Tíminn - 14.06.1988, Blaðsíða 6

Tíminn
Þriðjudagur 14. júní 1988
Timinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guömundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 465,- pr.
dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
i
Smán verðbólgunnar
Vísitala framfærslukostnaðar hefur verið reikn-
uð miðað við verðlag í júnímánuði.
í ljós kemur að á einum mánuði hefur verðlag
hækkað um 3,4%, sem gæti bent til þess að
verðbólgustigið yrði 50%
á einu ári. Hins vegar segir Hagstofa íslands að
miðað við hækkanir þriggja síðustu mánaða jafn-
gildi þær því að verðbólgustigið verði 30% á ári.
Ljóst er að miðað við 12 síðustu mánuði er
verðbólgustig á íslandi rúmlega 27%.
Hvernig sem litið er á þessar verðhækkunartölur
og verðbólgustig, þá er ljóst að verðbólga á íslandi
er mörgum sinnum meiri en gerist í vestrænum
iðnaðar- og velmegunarlöndum. Nefnt er að
verðbólga í Tyrklandi sé meiri en á íslandi. í því
er engin afsökun. Tyrkneskt og íslenskt þjóðfélag
er gjörólíkt hvernig sem á er litið. Par munar mestu
að þjóðartekjur á mann á íslandi eru með því
hæsta sem gerist í heiminum og almenn velmegun
augljós hverjum sem sjá vill. í Tyrklandi eru
meðaltekjur lágar, þorri fólks býr við fátækt, aðrir
eru stórauðugir, atvinnuleysi er mikið, fjöldi
Tyrkja er farandverkamenn í fjarlægum löndum.
Tyrkneskt þjóðfélag er svo ófullburða að engum
getur dulist.
í sambandi við verðlagsbreytingar og verðbólgu-
þróun geta íslendingar ekki með góðri samvisku
miðað sig við neina nema vestrænar lýðræðis- og
velmegunarþjóðir. Hvað stjórnmál, tækni, fram-
leiðslu og neyslustig varðar eru íslendingar í þeirra
hópi. Aftur á móti munar svo miklu á ýmsum
þáttum efnahagsþróunar hér á landi og í öðrum
vestrænum löndum, að með ólíkindum er. íslensk
verðbólga á sér engan líka. Vont er við það að búa
að mjög vefst fyrir lærðum mönnum að skýra
ástæður þess að verðbólga er jafn ör og afdrifarík
hér á landi sem raun ber vitni. Verra er þó hitt að
jafnt ýmsir ráðamenn sem stór hluti þjóðarinnar
virðist trúa því að efnahagslega sé hægt að lifa
verðbólgu af, þola sífelldar verðbólguhækkanir án
þess að bíða af því skaða.
Slík trú er þó ekki annað en ímyndun og
fjarstæða. Ef nokkurri þjóð er nauðsyn að búa við
stöðugt verðlag og lágt verðbólgustig þá eru það
íslendingar. Þjóðin á allt undir erlendum mörkuð-
um og erlendu markaðsverði. Varla finnst sú þjóð
í veröldinni sem er jafn háð utanríkisviðskiptum
sem íslendingar, fyrst og fremst því að geta selt
framleiðsluvörur sínar á erlendum mörkuðum. Til
þess að það geti gengið hindrunarlítið verður
verðlagsþróun og verðbólgustig að vera í takt við
það sem er í markaðslöndum. Raskist slíkt jafn-
vægi raskast allt efnahagskerfið, ekki síst gengis-
skráningin, verðgildi íslensku krónunnar, sú verð-
eining sem launafólki er greitt fyrir vinnu sína.
íslenska þjóðin þarf að sameinast um að koma
sér út úr smán verðbólgunnar, sem enga leikur verr
en launþegastéttina og heimilin.
iiliilllllllllllíf GARRI
Einkaverslun
og dreifbýli
Staksteinahöfundur Morgun-
blaðsins á laugardag fer nokkrum
ófögrum orðum um samvinn-
uversiunina ■ landinu. Hann nefnir
fyrst landlægt tal hér um verslunar-
gróða og segir svo að það komi
þvert á allar fullyrðingar af þvi tagi
þegar fréttir berist af aðalfundi
Sambands ísl. samvinnufélaga um
stórfellt tap af rekstrí kaupfélag-
anna og Verslunardeildar Sam-
bandsins á síðasta ári. Síðan segir
Staksteinahöfundur:
„Samkeppni í verslun hefur tví-
mælalaust tryggt meira vöruúrval
og lægra verð en ella hefði verið.
Kaupmáttur launa er meiri fyrir
vikið. Þær verslanir, sem best
bjóða kjörin, draga tilsín viðskipti.
