Tíminn - 21.02.1987, Blaðsíða 12

12 Tíminn
^■■IbÓKMENNTIR ' : .
Laugardagur 21. febrúar 1987
Ogunin sprengir af sér böndin
Einar Ólafsson:
Sólarbásúnan,
Blekbyttan, Rvk. 1986.
Það fer ekki á milli mála að Einar
Ólafsson kann vel til verka sem
ljóðskáld. í þessari nýjustu bók sinni
sendir hann frá sér öguð og efnis-
þrungin ljóð, í rauninni flest hver
býsna innhverf. Það felur í sér að í
þeim er mikið gefið í skyn, en oft
minna sagt, og gjarnan ort út frá
innri hugarheimi mannsins og til-
finningalífinu. Formskyn höfundar
er greinilega vel agað, sem ekki síst
kemur fram í upphafsljóði bókarinn-
ar, sem er án nafns en má kannski
segja að fjalli um ljóðið í umferð-
inni. Án þess að hér verði farið út í
ýtarlega greiningu á því verki skal
þess getið að þar sýnist mér tekist á
við það viðfangsefni að lýsa því
hvernig ljóðið sem slíkt lifir sínu
eigin sjálfstæða lífi innan um ys og
þys hversdagsins. Meðferð höfundar
á því efni felur í sér margs konar
skírskotanir, sem ekki er rúm til að
rekja í stuttri blaðaumsögn, er eru
þó gerðar af töluvert fagmannlegri
íþrótt.
Yrkisefnin hér eru flest hver sótt
í daglega lífið umhverfis okkur, og
athygli vekja ýmsar myndrænar lýs-
ingar, til dæmis af götum úti í
Reykjavík. En efni úr öðrum áttum
koma þó fram þarna einnig, svo og
boðskapur, og má þar sem sýnishorn
grípa upp verk sem heitir Vorljóð:
Taktu byssu
stingdu í jörð svo hlaupið snúi upp
og fylltu það af mold
settu svo í hana fræ
og vökvaðu með vorregn í huga
og þá má vera
að upp vaxi blóm
lilNARÖLAFSSON
SÓLARBÁSÚNAN
kanski blátt
ef til vill gult
eða rautt
með grænum blöðum
en ræturnar langar og mjóar
æ langar og mjóar
vissulega er betra að rækta blóm í
víðum potti
eða breiðu beði
og ekki er loku fyrir það skotið
að gott verði að hafa byssu til taks
til taks en gleymdu samt ekki
að það er vor
Vonandi dugar þetta ljóð til að
sýna hvernig hér er ort; verkin hér
eru yfirveguð og öguð, til þess fallin
að vekja hughrif og hugleiðingar.
En út af því bregður hins vegar
undir lok bókar þar sem hastarlega
er snúið við blaðinu. Er raunar engu
líkara en að skáldið hafi þar sleppt
fram af sér beislinu og leyft eigin
skaphita að sprengja af sér þunga
sjálfsögunarinnar fram að þessu.
Þar koma fyrst nokkur pólitísk ljóð
þar sem deilt er á erlendan frétta-
flutning Morgunblaðsins. Sú ádeila
er þó tiltölulega meinlaus og meir af
ætt háðsádeilu og skops en árásar.
En í framhaldi af því kemur svo
hastarleg árás á Ronald Reagan
Bandaríkjaforseta; sú ádeila er af
þeirri tegund að ekki er við annað
að jafna í fljótu bragði en kveðskap
kraftaskáldanna hér á öldum áður. í
sporum Bandaríkjaforseta lægi víst
beinast við að vona hér að Einar
Ólafsson búi ekki yfir gáfu krafta-
skáldsins; að öðrum kosti á forsetinn
víst ekki á góðu von.
En þrátt fyrir þetta er hér á
ferðinni áhugaverð ljóðabók sem
ætti að geta átt erindi víða. Hún er
efnismikil og á það skilið að vera
veitt athygli. -esig
Jafnaðargeð
Óskar Árnl Óskarsson:
Handklæði f gluggakistunni,
Blekbyttan, Rvk. 1986.
Það fer ekki á milli mála að Óskar
Árni Óskarsson hefur skáldgáfu og
beitir henni bara býsna vel í þessari
bók, sem mun vera hans fyrsta.
Hann hefur vissulega lent í sjálfur
eða orðið vitni að vonbrigðum, eða
sorgum ef menn vilja kalla það svo,
og kann að lýsa slíku í ljóði. Gott
dæmi þess er upphafsljóðið, Síðan
þú fórst:
Það syngur svo einmanalega í
hliðinu
sfðan þú fórst.
