Tíminn - 03.03.1987, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 3. mars 1987
Tíminn 13
LEIKLIST
llllllllíl
lltllilillllll
TILFINNINGAMÁL
Þjóðjeikhúsið, litla sviðið. Tveir ein-
þáttungar: Gættu þín eftir Kristínu
Bjarnadóttur og Draumar á hvolfi eftir
Kristínu Ómarsdóttur. Tónlist: Guðni
Franzson. Leikmynd og búningar: Þor-
björg Höskuldsdóttir. Leikstjóri: Helga
Bachmann.
í öllu flóði leiksýninga í Reykjavík
flýtur auðvitað sitthvað smálegt
með, og engin ástæða til að búast við
meistaraverkum frá lítt reyndum
höfundum. Einþáttungar þessir
munu hafa fengið verðlaun í sam-
keppni Þjóðleikhússins. Vissulega
eru bjórar í þeim báðum, en í heilu
lagi virtust mér þeir býsna pasturs-
litlir eins og þeir komu fyrir sjónir á
litla sviðinu. Leikhúsið hefur lagt
rækt við sýninguna sjálfa eftir því
sem unnt er og raunar njóta íslensk
viðfangsefni að öllum jafnaði áhuga
og alúðar leikhúsmanna. En með
slíku verður ekki barið í bresti
verkanna ef bakfiskur þeirra hrekk-
ur ekki til.
Þessir leikþættir þeirra nafna eiga
það sameiginlegt að vera við-
Draumar á hvolfi
kvæmnislegar pælingar í tilfinninga-
lífi - og ég vona að engum mislíki
þótt ég nefni að mér fundust þeir
afar „kvenleg" verk - ég held að á
þennan hátt hefði enginn karlhöf-
undur tekið á málum. Þetta segi ég
ekki verkunum til lasts, síðuren svo.
Höfuðprýði þeirra er einlægnin og
-að svo miklu leyti sem þau taka
'heima hjá áhorfanda er það í krafti
þeirrar einlægni.
Kristín Bjarnadóttirferðast íþætti
sínum á milli hugarflugs og hvers-
dagsraunsæis. Aðalpersóna þáttar-
ins er Begga sem átt hefur við
geðrænan vanda að stríða, og barn-
leysið leggst þungt á hana. Hún á
vinkonu sem er brennuvargur, hún
leitar heim til foreldra sinna, sambýl-
ismaðurinn er þreyttur á henni, hún
dvelst tíðum í eigin ímyndun og ál
erfitt með að tengja sig við veruleik-
ann.
Einhvern veginn loddi þetta ekki
saman og stafar það fyrst og fremst
af því að persónusköpunin er ófull-
nægjandi. Kristín Bjarnadóttir er
Ijóðrænn höfundur í eðli sínu að því
er virðist af þessu verki og sumt af
einræðum Beggu er fallegt og næm-
lega skrifað. Hitt er annar handlegg-
ur að geta mótað persónu þannig að
Hin bjarta Verónsborg
Á Herranótt: RÓMEÓ OG JÚLÍA eftir
William Shakespeare.
Þýðandi: Helgi Hálfdánarson.
Leikstjóri: Þórunn Sigurðardóttir.
Leikmynd: Karl Aspelund.
Stjórnun tónlistar: Kristín Guð-
mundsdóttir.
Leikið í Félagsstofnun stúdenta.
Sjaldan hef ég horft af meiri
ánægju á skólasýningu en þessa.
Þórunn Sigurðardóttir á vissulega
lof skilið fyrir starf sitt með Herra-
nótt og ekki síst fyrir að hafa valið
Rómeó og Júlíu þegar hún var beð-
in að finna „eitthvað dálítið gott
leikrit" til að setja upp í ár, eins og
hún segir frá í leikskrá. Rómeó og
Júlía er ekki aðeins kjörið verkefni
fyrir unga leikendur, heldur er það
slíkur menningarauki fyrir þá að
fást við slíkt viðfangsefni að fátt
hefði orðið fremra. Það er því
ástæða til að samgleðjast Herranæt-
urstjórn og öllum sem að þessu
stóðu. Og það því fremur að með-
ferðin á verkinu var í heild betri en
unnt var að búast við af óreyndum
leikurum. Og mest er um vert þann
falslausa æskuþokka sem sýningin
vitnar um.
Þetta ætlar að verða lofrolla
meiri en til stóð því að engum er
víst hollt að fá of mikið hrós í æsku.