Ekld fara fréttirafþví að kaupfélög
eða samvinnuverslun bjóði lægra
vöruverð en einkaverslun og stór-
markaðir. Þvert á móti. Engu að
síður hefur félagsverslunin ekki
tekjur móti gjöldum. Hullinn nem-
ur hundruðum milljóna.“
Samkeppnin í Reykjavík
Og enn segir Staksteinahöfund-
ur þetta:
„Ef rétt er, sem viss öf! halda
fram, að verslunargróði einka-
verslunarsé himinhár, á sama tíma
sem hún býður almenningi sam-
bærileg eða betri kjör en sam-
vinnuverslun, sem hangir á horrim
ef markn má fréttir af aðalfundi
SÍS, er það ekki sannfærandi dæmi
um ágæti samvinnuverslunar um-
fram einkaverslun. “
Hér er þó að ýmsu að gæta að
því er varðar þennan málflutning
Staksteinahöfundar. Það er rétt
hjá lionum að samkeppni i verslun
lækkar vöruverðið. Lengi vel var
aðeins einn stórmarkaður í
Reykjavík sem það nafn var gef-
andi, verslun Hagkaups í Skeif-
unni.
Síðan settu samvinnumenn upp
stórmarkaðinn Miklagarð, og þar
með kom fy rst til sögunnar veruleg
samkeppni í markaðsverslun á
höfuðborgarsvæðinu. Ekki er að
efa að sú samkeppni hefur gefið
Hagkaupi bæði hollt og gott aðhald
í verðlagningu, og þar með hafa
samvinnumenn þannig valdið því
að kaupmáttur fólks í Reykjavík er
meiri fyrir vikið en ella. Og svo
mun málum vera háttað að Mikli-
garður á ekki i sömu erfiðleikum
og aðrír hlutar samvinnuverslunar-
innar.
Staksteinahöfundur „gleymir“
því að það er fyrst og fremst
dreifbýlisverslunin sem núna á í
erfiðleikum. Hann „gleymir" þvi
líka að það er eðli kaupfélaga að
hlaupa ekki landshorna á milli eftir
því hvar gróða vonin er mest hverju
sinni. Þau eru kyrr heima hjá sér,
hvert á sinum stað.
Þjónustuhlutverkið
Málum er nefnilega þannig varíð
að kaupfélögunum er eðli sínu
samkvæmt ætlað að þjóna félags-
mönnum sínum, hverjum á sínum
stað. Það hafa ekki faríð af því
sögur að kaupmenn hafi stormað
út í hinar afskekktari byggðir til
þess að setja þar upp verslanir.
Hvar eru til dæmis útibúin frá
stórverslunum einkaframtaksins í
Reykjavik á stöðum eins og
Hólmavík, Kópaskeri, Stöðvar-
firði eða Eyrarbakka? Það fer
eiginlega heldur lítið fyrír þeim á
öllum þessum stöðum.
Málið er vitaskuld það að einka-
verslunin hyUist til þess að setja sig
niður þar sem fjöhnenni er mest og
hagnaðarvonin þar af leiðandi í
hámarki. Einkaverslunin hugsar
ekki fyrst og fremst um að þjóna
öllum landsmönnum, hvar í land-
inu sem þeir búa, heldur þvert á
móti um það hvar hagnaðarvonina
sé helst að finna.
Þess vegna setur einkaverslunin
sig niður á fjölmennustu stöðun-
um, en lætur hina afskekktarí eiga
sig. Á þessum stöðum er hægt að
reka verslun með mun hagkvæmarí
hætti en á minni stöðunum. Og frá
stóru stöðunum heldur hún svo
uppi harðri vcrðsamkeppni við
dreifbýlisbúðiraar með hvers kon-
ar gylliboðum sem fjölmennið gerir
henni mögulegt.
Það er þessi samkeppni, ásamt
sívaxandi ferðum fólks landshluta
á milli í kjölfar bættra samgangna,
sem fyrst og fremst veldur félags-
versluninni erfiðleikum í dag. Það
vill nefnilega stundum gleymast að
það kostar sitt að flytja vörur til
verslana úti á landi og halda þar
uppi boðlegri verslunarþjónustu.
Og líka er ekki brennt fyrír það að
heimafólk á litlu stöðunum gleymi
því stundum að einungis með því
að skipta við heimabúðina tryggir
það áframhaldandi rekstur hennar.
En næst þegar Staksteina-
höfundur sest niður til þess að
skrifa um einkaverslun og félags-
verslun þá gerði hann betur í að
„gleyma“ því ekki hvað félags-
verslunin gegnir þýðingarmiklu
þjónustuhlutverki út um allt land.
Þessu þjónustuhlutverki sinnir
einkaverslunin langtífrá í sama
mæii eða nánast ekki. Þess vegna
er félagsverslunin nauðsynleg, og
erfiðleikar hennar reyndar stóral-
varlegt mál fyrir þjóðina alla. Sam-
keppnin er nefnilega ekki alltaf án
skuggahliða. Garri.
