Tíminn - 24.01.1988, Qupperneq 8

8 Tíminn
Sunnudagur 24. janúar 1988
Nýbakaðar mæður hafa gjarnan
áhyggjur af að spilla börnunum með
dekri. Venjulega er vandinn sá að
barnið grætur mikið eða heimtar oft
mat og móðurinni finnst að hún ætti
að taka það upp í hvert sinn sem því
þóknast. Á móti segir einhver innri
rödd, að þetta eða hitt ætti ekki að
gera. Barnið þurfi að læra að það
geti ekki fengið allt, hvenær sem það
krefst þess. Systur, ömmur og góðar
frænkur taka gjarnan undir með
innri röddinni og fullvissa ungu móð-
urina um að hún sé að binda sér
myllustein um háls með að hlaupa
alltaf til. Hugsanlega fær hún það
ráð að láta barnið bara gráta.
Á öðru aldursári barnsins er aftur
hætta á ofdekri með undanlátssemi,
að áliti margra mæðra. Þá tekur
barnið ef til vill að ráðast á önnur
börn eða fá æðisköst á almannafæri.
Móðirin er ráðalaus og fer að hugsa
um, hvort hún láti of mikið eftir
afkæminu, þannig að það taki ekkert
tillit til annars fólks. Áhyggjurnar
vinda upp á sig, því auðvitað er
velviljað fólk stöðugt að benda móð-
urinni á, hversu vel öll önnur börn
haga sér - einkum þess eigin.
Á síðustu árum hefur sú skoðun
heldur sett ofan, að lítil börn spillist
beinlínis á of mikilli athygli og þurfi
strangan aga allt frá upphafi. Nú er
viðtekið að gefa börnum að drekka
og borða, þegar þau vilji, fremur en
að fara nákvæmlega eftir klukku í
þeim efnum. Hitt er svo annað mál,
að hægt er að ganga of langt í öllu
og sumir foreldrar þora bókstaflega
ekki að segja nei við börn sín.
Þeim hefur verið sagt að ungbörn
þurfi mikla athygli fullorðinna, ef
þau eigi að geta orðið heilsteypt fólk
seinna meir. Því hefur þetta beinlínis
leitt til þess að foreldrar óttast að
vinna börnum sínum andlegt tjón
með því að láta þau gráta, eða
skamma þau stálpaðri.
Hvað á þá að gera? Á móðirin að
láta undan löngun sinni til að grípa
litla barnið upp úr vöggunni og láta
vel að því? Ætti hún heldur að láta
það liggja, svo það kynnist
„skynsamlegum aga“? Ef til vill
hleypur hún að vöggunni í hvert sinn
sem þaðan heyrist hljóð og læst ekki
sjá, þegar stálpaða barnið hagar sér
ruddalega. Hún afsakar allt með því
að þetta sé nú einu sinni barn og
skilji ekki að annað fólk hafi líka
þarfir og tilfinningar.
Þú spillir
barninu!
Hversu oft skyldu velviljaðir ættingjar segja
eitthvað í þessa veru, þegar þeim finnst unga
móðirin hlaupa of mikið til að sinna afkvæmi sínu?
Er hægt að spilla litlum börnum með of mikilli
umhyggju?
Hvað finnst
móðurinni rétt?
Iðulega spyrja mæður sjálfar sig
sem svo: Á ég að taka barnið upp?
Á ég að láta það afskiptalaust? En
þær vita oftast svarið fyrirfram. Það
eru einkum ungar mæður með fyrsta
barn sem hafa áhyggjur af að gera
einhverja skyssu í uppeldinu.
Þær leita gjarnan til sérfræðinga
og reyndra mæðra eða lesa og lesa í
bókum um barnauppeldi, sem eru
eins misjafnar og (sær eru margar.
Eftir mikið af slíkum lestri hættir
manni til að álykta, að nánast sé
kraftaverk, að hægt skuli að ala upp
sæmileg börn.