eirðarlaust laufið á garðstígnum
eltir mig útá götu
treflinum týndi ég í gær
þannig líða dagarnir
handklæði í gluggakistunni
og mér er kalt
og stúlkurnar í búðinni
eru hættar að brosa til mín
síðan ég fór að kaupa 1 matinn
fyrir einn
síðan þú fórst
Hér er töluvert laglega leikið með
ljóðformið og síður en svo með
í Ijóði
nokkrum byrjandabrag. Og áfram
er haldið þarna og ort fyrst og fremst
um sitthvað sem fyrir augun ber í
lífinu hér í kringum okkur. Til
dæmis er þarna nokkuð langur bálk-
ur af prósaljóðum um bernsku-
minningar höfundar frá Bergstaða-
strætinu; þar er töluvert miklu af
efni og myndum komið til skila í
knöppu formi, og kemur höfundur
því öllu vel frá sér. Líka er þarna
forvitnilegur ljóðabálkur um mann
sem nefndur er Minn kæri; þar er á
ferðinni mannlýsing sem er áhuga-
verð og lofar góðu, en skortir hins
vegar fágun og ber með sér að yfir
ÓSKAR ÁHNIÓSKARSSON
HANDKLÆÐI
GLUGGAKISTUNNI
henni hefði höfundur þurft að liggja
dálítið lengur. Betur gert er þarna
ljóð sem heitir Á villigötum, þar sem
ást karls á konu er nokkuð snyrtilega
lýst með öfgastíl og allvel haldið á.
Kímni er þarna líka á ferðinni í því
að eitt ljóð bókarinnar er prentað á
glæru og fylgir með henni laust;
þetta ljóð eiga menn að bera upp að
andliti elskunnar sinnar og lesa það
niður að munni, og er ljóðið um
þetta.
Annars einkennir það ljóðin í
þessari bók hvað þau eru rík af
jafnaðargeði. Höfundur hefur frá
ýmsu að segja, misjafnlega skemmti-
legu eins og gengur, en hann heldur
myndum sínum hér allfast innan
marka hófstillingar og æsingarleysis.
Hann agar sig með öðrum orðum vel
og sýnir ljóðforminu viðeigandi virð-
ingu. Slíkt er jákvætt og lofar góðu.
-esig
Einlægt og opinskátt
Bergllnd Gunnarsdóttlr:
Ljóðsótt,
Blekbyttan, Rv. 1986.
Það ríkir mikil einlægni í Ijóðun-
um í þessari bók, og þau eru mjög
opinská. Það felur vissulega í sér
hættu fyrir höfundinn. Hún berar
þarna margar innstu tilfinningar sín-
ar - raunar alveg inn í kviku. Þegar
skáld leyfir sér að færa tilfinningar
sínar svo opinskátt á torg þá setur
það sig í þá stöðu að einhverjir
illkvittnir náungar geti komið og
sparkað í kvikuna. Og slíkt getur
verið sárt.
Berglind Gunnarsdóttir yrkir mik-
ið um sérheim kvenna í þessari bók,
ekki síst um meðgöngu og móðurást.
Og þar á meðal er kvæði sem heitir
í kviðnum sprengja og er um efni
•sem ég man ekki eftir að hafa séð
sérstakt ljóð um fyrr, tíðir kvenna:
/ kviðnum hljóðlát
sprengja á djúpsævi
langt inní dimmu djúpi
þar sem sársaukinn
á bústað sinn
sprengja
til að sprengja
allan heiminn
í kviðnum sprengja
sem springur
einu sinni
í mánuði
og síðan tómið
sem blóðið skilur eftir
Þetta er langtífrá besta kvæði
bókarinnar, en gott samt og sýnir vel
hvernig hér er ort. Þá er þarna líka
ljóðabálkur um þjáningar Krists á
krossinum, og margt fleira. Þá má
ekki gleyma því að bókin hefst á
nokkrum ljóðum um ljóðið sem
slíkt, og þar er í upphafi komist
hraustlega að orði þar sem segir:
„Megi ljóðið vekja / gleði auka reiði
/ dapurleik veita / huggun“ og svo
framvegis. Og eftir sömu nótum er
haldið í næstu ljóðum.
Þó má segja að byrjun bókarinnar
gefi fyrirheit sem ekki rætist alveg
nægilega vel úr í því sem á eftir
fylgir. Bókin er öll góð, en fyrstu
tveir hlutarnir, um ljóðin og kven-
heiminn þó áberandi bestir. Það er
töluverð list að raða ljóðum niður í
bók, og hér er ég ekki frá því að
markvissari röðun hefði gefið bók
með meira innbyrðis jafnvægi.
En í stuttu máli sagt þá er þarna
vel ort um mörg efni sem innst inni
snerta hvert mannsbarn. Hugrekki
höfundar er greinilega töluvert og
felst í því í hve ríkum mæli hún þorir
að opinbera sínar eigin og innstu
tilfinningar. Og slíkt gefur ljóðum
gildi.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
ljóð tjáning á því sem skáldinu
finnst. Berglind Gunnarsdótturtekst
hér býsna vel að bera slíka tjáningu
á borð.
-esig
llllllllllll BÆKUR . ^: " ,;oi": .. • ' .jii;':-
Umsögn um norskar bækur
Reidun Kvaale. Kvinner i norsk presse gjennom
150 ár. Gyldendal Norsk Forlag. Osló 1985.
Reidun Kvaale gerir í bók þessari
góða grein fyrir því hvernig í raun-
inni er til sérstök kvennablaða-
mennska. Hún gengur út frá Enge-
bret hreyfingunni þar sem konur í
blaðamannastétt byrjuðu að spyrja.
