Tíminn - 13.11.1987, Blaðsíða 13

Tíminn - 13.11.1987, Blaðsíða 13
Föstudagur 13. nóvember 1987 Tíminn 13 Rússneska prinsessan sem lifði byltinguna og hefur síðan verið kommúnisti! - áttræð kona í Englandi segir frá fjölskrúðugri ævi í tilefni 70 ára byltingarafmælis Nú eru Sovétríkin í óða önn að halda hátíðlegt 70 ára afmæli byltingarinnar og er mikið um dýrðir. í Bretlandi býr kona sem nýlega gat minnst áttræðisafmælis síns og er hún sögð ein fárra núlifandi sem lifði byltingardagana á bernskuheimili sínu í Péturs- borg, sem nú heitir Leningrad. Það má kannski jafnvel segja að hún hafi verið ein þeirra sem byltingin snerist um. Hún heitir nú frú Skipwith og býr á afskekktum stað úti á heiði í Cornwall. Líf hennar hefur þó ekki verið fábreytt og tilbreytingarlaust, síður en svo, og hún hefur ekki alltaf holað sér niður á afviknum stöðum þar sem enginn verður hennar var. „Klukkan var 10 þegar byltingin byrjaði“ „Klukkan var 10 þegar byltingin byrjaði," segir frú Skipwith við blaðamann sem biður hana að rifja upp 70 ára gamlar minningar. „Það gerðist allt í Pétursborg. Ég man þegar allt varð vitlaust. Ég og mín kæra ungfrú King kúrðum okkur við granítmúrinn á brúnni yfir ána Neva á meðan byssukúlurnar flugu yfir höfðum okkar.“ Frú Skipwith var meðal ættgöf- ugustu barna Rússlands og ungfrú King var enska barnfóstran hennar. Vinur fjölskyldunnar var Yusupov, sem skaut Raspútín, og hann var vanur að koma í heim- sókn til hennar í barnaíbúðina. Hún var prinsessa, Sophy Dolgor- ouky prinsessa, og hin háættaða fjölskylda hennar hafði öldum saman verið í nánum tengslum við keisarahirðina. Einn forfeðra hennar, Yuri Dolgorouky, er álit- inn vera stofnandi Moskvu, sem fyrir aðeins nokkrum vikum hélt hátíðlegt 840 ára afmæli þess at- burðar með danssýningum um- hverfis Rauða torgið og skrúð- göngum. „Móðir Yuris var dóttir Haraldar Guðinasonar, sem Vil- hjálmur bastarður sigraði í orust- unni við Hasstings 1066. Bróðir Haraldar var lávarður eða eitthvað slíkt af Blisland (þorpið þar sem frú Skipwith býr nú). Svo að ég finn til náinna tengsla við Harald!“ segir þessi spræka áttræða kona. Drykkjusvallið í vínkjöllurum Vetrarhallarinnar Nú, á tímum glasnoststefnu Gor- batsjovs, eru Sovétmenn í óða önn að draga ýmsar rykfallnar sögur fram í dagsljósið, sem ekki hefur mátt minnast á áður. Enn sem kornið er hafa þó rússneskir sagn- fræðingar ekki fengið sig til að segja frá drykkjusvallinu sem átti sér stað í vínkjöllurum Vetrarhall- arinnar í Leníngrad, þegar bylting- armenn höfðu gert áhlaup á hana á hápunkti byltingarinnar. En frú Skipwith minnist árásar sem gerð var á heimili fjölskyldu móður hennar, Bobrinsky höllina, áður. Hún minnist skothríðarinnar og söngsins á Marseillaisnum, blóði drifins snjósins og hins þunga þefs af rauðvíni í loftinu og allra flaskn- anna sem lágu á víð og dreif í húsagarðinum morguninn eftir. "Það var vínkjallarinn sem þeir voru að sækjast eftir, ekki húsið sjálft,“ segir hún. Haldiðtil Krím Þegar spennan jókst í