Besta ráðið til að bregðast við
kröfum barnsins, er að spyrja sjálfa
sig. Hvað langar mig að gera? Ef
svarið er, að móðurina sjálfa langi til
að taka barnið upp og gefa því, þá á
hún að gera það. Bæði henni og
barninu líður betur á eftir.
Ef hún hugsar sem svo, að barnið
geti ekki verið svangt og hana langi
til að ganga frá þvottinum eða þvo
sér um hárið, á hún að gera það. Ef
barnið grætur enn, þegar hún er
búin, er sjálfsagt að sinna því, þó
líklegast sé að það sé steinsofnað.
Móðirin getur líka sett barnið í
stól, svo það geti séð hana, meðan
hún er að öðrum störfum. Það er
mikill misskilningur að móðir sé að
gera rangt með því að hugsa fyrst um
sjálfa sig. Ekkert barn bíður tjón á
sálu sinni af að gráta svolitla stund.
Eins má fara að, þegar um stærra
barn er að ræða. Ef móðurina langar
til að skamma það eða banna því, á
hún að gera það. Hún hefur fullan
rétt til að hvessa sig líka. Skiptar
skoðanir eru á líkamlegri refsingu,
en hún getur haft varanleg áhrif á
mjög ungt barn. Það getur hins
vegar verið til góðs að skella á
bossann á tveggja eða þriggja ára
barni, ef það skilur ástæðuna og veit
að það hefur hagað sér illa. Mæðrum
er alveg hcimilt að missa þolinmæð-
ina og einmitt með því geta þær
komið í veg fyrir að litli engillinn
verði ef til vill harðstjóri hinn mesti.
Auðvitað á ekki að berja börn og
reið manneskja getur slegið fastar
en ætlunin var, svo best er að
viðhafa alla gát.
Ágætt er að fjarlægja barnið af
staðnum, þar sem það skemmdi eða
kom illa fram og láta það skilja, að
það fái ekki að koma þangað aftur
um tíma fyrir vikið. Mikilvægt er þó
að barnið skilji að móðurinni finnist
eitthvað athugavert við hegðan þess.
Ef hún lætur í ljós vanþóknun, á
barnið að vita, hvernig slíkt lýsir sér.
Það á líka að vita, að móðirin á
kröfu á að gagnrýna það.
Stundum verður móðirin þó að
standa með barninu. Slæm hegðun
þess getur verið af gildri ástæðu,
annaðhvort ögrun eða að barnið sé
örþreytt og uppstökkt þess vegna.
Þá á að taka tillit til slíks, hvað sem
aðrir kunna að segja.
Ef barnið er sérstaklega óþægt, er
réttast að hafa það ekki lengur
viðstatt, en séu ástæður hegðunar-
innar augljósar, er ekki „ofdekur“
að tala notalega við barnið og reyna
að róa það.
Þó móðirin hafi reiðst barninu og
skammað það af gefnu tilefni, er
nauðsynlegt að hún komi því í
skilning um, að hún verði ekki reið
áfram. Ef agi og blíðuhót fara
saman, lærir barnið betur að taka
aga.
Aldurinn mikilvægur
Auðvitað er búist við meiru af
barninu eftir því sem það vex og
þroskast. Varla er ætlast til að nýfætt
barn tjái sig eins og fimm ára og
tveggja ára getur ekki hagað sér eins
og ellefu ára. Misbrestur vill þó
verða á að mæður skilji þetta.
Sumar ætlast til að fárra vikna
barn eigi að kunna að bíða, þó þær
ættu að geta sagt sér að barnið hefur
ekki hugmynd um að til sé klukka
eða verk, sem þarf að vinna. Lítið
stærri börn eru atyrt fyrir að þakka
ekki fyrir sig eða biðja ekki afsökun-
ar, þegar það krefst allra hæfileika
þeirra og einbeitingar að halda á
skeið.
