Tíminn - 12.11.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 12. nóvember 1988
Iíiiiinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
sentimetri.
Einokun Stödvar 2
Samningur sá, sem gerður var fyrr í vikunni milli
forráðamanna fyrstu deildar liða í handknattleik
og Stöðvar 2 um einkarétt á sjónvarpssýningum frá
kappleikjum í deildinni, hefur vakið athygli alþjóð-
ar og reyndar hneykslun.
Sem við var að búast hefur þessi samriingur mætt
gífurlegri andstöðu hjá almenningi. Er reyndar
gleðilegt til þess að vita, að enn er von á sterku
almenningsáliti, sem fært er um að sýna yfirgangs-
mönnum í tvo heimana.
Fréttir berast af því, að stjórn Handknattleiks-
sambands íslands muni ekki staðfesta einokunar-
samninginn við Stöð 2, heldur leggja til að samið
verði um útséndingarrétt við starfandi sjónvarps-
stöðvar á jafnræðisgrundvelli. Full ástæða er til
þess að hvetja forystumenn íþróttahreyfingarinnar
til þess að vera vel á verði í þessu máli og öðrum
skyldum. Ekki skal úr því dregið, að íþróttahreyf-
ingin þarf á mikilli tekjuöflun að halda. Hins vegar
sæmir íþróttahreyfingunni ekki hvað sem er í því
efni.
íþróttahreyfingin er ein mikilvægasta félags-
málahreyfing landsmanna, sem á mikinn hljóm-
grunn og hefur ævinlega verið litið á sem sameigin-
lega þjóðinni allri og hafna yfir viðskipta- og
stjórnmálaríg.
Með einokunarsamningunum við Stöð 2 var
íþróttahreyfingin að fara inn á vafasamar brautir í
viðskiptum og fjármálum.
En þetta mál hefur aðra hlið, engu síður
umræðuverða. Með þessum samningi var sjón-
varpsfyrirtæki, sem sagst hefur berjast fyrir því að
brjóta fjölmiðlaeinokun á bak aftur, að stofna til
einokunarréttar á fréttaflutningi sér í hag með því
að greiða fúlgur fyrir. Stöð 2 hefur þar með gert
frelsið að verslunarvöru. Stöð 2 hefur beinlínis
forgöngu um það að skapa sér einokunarrétt í stað
þess að vera stefnu sinni trú um að aflétt verði
einkarétti á sviði fjölmiðlunar. Samningsdrögin,
sem fyrir liggja milli hennar og forráðamanna
handknattleiksdeildanna, eru eins augljós vísbend-
ing um að Stöð 2 sækist eftir einokunaraðstöðu í
sjónvarpsrekstri sem frekast má verða.
Hvað varðar rétt íþróttahreyfingarinnar til þess
að leyfa og banna sjónvarpssendingar frá íþrótta-
leikjum, þá verður hann í sjálfu sér ekki dreginn í
efa. Hins vegar skiptir máli hvernig hreyfingin
beitir þessum rétti.
Fað getur ekki talist í anda íslenskrar íþróttahreyf-
ingar að selja sýningarrétt af kappleikjum á leigu
með þeim hætti að stofnað sé til einokunar á
fréttaflutningi og gert að gróðalind eins fjölmiðils.
Að gefnu þessu tilefni þarf íþróttahreyfingin að
ræða gaumgæfilega grundvallaratriði fjáröflunar-
stefnu sinnar og fara með gát í því að breyta út af
venjum sínum í því efni. En þetta mál verður ekki
síður umhugsunarefni í almennum umræðum um
frelsi fjölmiðlanna í landinu. Er hugsanlegt að
sjálfir „frelsispostularnir“ grípi til einokunarað-
ferða, þegar það hentar þeim ?
i MORGUNBLAÐINU 3.
þ.m. er sagt frá því að prófessor
við viðskiptadeild Háskóla
íslands, dr. Þorvaldur Gylfason,
hafi látið svo ummælt á fundi
með kaupsýslumönnum á Akur-
eyri, að mikilvægi sjávarútvegs í
efnahagslífi íslendinga hafi „sí-
fellt verið að minnka", þar sem
öðrum atvinnugreinum hafi
smám saman vaxið fiskur um
hrygg. Prófessorinn er sagður
hafa nefnt í því sambandi iðnað,
verslun, samgöngur og þjón-
ustu, og munu allir kannast við
þessar atvinnugreinar að góðu
án sérstakrar upprifjunar.
Viðskiptafræðiprófessorinn er
borinn fyrir því að hann sé viss
um að hlutur sjávarútvegs í
öflun gjaldeyristekna íslendinga
verði kominn niður fyrir helm-
ing eftir fáein ár og eftir alda-
mótin jafnvel niður í þriðjung.
Ræðumaður taldi það „fagnað-
arefni“ að hlutur sjávarútvegsins
í efnahagslífinu minnkaði, enda
nauðsynlegt að „dreifa kröftun-
um“ í samsetningu atvinnulífs-
ins.