Þessar spurningar vörðuðu kennslu
blaðamanna, venjur í starfi og að-
ferðir. Einnig hvort konur störfuðu
ekki í þeirri vissu að til væri veruleiki
og hvunndagur sem sjaldnast felst í
efni fjölmiðlanna. Hreyfingin er
stofnuð í Osló um 1974 og innan
hennar fóru konur að spyrja um
hvemig líf blaðakvenna hefði verið
fyrr á árum og efni það er þær
skráðu. Út frá öllum þessum spurn- ’
ingum verður svo bókin til og svarar
þeim á verðugan hátt. En fleiri efni
tekur Kvaale fyrir. Hver voru launin
fyrir 50-100 árum og hverjar voru
konurnar sem þá voru blaðakonur.
Bókin hefst á minningarorðum
um höfundinn, en hún lést á jóladag,
1984, aðeins 57 ára að aldri, eftir 17
ára starf á Aftenposten í Osló. í fyrsta
kafla er svo rætt hversvegna bókin
varð til. Þá er rætt um fyrstu blaða-
ritstjórana, það er að konur sofi þungt
og lengi. Þá tekur hún fyrir ýms
sjónarmið blaðakvenna og hvernig
þær brutu múrinn. Hún tekur fyrir
einstaklinga ýmissra dagblaða og
sögu kvenna á þeim, ekki aðeins á
Oslóarsvæðinu, heldur fer hún um
allt landið.
Einn af sérstæðum eiginleikum
Kvaale í skrifum sínum var hversu
opin og hreinskilin hún var. Það
kemur vel fram í þessari bók og
vekur hjá lesandanum sömu athygli
og greinar hennar gerðu á sínum
tíma. Bókin er það góð að kalla má
hana kórónuna á lífsstarfi Reidun
Kvaale.
Gyldendal Norsk Forlag efndi til
samkeppni meðal kvenrithöfunda í
Noregi árið 1986. Voru þar margar
bækur verðlaunaðar. Hér verða þó
aðeins fimm þeirra taldar upp en
það eru:
Line Baugsto: Reise í gult lys. Skáldsaga. 99 bLs.
Gro Amesen: Kjæra mor. Ljóð. 101 bls.
Annetita S. Biiyiikakan: Fabula Rasa. Skáld-
saga. 182 bls.
Wera Sæther: Afrika Ordfríka. LJnglingabók.
Reise í gult lys er saga um putta-
linga frá Evrópu á ferð í Suður-Am-
eríku. Þau hittast á fljótabát í Ama-
zon. Einmanaleiki, frygð, ævintýra-
löngun, þar sem heimurinn og annað
fólk er aðeins hver önnur nauðsynja-
vara, sem jafnvel þarf að berjast um,
er kannske mótleikur gegn róman-
tískum hátt stemmdum ferða-
myndabókum nútímans. Frásagn-
arstíllinn er líka frábær.
Kjære mor fjallar um skyndilegan
dauða barns og langdrægt lífsstríð
móður. Sorg og samband móður og
dóttur, krabbi móðurinnar, angist,
meðhöndlun, örvinglun, biðin og
gleðin yfir smámunum er sem rauður
þráður. En varðar þetta ekki alla?
Kærleikur þeirra sem nánastir eru?
Fabula Rasa hefst kannske að
nokkru á hefðbundinn hátt, en svo
hoppar allt sem kallað getur hefð-
bundið út um gluggann. Ævintýraleg
saga, sem hvorki virðir rúm né tíma,
byggir á helgisögnum jafnt og ryk-
föllnum skólastofum, visku Austur-
landa og ruglingi Vesturlanda. Það
er erfitt að rýna slíka bók. Lesandinn
verður að njóta þess að lesa hana og
það er enginn vandi. Hún á sér
hliðstæður bæði í Suður-Ameríku
og á íslandi.
Wera Sæther hefur stundum feng-
ið orð í eyra fyrir þung ljóð. Það
breytist ekki í ástarsöng hennar.
Aftur á móti er unglingabókin mjög
skemmtilega skrifuð. Um báðar
bækurnar verður þó að segja að þær
eru vel skrifaðar og stíllinn einstak-
lega skemmtilegur.
Öivid Fjeldtad: Kvinne bilder. Framtidcn i
váre hender/Dreyer. Oslo 1986.152 bls.
f bók þessari er reynt að leita
svara við spurningum eins og hvort
kvennaáratugurinn sem Iauk 1985
hafi breytt einhverju um stöðu kon-
unnar í heiminum í dag. Til að skýra
þetta eru teknar fyrir 25 konur frá 5
löndum. Hvernig líður þeim?
Hvernig er líf þeirra? Hefir það
breyst á þessu 10 ára tímabili?
Endanlegt svar er ekki að finna, en
blaðamennimir sem ferðast hafa um
og rætt við þær, gera tilraun til að
gefa raunsanna mynd af lífi þeirra,
lífi nýfædds barns allt til aldraðrar
ekkju. Skemmtileg lesning, en hefur
tilraunin tekist?
Sigurður H. Þorsteinsson.