Kannske er allra mikilvægast að
vita hvað barnið getur og hversu
miklar kröfur má gera til þess. Alveg
er ljóst að á fyrstu vikunum eða
mánuðunum getur barn ekki beðið
eftir matnum. Hungur er frumþörf,
sem ekki er hægt að beina athyglinni
frá. Þegar þau stækka, kynnast þau
fleiri hlutum, skoða litadýrð, seilast
eftir hringlu og framleiða mismun-
andi hljóð. Þá víkur hungrið meira
fyrir nýjum áhugamálum og grátur
af öðrum orsökum verður öðruvísi
en sá af hungrinu.
Nýfædd börn þurfa athygli strax,
því þau hafa ekki enn hæfileikann til
að bíða eða sætta sig við frestun. Að
skilja það er ekki dekur, heldur
heilbrigð skynsemi. En strax og
barnið sýnir að það geti beðið, eða
beint athyglinni að öðru um stund,
er engin ástæða til að rjúka upp til
handa og fóta í hvert sinn sem það
gefur frá sér hljóð. Barnið er þá
mjög fljótt að átta sig á tíu mínútna
bið og hægt verður að koma á nýju
skipulagi margra hiuta.
Takmark flestra foreldra er að
eiga kurteis og vel upp alin börn,
sem eru stolt fjölskyldunnar, seinna
út á við líka. Allir vilja að börnum
þeirra semji vel við annað fólk og
mörgum foreldrum er mikilvægt að
veita þeim frelsi til að þróa persónu-
leika sinn til fulls.
Ekki er þó óalgengt að einmitt
þetta frelsi verði ágreiningsefni og
kemur þar margt til. Láti barn
óheftan persónuleika sinn í ljós,
finnst öðru fólki það gjarnan hávært,
frekt eða hvað það nú kallar það og
því þarf að hafa einhvern hemil á.
Vera má að beinlínis þurfi að
halda meira að barninu til að því
veitist auðveldara að umgangast
aðra. Foreldri kann að standa á
sama um álit annars fólks á því sem
það sjálft gerir, en ástæðulaust er að
láta barnið haga sér eins og það vill
og uppskera óvinsældir fyrir vikið.
Venjulega er það óspillt barn,
sem hcfur verið alið upp til að virða
tilfinningar og þarfir annarra, án
þess að gleyma þó sínum eigin.
Móðir og manneskja
Oft á tíðum sýnist barnauppeldi
sáraeinfalt, þegar lesið er um það,
en í reyndinni vill verða annað uppi
á teningnum. Þó móðir sé skynsöm,
umburðarlynd og full ástúðar, koma
þær stundir, að hún megnar ekki að
láta það í Ijós og finnst hún aumust
alls.
Allar mæður hafa áhyggjur af
börnum sínum, oft gjörsamlega
óþarfar, því innst inni vita þær að
allt er í lagi. Allar missa þær líka
stjórn á skapi sínu, þegar þeim
finnst barnið ekki uppfylla vonir
þeirra, jafnvel þó þær viti að anginn
var niðursokkinn í leik og hugsaði
alls ekkert um að taka til eftir sig
jafnóðum.
Vissulega er erfitt að þurfa að
vakna á næturnar, ef til vill vikum
saman og freistandi að snúa sér á
hina hliðina og þykjast ekki heyra.
Allar mæður gera mistök, búast við
of litlu eða of miklu af barninu.
Alveg er sama hversu aðrar mæður
virðast til einstakrar fyrirmyndar,
þær gera líka skyssur.
Umfram allt er nauðsynlegt fyrir
allar mæður að ætlast ekki til of
mikils af sjálfum sér. Börn þurfa að
skilja, að foreldrar eru ekki full-
komnir og getur skjátlast alveg jafn
mikið og börnum. Rétt eins og
ætlast er til af börnum, eiga foreldrar
að geta lært af eigin mistökum.