Fjölbreytt atvinnulíf
Enginn ágreiningur er um
það, að íslendingum er hin
mesta nauðsyn að hafa atvinnu-
lífið sem fjölbreyttast, enda ekki
ný kenning. Sannleikurinn er
sá, að atvinnusaga síðustu
mannsaldra, reyndar alla þessa
öld og vel það, einkennist af
þessu, sem allir tönglast á, að
gera þurfi atvinnulífið sem fjöl-
breyttast. íslendingar hafa
reyndar ekki verið lokaðri fyrir
þessari stefnu en svo, að í landi
þeirra hefur orðið eins mikil
umbylting á þjóðfélagsgerð og
atvinnuháttum og dæmi eru
frekast um í öðrum löndum á
þessu tímabili. Er naumast vitað
um aðra þjóð hér í námunda við
okkur sem hefur verið jafnötul
við að byggja upp fjölbreytt
nútímaþjóðfélag á skömmum
tíma, þar sem obbinn af fólkinu
hefur framfæri sitt af hvers kyns
þjónustu og milliliðastarfsemi,
þ.e.a.s. öðru en því að vinna
erfiðisvinnu í framleiðslustörf-
um í sjávarútvegi og landbún-
aði, sem sífellt þarfnast færra
starfsfólks af ástæðum, sem allir
þekkja og ekki þarf skýringar
við.
Þess vegna hljómar það eins
og ófrumleg endurtekning sömu
ræðunnar áratug eftir áratug,
þegar kennari í viðskiptadeild,
eða talsmaður einhvers kaup-
þingsins, eða hver sem er úr
hópi þeirra, sem mest tala um
atvinnubyltingar, er að leggja út
af nauðsyn fjölbreytts atvinnu-
lífs eins og slíkt tal sé eitthvert
nýmæli, sem fróðlegt sé að
heyra.
Upplýsingavandinn í sam-
bandi við atvinnuuppbygging-
una felst ekki í því að innræta
fólki nauðsyn þess að hafa at-
vinnulíf íslendinga sem fjöl-
breyttast. Vandinn liggur í því
að benda á lífvænlegar atvinnu-
greinar, sem geri atvinnulífið
fjölbreytt, en um leið traust og
áfallalítið. En vandinn liggur
ekki síður í hinu, að fólk tapi
ekki áttum að því er varðar eðli
og auðlindir landsins, sem það
býr í, og raunverulegan grnpd-
völl efnahagskfrfis og þjóðar-
búskapar í sínu eigin landi.
Það er hægt að óska sér þess,
ef menn eru þannig sinnaðir, að
sjávarútvegurinn skipti íslend-
inga engu máli. Það er jafnvel
hægt að halda því fram sem
einhvers konar þjóðhagsspá
óskhyggjunnar að hlutur sjávar-
útvegs í öflun gjaldeyristekna
íslendinga „verði kominn niður
fyrir helming“ eftir fáein ár og
eftir aldamótin „niður fyrir
þriðjung". Þegar svona er tekið
til orða er allt nógu óljóst til þess
að slíkt tal verður ákaflega
marklítið.
Mikilvægi
sjávarútvegs
Auðvitað veit enginn maður á
þessari stundu, hvort atvinnulíf
Islendinga á eftir að þróast á
þann hátt, þegar fram í sækir, að
sjávarútvegur skipti svo sem
engu fyrir útflutningsstarfsem-
ina og efnahagslífið. En nær
væri að gera sér grein fyrir því
að um þessar mundir skiptir
afkoma sjávarútvegs og fisk-
iðnaðar höfuðmáli fyrir afkomu
þjóðarbúsins.
Þrátt fyrir þau orð sem höfð
eru eftir viðskiptafræðikennar-
anum, að sjávarútvegurinn
skipti íslendinga sífellt minna
máli, þá standa sakir eigi að
síður þannig í raunveruleikan-
um, að sjávarútvegurinn, sem
aðalútflutningsgrein og gjald-
eyrisskapandi atvinnuvegur ís-
lendinga, er aðalmáttarstoð
þjóðarbúskaparins. Enn í dag
eru auðlindir sjávarins sú náma,
sem íslendingum stendur næst
að nytja. Ekki aðeins það: ís-
lendingar kunna best til verka á
þessu sviði atvinnulífsins og eru
samkeppnisíærastir á alþjóða-
mörkuðum sem sjósóknarar og
fiskframleiðendur. Það er á því
sviði sem íslendingar skara
e.t.v. fram úr öðrum þjóðum og
eru taldir menn með mönnum í
heimsbúskapnum.
Því fer fjarri að tímabært eða
viðeigandi sé að tala um að
hlutur sjávarútvegsins í þjóðar-
búskapnum færi minnkandi.
