnið ötullega að því
að auka enn hagræðingu og þar
með að spara í verslunarkostnaði.
Meðal annars hefur verið bent á að
því fer verulega fjarri að kaupfé-
lögin geri öll innkaup sín hjá
Verslunardeild Sambandsins, og
sömuleiðis að hún gæti sem best
annað töluvert meiri heildsölu-
dreifingu en hún gerir í dag. Einnig
hefur verið talað um aukna hag-
ræðingu í vöruflutningum og vöru-
dreifingu innanlands, sem allt gæti
lækkað verslunarkostnaðinn.
Mikilvægi
kaupfélagsstjórans
Líka hefur það margoft vakið
athygli þess sem hér ritar hvað lítil j
kaupfélög geta gengið lengi ef þau
eru svo heppin að til þeirra ræðst
samviskusamur og útsjónarsamur
kaupfélagsstjóri. Það má beinlínis
fullyrða það að mörgum slíkum
mönnum hafi með reynslu sinni og
dugnaði tekist að reka kaupfélög
lengi og vel á stöðum þar sem öll
venjuleg hagfræðilögmál hefðu úr-
skurðað slíkt fyrirfram dauða-
dæmt.
En slík dæmi breyta því ekki að i
í rekstri samvinnufélaganna er að
mörgu að hyggja. Og þó sýna þau
kannski betur en margt annað
hvað samvinnuhreyfingin á mikið
undirþvíkomiðaðhafaívinnuhjá i
sér dugmikið og áhugasamt
starfsfólk. Líka stendur vitaskuld
allt og fellur hjá henni með því að
hún þurfi ekki endalaust að vera að
berjast við taprekstur. Þar þurfa
því fleiri en einn þáttur að fara
saman, svo að vel sé, og fer
kannski vel á að enda þennan pistil
með því að vitna aftur í viðtalið við
Guðjón B. Ólafsson þar sem hann
dregur helstu staðreyndir málsins
mjög skynsamlega saman. Hann
segir þar:
„Ef einhver annar getur rekið
verslun þá eigum við að geta það
líka, svo ég held að spurningin
snúist um að hver einasta eining
verður að standa undir sér. Það er
ekkert í hugsjónum, í samþykktum
eða í yfirlýsingum samvinnumanna
sem segir að við eigum að reka
fyrirtæki og verslanir með tapi.
Við höfum enga sjóði til að ganga
í. Ég tel að verkefnið sé að finna
þá hagkvæmni með stöðlun og
staðsetningu að þetta sé hægt.
Þetta þýðir einfaldlega að ekki
getur gengið, eins og þó er víða, að
tvær til þrjár verslanir séu í tiltölu-
lega litlum þorpurn." -esig