11111111 VÍTT OG BREITT 1111
Níð og lof
Ekkert hefur verið til sparað af
Þjóðviljanum og öðrum þjóðfrels-
isöflum að ófrægja alþýðuflokks-
manninn Stefán Jóhann Stefánsson
fyrrum forsætisráðherra. Nær lát-
laust er honum brigslað um landráð
og hann talinn íslenskri þjóð hinn
óþarfasti fyrir það að telja að
íslendingar ættu samleið með vest-
rænum þjóðum og að hann beitti
sér fyrir því að fsland varð eitt af
aðildarríkjum varnarbandalags
lýðræðisþjóða Vestur- Evrópu og
Norður-Ameríku.
Á sama tíma og kommúnistar og
aftaníossar þeirra telja mikla nauð-
syn á að rannsaka og gegnumlýsa
allan feril Stefáns Jóhanns til þess
eins að gera hann tortryggilegan
eru aðrir stjómmálamenn settir á
goðastall og ekki er nú aldeilis
maðkurinn í mysunni þegar minn-
ast skal hugsjóna og þjóðhollustu
gömlu stalínistanna og eru þeir
meiri og betri í minningunni en
allir menn aðrir.
Lyginni líkast
Brynjólfur Bjamason, fyrmrn
menntamálaráðherra, varð nýlega
níræður og var hann mærður svo
fyrir sína dým hugsjón að maður
gæti haldið að aldrei hafi fallið
blettur eða hmkka á kommúnism-
ann og að mannkynsfrelsarinn og
bamavinurinn eini og sanni, Jósef
Stalín, trónaði enn á öllum þeim
stöllum sem áróðursmeistarar
hlóðu undir karlinn og er lyginni
líkast hvemig þeim tókst það.
Brynjólfur var alla tíð málsvari
Stalfns og vildi skapa sams konar
þjóðfélag á íslandi og meistaranum
tókst í Rússlandi. Það var markmið
allrar hans pólitísku baráttu.
Auðvitað hafði Brynjólfur og
hefur fullt leyfi til að eiga hvaða
hugsjón sem honum sýndist og
vinna henni allt það gagn sem hann
megnar.
En hvort það var gáfulegt að sjá
aldrei í gegnum þær höfuðlygar og
blekkingarvef sem kommúnistaá-
róðurinn spann látlaust er nokkuð
sem aðrir hafa líka leyfi til að efast
um. Það fylgir nefnilega ávallt öllu
lofinu um Brynjólf hvað hann sé
gáfaður og hugsjónaríkur maður.
Líklega þarf að setja sig í heim-
spekilegar stellingar til að varast
að sjá þversögn í svona staðhæfing-
um.
Vantar menn
Nú vantar okkur menn eins og
hann Brynjólf er fyrirsögn á sunnu-
dagspistli Þjóðviljaritstjóra um
helgina, og er tilvitnun í óánægðan
allaballa sem saknar góðu gömlu
daganna þegar Stalín var enn hér.
Og gamli komminn spyr með
eftirsjá hvers vegna ekki séu lengur
til menn af hans gerð og hvað hafi
orðið af þeim. Á eftir fylgja vanga-
veltur um sæla stalínista og 68
kynslóðina, sem kunni nóg af sla-
gorðum og nákvæmlega ekkert
annað, ef undanskildar eru hass-
reykingar og gítarbamingur.
En hvað varð af Brynjólfunum?
Ekki fékkst svar við því, en greini-
legt er að þeir Svavar og Ólafur
Ragnar og þeirra nótar em léttvæg-
ir fundnir þegar miðað er við
gömlu hugsjónakommana sem áttu
sér draum í ríki Stalíns og það
þykir enn í dag svo dæmalaust
gáfulegt.
Þeir Stefán Jóhann og Brynjólf-
ur vom áhrifamenn í stjómmálum
á sama tíma. Báðir vom þeir
ráðherrar og forystumenn sinna
flokka. Annar þeirra var lýðræðis-
sinnaður og taldi að íslendingum
bæri að taka sér stöðu meðal
vestrænna þjóða sem virða frelsi
og ákvörðunarrétt einstaklingana.
Hinn var hallur undir austrænt
alræði, miðstjómarvald og forsjá
flokks og ríkis yfir öllum einstak-
lingum.
Tíminn og sagan hefur ótvírætt
leitt í Ijós hvor málstaðurinn er
mannúðlegri og leiðir til gifturíkari
framfara og hvor ber í sér harðýðgi
og afturför.
Það fer svo eftir innræti hvað
menn telja að þeir þurfi að níða og
hverju hæla, eða kannski bara