landinu hélt keisaraekkjudrottningin suður á bóginn. Hún tók með sér aðal- hirðmey sína, sem jafnframt var hennar nánasti vinur. Það var amma Sophy, sem kölluð er Sofka. „Svo að við fórum líka,“ segir Sofka. Fyrst um sinn gekk lífið sinn vanagang á stóru landareign- unum á Krímskaganum, sem lágu niður að hafinu. Þar var dögunum eytt við tennisleik og reiðtúra. En smám saman færðist byltingin nær. Rauði herinn kom og fór, það sama gerðu Þjóðverjar. Sovét voru sett á fót. En einn daginn virtist hin ljúfa og góða ungfrú King hafa misst vitið. Hún stóð úti á svölum, veifaði öllum öngum og æpti og öskraði. Hún hafði komið auga á breska fánann, „Union Jack“. Konunglegi breski sjóherinn var mættur til að bjarga keisaraekkju- drottningunni. Amma Sofku, ungfrú King og Sofka sjálf fóru li'ka. Þannig vildi það til að þegar núverandi frú Skipwith kom til Englands með bresku herskipi var fyrsta fólkið sem tók á móti henni: í Portsmouth Alexandra drottning, systir keisaraynj unnar, og á Victor- iu stöðinni voru Georg V. konung- ur, María drottning og hinn ungi prins af Wales. Nú, 70 árum síðar, er Sophy Skipwith meðlimur deildar kommúnistaflokksins í Cornwall og borgar reglulega félagsgjöldin. Það þykir mörgum undarlegur snúningur á sögunni. En Sophy segir svo frá: „Litli bolsévikinn“ „Fræjunum var sáð þegar fyrir 70 árum á Krím. Ég var ofurlítið ólík hinum prinsakrökkunum. Tveir synir dyravarðarins urðu vin- ir mínir og þeir voru alltaf að spyrja af hverju ég ætti að fá kennslu á hverjum degi hjá einka- kennslukonu þegar þeir væru betur gefnir en ég! Og af hverju ætti mín fjölskylda að eiga fleiri en eina lystikerru þegar fjölskylda þeirra ætti enga? Amma mín kallaði mig „litla bolsévikann“! í Englandi seldi amma hennar perlurnar sínar. Sofka getur þess reyndar að alla sína löngu ævi hafi amma hennar aldrei klætt sig sjálf í sokkana eða skóna! Sofka gekk í fína og dýra skóla í Englandi. Foreldrar hennar komust líka til Vestur-Evrópu og faðir hennar átti hús í Róm. Þegar Sofka var 14 ára hitti hún rússneskan dreng sem vann í enska bókasafninu á Piazza di Spagna. „Ég var að lesa heim- skulegar bækur eftir Zane Grey. Strákurinn stöðvaði mig og rétti mér bókina „Blindur“, sem fjallar um byltinguna í Rússlandi. Sú bók opnaði augu mín," segir Sofka. Síðar, þegar Sophy var orðin 21 árs gömul, varð hún ritari hjá hertogaynjunni af Hamilton sem var vinkona móður hennar. Sonur hertogaynjunnar var Douglas, sem síðar varð sá hertogi af Hamilton sem Rudolf Hess ætlaði að hafa samband við þegar hann kom í sína óvæntu ferð til Englands í stríðinu. Hann bauð sig fram í kosningum í Glasgow 1929 fyrir íhaldsflokkinn (þá Unionists) en beið ósigur. Sofka tók þátt í kosn- ingabaráttunni og fór víða um. Hún varð skelfingu lostin yfir þeirri örbirgð sem hún kynntist þá. „Þeg- ar maður er búinn að sjá fólk ráfandi á götunum, atvinnulaust og heimilislaust, eins og kringum- stæðurnar voru þá, heldur maður ekki áfram að styðja íhaldsflokk- inn,“ segir hún einfaldlega. Gekk