Þeir sem slíku halda fram beita
hæpnum rökum. Ef til vill bygg-
ist þessi hugsun að verulegu
leyti á þeirri tölfræðilegu stað-
reynd, að „fiskveiðar sjá 13%
þjóðarinnar fyrir atvinnu“, eins
og haft er eftir kennaranum í
viðskiptadeildinni. í því felst
hins vegar ekki, að afkoma 87%
þjóðarinnar sé þar með óháð
starfi fiskimannanna. Ef við-
skipta- og hagfræðingar hafa
ekki sjón til að sjá samhengið á
milli framleiðslustarfsemi sjó-
sóknara og atvinnustarfsemi
þjóðarheildarinnar og átta sig
ekki á drifkraftinum, sem kemur
frá sjávarútveginum og breiðist
út um allt efnahagskerfið, þá
eykur það ekki mönnum með
almenna dómgreind traust á
sérfræðingatali af þessu tagi.
Sveiflur og áhætta
Svo nauðsynlegt sem það er
að renna sem flestum stoðum
undir atvinnulífið, þ.e.a.s. halda
áfram á þeirri braut, sem farin
hefur verið mannsöldrum saman
hér á landi, þá er jafn óskynsam-
legt að gera lítið úr aðalatvinnu-
vegi þjóðarinnar, sem sjávarút-
vegurinn er og verður um langa
framtíð. Jafnvel talið um það að
sjávarútvegurinn sé einhæfur at-
vinnuvegur er að ýmsu leyti
rangt. Sannleikurinn er sá að
þróun sjávarútvegs og fiskiðnað-
ar hefur verið í átt til fjölbreytni
í veiðiaðferðum, nýtingu sjávar-
dýra, úrvinnslu og markaðssetn-
ingu. Það er heldur ekkert sem
segir að sveiflur í sjávarútvegs-
greinum séu endilega meiri og
tíðari en gerist í öðrum atvinnu-
greinum, t.d. orkufrekum iðn-
aði. Ef út í það er farið, þekkja
íslendingar vel til þess, hver
áhætta fylgir sjávarútvegi og
fiskiðnaði, þótt hitt sé annað
mál að ekki hefur tekist vel til
um að nýta þá þekkingu til þess
að draga úr áhrifum samdráttar
og sveiflna í þessari atvinnu-
grein. Hvað það varðar þurfa
íslenskir ráðamenn að taka sig
á. Það á ekki að gera með því að
mikla fyrir sér áhættuna, heldur
gera ráð fyrir henni og búa
þannig um hnútana að hægt sé
að mæta þeim sveiflum sem geta
orðið vegna tímabundins afla-
samdráttar eða markaðsað-
stæðna. Vafalaust geta hagfróðir
menn ráðlagt eitt og annað
skynsamlegt í því efni, enda
sérfræðilegs eðlis. Hins vegar er
óvíst að hagfræðingar séu betri
framtíðarspámenn en gerist og
gengur um dauðlega menn.
Staða þjóðkirkjunnar
Kirkjuþingi er nýlokið í
Reykjavík og var hið 19. í
röðinni frá því að það var fyrst
haldið árið 1958. Kirkjuþing
sækja 20 kjörnir fulltrúar úr
öllum landshlutum. Þar eiga sæti
jafnt leikmenn sem prestar, þ. á
m. biskup íslands, sem er aðal-
talsmaður þingsins og virðinga-
mestur inn á við og út á við.
Kirkjuþing er ráðgefandi sam-
koma í eðli sínu og umræðuvett-
vangur um kirkjuleg málefni,
e.t.v. ekki ósvipað því sem gerist
um Fiskiþing eða Búnaðarþing
að því er varðar málefni sjávar-
útvegs og landbúnaðar.
Kirkjuþing leiðir hugann að
stöðu kirkjunnar í íslensku
þjóðfélagi og hver sé hin kirkju-
lega starfsemi í landinu. Þótt
fullt trúfrelsi sé á íslandi og hafi
verið frá því að stjórnarskrá
Kristjáns 9. gekk í gildi 1874, er
svo ákveðið í gildandi stjórn-
skipunarlögum að evangelisk-
lútersk kirkja skuli vera þjóð-
kirkja í landinu og beri að styðja
hana og styrkja sem opinbera
stofnun. Nú gætu einhverjir
haldið því fram að þetta sé
óeðlilegt fyrirkomulag á starf-
semi trúfélaga í lýðræðislandi,
því að þarna sé verið að gera
einu trúfélagi hærra undir höfði
ien öðrum.
Formlega séð er það rétt, að
stjórnarskráin tekur lútersku
kirkjuna fram yfir önnur trúfé-
lög og kirkjudeildir. Þar með er
ekki sagt að þetta sé óeðlilegt
eða óútskýranlegt stjórnar-
skrárákvæði. Ákvæðin um stöðu
kirkjunnar í stjórnarskránni
byggjast á sögulegum og menn-
ingarlegum rökum. Eins og í
ýmsu öðru, sem varðar félags-
og menningarmál, eiga íslend-
ingar samstöðu með Norður-
landaþjóðum að því er varðar
kirkjuleg málefni og afstöðu til
þjóðkirkjuhugmyndarinnar. í