En hitt er hægt að segja fortakslaust
að það er dauður maður sem ekki
hrífst með á Herranótt í ár. Auðvit-
að eru leikendur misgóðir og eiga
mismikið erindi upp á svið eins og
gerist í skólaleikjum. En allirgera sitt
besta og áhuginn orkar miklu eins
og menn vita. Þórunn Sigurðardótt-
ir er líka reyndur og fær leikstjóri
og hefur reynst krökkunum góður
leiðbeinandi. Félagsstofnun er
kannski ekki kjörið leikhús og
óþægilegt gat verið að þurfa að
snúa upp á sig í sætunum því leikið
er á pöllum langs eftir húsinu. En
fyrir bragðið gekk sýningin einkar
greitt og textaframburður var svo
skýr og vel heyrist hvaðanæva.
Hinn gulifallegi textf Helga Háldán-
arsonar naut sín að sönnu misvel,
en í heild komst hann vel til skila.
Ekki dettur mér í hug að telja
upp allan þann sæg sem kemur
við sögu í sýningunni og gefa ein-
kunnir. En nokkur stærstu hlut-
verkin verður þó að nefna. Thor
Aspelund og Jóhanna Halldórsdótt-
ir leika elskendurna og gerðu það
einkar fallega. Bæði eiga lof skilið
fyrir textameðferð. Bæði hafa þau
til að bera gervilegt útlit, furðu ör-
ugga framkomu og leggja sig öll
fram í hlutverkunum. Sem að lík-
um lætur verða þau burðarás sýn-
ingarinnar og bera hana í sannleika
upþi.
Ástæða er til að nefna fleiri
leikendur, og þá sérstaklega Ragn-
heiði Elínu Clausen í hlutverki
fóstrunnar. Ragnheiður lék af
fítonskrafti svo að ekki átti meiri
vera í hlutfalli við aðra svo að leik-
stjóri hefði átt að tempra hér. En
illa er ég svikinn ef þarna er ekki á
ferð efni í góðan skopleikara.
Merkútsíó var einnig fjörlega leik-
inn af Kjartani Guðjónssyni. Þessi
tvö hlutverk gefa mesta möguleika
hinna smærri í leiknum og voru þau
færi vissulega nýtt svikalaust.
Kapúlett lék Sveinbjörn Höskulds-
son og var vel reiður þegar Júlía
þrjóskast við að giftast París. En
fursti Arnars Ástráðssonar hefði
mátt vera skörulegri. Sömuleiðis
var bróðir Lárens tæpast nógu
myndugur þótt Dagur Gunnarsson
færi drengilega með hlutverkið.
Honum eru lagðar í munn nokkrar
fegurstu línur verksins og hefðu
þurft að lyfta þar undir framsögn-
ina.
Hópatriði voru allvel af hendi
leyst en ekki er nein smávegis kúnst
að koma slíku fyrir svo að vel fari
með óvönunt leikurum. En hér
gildir það að leikhúsgesturinn er
reiðubúinn að hrífast með leiknum
og horfa framhjá viðvaningsbragn-
um. Leikstjóranum hefur tekist það
sem mest er um vert, að blása
leikendum í brjóst ást og alúð gagn-
vart verkinu og stilla saman streng-
ina svo að hnökralaust fer á svið-
inu. Lifandi tónlistarflutningur
gerði og sitt.
Ég sé ekki ástæðu til að orð-
lengja frekar um sýningu Herranæt-
ur. Það var sérstaklega gaman að fá
hana rétt ofan í það að hafa hlýtt á
vandaðan flutning útvarpsins á
Rómeó og Júlíu um jólin. Þetta
„ástarinnar eigið sjónarspil" glatar
vissulega engu af töfrum sínum þótt
tímar líði. Ungt fólk á að fást við
þetta verkefni, „aðeins góður skáld-
skapur er verðugt viðfangsefni ungu
fólki sem glíma vill við Thalíu",
svo að enn sé vitnað í leikstjóra.
Vonanandi taka Reykvíkingar
framtaki Herranætur vel og flykkj-
ast í Félagsstofnun á næstunni.
Enginn þarf að verða svikinn á því.
Gunnar Stefánsson
Gættu þín
hún lifni á sviðinu. Mest lífsmark var
þrátt fyrir allt með Beggu sem nýtur
augljóslega langmestrar samúðar
höfundarins. Vinkonan Agnes, að
ekki sé talað um Nonna, eru hins
vegar persónur sem verða líflausar
f af þeirri einföldu ástæðu að höfundin-
um tekst ekki að gera þær ljósar fyrir
sjónum okkar. Maður hefur einfald-
lega engan áhuga á þessu fólki.