í kommúnistaflokkinn í fangabúðum Þjóðverja Sophy gerðist síðan meðlimur kommúnistaflokksins þegar hún var fangi Þjóðverja í síðari heims- styrjöldinni. Þá var hún búin að vera tvígift, fyrst allslausum Rússa af konungsætt frá Serbíu. Með honum átti hún tvo syni. Eftir vinsamlegan skilnað giftist hún svo 1937 Grey Skipwith, af enskum aðalsættum. Hún hafði á árunum fyrir stríð komið víða við og m.a. verið ritari og aðstoðarmaður Laurence Olivier. 1940 hafði hún „skroppið“ til Parísar, að hún hélt, til að aðstoða ættingja sína og lenti þá í klónum á nasistum sem settu hana í fanga- búðir f Vittel. Skipwith maður hennar var drepinn í þjónustu RAF, konunglega breska flughers- ins. I fangabúðunum voru meðlim- ir kommúnistaflokksins eini hópur- inn að hennar áliti sem vann af viti gegn Þjóðverjum. Dag einn var komið með 250 gyðinga frá Póllandi í fangabúðirn- ar. Þeir höfðu allir orðið sér úti um suður-amerísk skilríki og þar með komist hjá því að vera fluttir í gereyðingarbúðirnar. Þá var kvitt- ur um þær búðir rétt búinn að ná til Vittel. Sofka og félagar hennar þóttust sjá að þessir pappírar væru einskis virði. En henni datt í hug að kannski gætu einhverjir utanað- komandi beitt áhrifum sínum því að þegar allt kom ti) alls hafði Rauði krossinn aðgang að Vittel- búðunum sem voru í and-fasistisku landi. Sofku tókst að rita niður nöfn allra gyðinganna á nokkur sígarettubréf, sem var smyglað út úr búðunum í hylki sem fanga- búðalæknirinn útbjó. Sofku tókst líka að smygla út bréfum með hjálparbeiðnum, einu Sophy Dolgorouky prinsessa á , langa og viðburðaríka ævi að baki en hún minnist enn atburðanna fyrir 70 árum. þeirra til vinar síns í breska utan- ríkisráðuneytinu, Jock (síðar Sir John) Balfour, sem síðar komst í hans hendur í breska sendiráðinu í Moskvu. Var fyrirhöfnin til einskis? Síðar frétti hún að öll þessi fyrirhöfn hefði verið til einskis, gyðingarnir lentu allir í Auschwitz. Fyrir þrem árum fékk frú Skipwith heimsókn til Cornwall. Gesturinn var fræðimaður frá London School of Economics, A.N. Oppenheim. Hann hafði verið að grúska í skjalaskrám utanríkisráðuneytis- . ins og rekist á bréf frá konu með nafninu Skipwith og hafði þannig haft upp á henni. I heimsókninni hafði hann m.a. í fórum sínum nöfnin á sígarettubréfunum. Oppenheim segir engan vafa leika á því að bréf Sophy hafi borið mikinn árangur í því að gera bresk- um yfirvöldum ljóst hvað væri að gerast í þýskum fangabúðum, þó að ekki tækist að bjarga pólsku gyðingunum. Hann segist hafa gert ísraelskum stjórnvöldum viðvart um afrek hennar og reikni með að henni berist einhver viðurkenning þaðan, þó að seint sé. „Hún er einstök kona,“ segir hann. Tók víða til hendinni eftir stríð - stofnaði m.a. Albaníuvinafélag Eftir stríðið tók Sofka til hend- inni. Hún varð ritari bæði við nýstofnað leikhús, Old Vic, þar sem hún varð aftur samstarfsmaður Laurence Olivier, og deild kommúnistaflokksins í Chelsea. Þá setti hún á stofn og rak ferðaskrif- stofu, sem flutti ferðamenn til Sovétríkjanna