Aðrar persónur eru foreldrarnir
sem Bryndís Pétursdóttir og Róbert
Arnfinnsson áttu létt með að gefa
lit. Bryndís var mjög góð. Að ekki
sé gleymt litlu stúlkunni sem Guðrún
Jóhanna Ólafsdóttir lék einkar
fallega. Hún kemur við sögu í endur-
liti Beggu til bernskunnar og barn-
leysisins. .
Begga er leikin af Sigurjónu Sverr-
isdóttur, fallega og blátt áfram. Aft-
ur á móti gat Elfa Gísladóttir með
engu móti gefið Agnesi svip sem
varla var von og sömuleiðis átti
Andrés Sigurvinsson í vandræðum
með Nonna og verður ekki láð það.
Þannig verða veikleikar verksins
sem einkum felast í ófullnægjandi
persónusköpun til að draga máttinn
úr hinu tilfinningalega innilhaldi
þáttarins, sálarkreppunni sem höf-
undur vill lýsa. Lýríkin og dramatík-
in samþýðast ekki hvor annarri í
þessu verki Kristínar, hvað sem
síðar kann að gerast.
Þáttur Kristínar Ómarsdóttur er
að vissu leyti stílhreinni. Hann fjall-
ar um karl og konu sem eru innilukt
með sjálfum sér og tilfinningamálum
sínum. Þriðja persóna, þjónn í gisti-
húsi, kemur inn og þau æfa sig á
honum. Um síðir er eins og þau ætli
að losna úr þessum tómleikans hring
sem þau eru innilukt í. Þetta er
ærlegt byrjunarverk, höfundur korn-
ungur svo að það er varla að undra
þótt hljómbotninn í verkinu sé veik-
gerður. En með aldri og þroska gæti
Kristín Ómarsdóttir vissulega komið
til. Sumt í verki hennar var býsna
fallegt og á stöku stað náði hún upp
erótískri spennu, einkurn þegar
þjónninn er á sviðinu, sem að líkum
lætur. Annars verður tilfinningasem-
in stundum nokkuð mikil og firring-
artalið gjarnan eins og upp úr bók
og er varla undrunarefni þegar svo
ungur höfundur á í hlut. Karlmaður
verksins, Árni, er gerður meyr og
ósköp aðþrengdur, konan öllu hress-
ari, en skemmtilegastur er þjónninn
sem kemur inn í heim þessa fólks.
Ellert Ingimundarson leikur hann á
kómískan hátt. Arnór Benónýsson
er Árni, kraftmikill leikari sem fékk
hér úr litlu að spila. Ragnheiður
Steindórsdóttir, Matthildur, átti
góðan leik og var ángæjulegt að
fylgjast rneð örugguni tökum hennar
á hlutverkinu.
Tónlistin lætur vel í eyrum. En
það sem einna ágætast er við sýning-
una á þáttum þessum báðum er
leikmynd Þorbjargar Höskuldsdótt-
ur. Hún er einkar stílhreint verk og
listrænt sem við má búast af slíkum
listamanni. Einkuin er skjannahvít
og eyðileg umgjörðin um parið í
seinni þættinum hið besta til þess
fallin að undirstrika það tilfinninga-
tóm sem verkið lýsir - eða leitast við
að lýsa, væri kannski réttara að
segja.
Þótt þessar skáldkonur hafi ekki
náð að skapa verk sem sitja lengi
eftir í huga áhorfandans sýna þær
báðar skáldlega tilfinningu og eiga
vafalaust eftir að gera betur næst.
Gunnar Stefánsson.
LESENDUR SKRIFA
!!!!!!!!
Uppruni lífsins og takmark
Heilabrot
Löngum hafa menn reynt að ráða
gátuna um sköpun heimsins. Trúar-
brögðin hafa komið fram með sínar
skýringar á þessu og ekki síst upphafi
lífsins. Þar var þróunarkenningin
að sjálfsögðu ekki með.
„Hvað er líf og hvað er heimur?“
spyr Kristján Jónsson og svarar
síðan: „Það er af vindi vakin alda, er
verður til og deyr um leið.“ Var það
kannski þessi mikla gáta, sem varð
honum ofviða? Mörgum hefir hún
verið torleyst.
Ég man að þegar ég var unglingur,
var ég stundum að hugleiða hvar
heimurinn gæti endað. Ég gafst
venjulega fljótt upp á að hugsa um
þetta. Mér fannst að ef ég færi að
hugsa mjög fast um þetta gæti ég
hreint og beint orðið vitlaus. Eitt er
þó víst, að engar líkur eru til að sá
heimur sem við getum séð með
stjörnusjánum sé annað en eins og
ósýnileg rykögn í alheiminum. Er
þetta kannski allt ein lifandi heild?