og Austur-Evrópu. Hún skrifaði ferðabækling um Al- baníu og stofnaði Albaníuvinafé- lagið, sem enn er við lýði. Þá lágu saman leiðir hennar og Jacks King, kommúnista sem hafði ruglast svolítið í trúnni við innrás Rússa í Ungverjaland og tók sér því ferð á hendur þangað 1957 með ferðaskrifstofu Sofka til að ganga sjálfur úr skugga um hvað væri að eiga sér stað þar. Upp úr því fór hann að starfa við ferðaskrifstof- una og fyrir 25 árum rugluðu þau saman reytunum, Jack og Sofka, og keyptu smáhýsið á heiðinni í Cornwall. „Við höfðum ekki efni á meiru,“ segir Sofka. Síðan hafa þau varla farið af bæ. Þau hafa ekkert farartæki. Sofka er mikill lestrarhestur, 81 bók úr ferðabókasafninu 1985-86 er metið hennar. Hún gefur tveim villikött- um að éta og dúfunum líka. Jack dundar í garðinum. í tilefni átt- ræðisafmælisins fór hún í sjaldgæfa ferð til London til að vera mið- punktur veislu sem fjöldinn allur af fólki sótti, þ.á m. þrjár fyrrverandi eiginkonur annars sonar hennar og tvö langömmubörn. En þau eru ekki alein í sveitinni, margir koma í heimsókn. Nýlega kom Rússi til þeirra færandi vodkaflösku. Það var Gennadi Gerasimov, sem nú er talsmaður Gorbatsjovs. „Ég trúi enn á grundvallaratríðin“ Hvernig líst svo Sophy, fæddri prinsessu Dolgorouky, á ástandið nú og atburði liðinna 70 ára? Hún og Jack borga félagagjöldin sín í kommúnistaflokknum, njóta að vísu góðs af afslættinum fyrir eililíf- eyrisþega, en segjast ekki hafa tekið neinn þátt í flokksmálum undanfarin 25 ár og tala ekki eins og strangtrúaðir flokksmenn. „Ég trúi enn á grundvallaratrið- in,“ segir Sofka. „Ég er andsnúin arðráni og forréttindum sem fólk fær í arf. En flestir hafa gleymt því að þegar byltingin var gerð í Rúss- landi var það 200 til 300 árum á eftir tímanum. Flestir halda að ástandið þar hafi verið eins og í vestræna heiminum.“ Og Sofka veit um hvað hún er að tala. Hún segist muna eftir því þegar amma hennar var að tala um landareign í Kákasus í eigu fjölskyldunnar. „Ó já, mig minnir að við eigum eitt- hvað þar niðurfrá," sagði gamla konan. í þá daga skipti yfirstéttin sér lítið af eigum sínum, sérstakir ráðsmenn voru til þess. Fyrstu byltingarmennirnir héldu bara áfram þar sem keisararnir höfðu hætt. „Trotsky, sem ætti auðvitað ekki að nefna á nafn, sagði nokkuð skynsamiegt. Hann sagði að enginn væri eins íhalds- samur og byltingarmaður sem vegnaði vel,“ segir Sofka og bætir við að Gorbatsjov verði að fara varlega í sakirnar þar sem gömlu íhaldsöflin séu rótgróin. Sophy Skipwith á enn nokkra muni til minningar um viðburða- ríka ævi. Keisaraekkjan gaf henni keisaralegt páskaegg 1918. Sophy á í eigu sinni eina eða tvær bækur með skjaldarmerki Dolgorouky ættarinnar og nokkrar ljósmyndir. Og hún heldur áfram að fylgjast með málefnum Albaníuvinafélags- ins. Hún afhenti einmitt gesti sínum, blaðamanninum að gjöf nýjasta tölublað félagsritsins þar sem var skýrt frá aðstoð Albaníu við uppreisnarmenn í Afganistan!

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.