Hvernig varð þessi mikli heimur til?
Mér hefir alltaf þótt mikið koma til
hins fræga texta: „í upphafi var
orðið, og orðið var hjá Guði, og
orðið var Guð.“ Þarna hefir maður
strax á tilfinningunni að „orðið"
hlýtur að hafa einhverja sérstaka
merkingu. Helgi Pjeturs sagði, þar
sem hann fjallaði um þennan furðu-
lega texta, að „orðið“ mætti líka
þýðameðorðinu „fyrirætlun". Þegar
maður les þennan texta finnst manni
ósjálfrátt að „orðið“ hljóti þar að
hafa merkingu í þá átt.
En hvað skal segja um upphaf og
þróun lífsins? Okkar sólkerfi á sér
upphaf og endi. Það er útilokað að
lífið hafi orðið hér til fyrir einhverja
undarlega tilviljun. Lífið á þessari
jörð hlýtur að vera angi af lífi í
alheimi. Það verður ekki fyrst til á
þessari jörð, fremur en jurt sem ekki
verður ræktuð án þess að sáð sé
frækorni. Þegar lífið hefst á jörðinni,
hlýtur það að hafa í sér einskonar
fyrirheit um framþróun í vissar áttir,
rétt eins og frækorn sem sáð er.
Þegar við lítum á dýrin, fuglana og
ekki síður blómin, hlýtur okkur að
vera ljóst að hér getur ekki verið um
tilviljanir að ræða. Hvaða tilgangi
gæti fegurð blómsins þjónað, ef
náttúruúrvalið eitt ætti að ráða ferð-
inni? Hinar svokölluðu óæðri lífver-
ur hafa margar miklu auðveldari
lífsmöguleika heldur en hinar æðri,
eins og Helgi Pjeturss bendir ein-
hversstaðar á í Nýal. Enginn trúir
lengur að náttúruúrvalið sé næg
skýring á framþróuninni. Við upphaf
lífsins á jörðinni er stefnt að vissu
marki og engar líkur á að þar sé
komið að einhverju loka takmarki.
„Guð skapaði manninn í sinni
mynd,“ segir í sköpunarsögunni. Og
„orðið“, eða „fyrirætlunin" var Guð,
eins og segir í öðrum frægum texta,
sem ég vitnaði áður í. Þróun manns-
ins til fullkomnunar mun halda
áfram, nema hann verði sjálfur til
þess að stöðva hana. „Sannleikurinn
mun gera yður frjálsa", sagði
Kristur. Er það ekki það nauðsyn-
legasta af öllu að mannkynið átti sig
á undri lífsins og fánýti grimmdar-
innar og styrjaldanna. Hvað er lífið?
Það er eins og fljót sem stöðugt
leitar úthafsins. Lífið á jörðinni er
eins og dropi, sem á eftir að samein-
ast fljótinu. Einangrun lífsins á þess-
ari jörð okkar er jafn óhugsandi
eins og jörðin sjálf væri án alls
sambands við alla sólnamergðina í
alheiminum.
Nú stendur mannkynið f sömu
sporum og hinar fornu menningar-
þjóðir, þegar þeirra menning hefir
hrunið. Vopnabúnaðurinn tekur sí-
felldum framförum. Vísindin vita
margt um efnið, en lítið um lífið.
Trúarbrögðin hafa vitað að lífið er
æðra efninu og stefnir að einhverju
æðra marki. En svo kemur dansinn
kringum gullkálfinn. Hin kolsvarta
efnishyggja viðurkennir ekki að lífið
er það sem skiptir máli. Vísindin
verða að koma trúarbrögðunum til
hjálpar, en ekki rífa þau niður.
Hinar fornu menningarþjóðir hafa
margsinnis staðið í svipuðum spor-
um og mannkynið stendur nú. Það
er líkt og staðið sé við einhvern
þröskuld sem erfitt er að komast
yfir. Það virðist vanta framtíðar
hugsjón. Það virðist svo sem ekki
verði lengra komist án meiri vitn-.
eskju um lífið, upphaf og framhald.
Kyrrstaða virðist ekki möguleiki,
eins og Jónas orðaði það: „Það er
svo bágt að standa í stað, því
mönnunum munar, annaðhvort aft-
ur á bak, ellegar nokkuð á leið.“
Steinar Pálsson
Hlíð, Gnúpverjahreppi.