Tíminn - 12.11.1988, Blaðsíða 9

Laugardagur 12. nóvember 1988
Tíminn 9
p
LAUGARDAGURINN 12. NÓVEMBER 1988
Áskirkja í Reykjavík.
rauninni felst í þessu sú skoðun
að lúterska kirkjan og boðskap-
ur hennar sé óaðskiljanlegur
hluti íslenskrarmenningar. Slík-
ur menningarskilningur hlýtur
að útiloka allt rex um forms-
ástæður, sem í sjálfu sér er
auðvelt að vekja upp í sambandi
við trúfrelsisákvæði stjórnar-
skrárinnar. Rökin fyrir lagaleg-
um sérréttindum lútersku kirkj-
unnar eru sögulegs og þjóð-
menningarlegs eðlis og verða
aldrei önnur.
Elsta menningar-
stofnun þjóðarinnar
Hvernig sem rakið verður,
munu menn komast að því, að
kirkjan er elsta menningarstofn-
un íslenskrar þjóðar og á sér
órofna sögu í nærfellt 1000 ár.
Kirkja og kristinn siður hafa um
aldaraðir mótað íslenska menn-
ingu, að líkindum meira en flest
önnur öfl, sem áhrif geta haft á
menningu einnar þjóðar. Þótt
kirkjan hafi kannske alltaf verið
„barn síns tíma“, kirkjuhöfð-
ingjar ýmsir illa að embættum
komnir og prestastéttin misvel
mönnuð í aldanna rás, þá mun
hitt sönnu nær að kirkjan og
kirkjunnar þjónar hafa haldið
uppi merki menningarinnar í
andlegum og veraldlegum mál-
um meira en mælt verður á
venjulegan kvarða. Því er ekki
að leyna, að íslendingar hafa
um skeið verið iðnir við að safna
sögum af þeim geistlegum
mönnum, sem unnu sér sitthvað
til áfellis, enda fylla slíkar sögur
margar bækur.
Hins vegar myndu þær bækur
verða fleiri og þykkari, sem
hefðu að geyma lof um kirkj unn-
ar menn, ef það væri til siðs að
halda saman sögum og fróðleik
af mönnum, sem hegða sér vel
og skikkanlega, - og þurfa slíkar
frásagnir þó ekki að vera neinar
heilagra manna sögur, heldur
sannorðar lýsingar á starfi kirkj-
unnar um aldir.
íslendingar njóta þeirrar gæfu
að vera samstæð menningar-
heild hvað varðar mál og sið,
ekki síst trúarsið, sem flestir
munu gera sér grein fyrir að
varðar þjóðlíf og mannleg sam-
skipti meira en flest annað í
samfélaginu. Ólíkir trúarsiðir
meðal þjóðfélagsþegna er orsök
mikils félagslegs og stjórnmála-
legs vanda í ótal löndum um
allan heim. Slíkt ástand sundrar
ríkjum og þjóðum. íslendingar
eru lausir við vanda af þessu tagi
og geta þakkað það þjóðkirkju-
stefnunni framar öðru.
Það form sem stjórnarskráin
hefur að geyma um starfsemi
þjóðkirkju hefur gefið góða
raun og hentar íslensku þjóðfé-
lagi og menningarsamfélagi eins
og best verður á kosið. Þótt
kirkjunnar mönnum þyki e.t.v.
á skorta að fólk sinni kirkjulegu
starfi af þeim lifandi áhuga sem
æskilegur er, m.a. með reglu-
bundinni kirkjugöngu og safn-
aðarstarfi, þá nýtur þjóðkirkjan
almenns álits og trúnaðar.
Hið sama má segja um stjóm-
málamenn og ráðamenn þjóðar-
innar. Þess verður naumast vart
í þjóðmálaumræðu hér á landi
að hugmyndum sé hreyft um
það að breyta kirkjuskipulaginu
eins og stjórnarskráin hefur
ákveðið það. Þvert á móti virð-
ast allir stjórnmálaflokkar líta á
þjóðkirkjuna sem óaðskiljanleg-
an hluta íslenskrar menningar-
og samfélagsheildar. í því kem-
ur fram sá trúnaður við kirkj-
una, sem kirkjunnar menn
hljóta að fagna. í þessu felst
viðurkenning á mikilvægi þjóð-
kirkjunnar, sem ætti að vera
kirkjunni styrkur og hvatning til
lifandi starfs og áhrifa.
Endurreisnartími
Það er ekki á færi þess sem
hér ritar, að gera því nákvæm
skil, hversu lifandi og áhrifa-
mikið starf kirkjunnar er í nú-
tímanum. Síst af öllu verður
gerð tilraun til þess að gera
úttekt á kenningum, guðfræði-
legum eða trúarlegum út-
skýringum og prédikunum, sem
prestastéttin hefur uppi í nafni
kirkjunnar.
Hins vegar er ástæða til að
geta þess sem verðugt er, að
íslenska prestastéttin ber það
með sér, að hún er vel menntuð,
svo að ekki verður séð að þar sé
um neina afturför að ræða nema
síður væri.
Hvað varðar sýnilegt kirkju-
starf og athafnir á vegum kirkj-
unnar, þá er ekki ólíklegt að
síðari hluti 20. aldar verði talinn
blómaskeið í kirkjubyggingum
og eins konar endurreisnartími
kirkjulegra minja og menningar-
verðmæta. Ekki fer milli mála
að biskupar og prestar hafa haft
forystu í þessu uppbyggingar-
starfi og lagt mikið á sig til þess
að koma því fram. Að nefna
dæmi um þetta uppbyggingar-
starf er vandalaust. Þau eru
mörg og margvísleg. Tiltækt er
að minnast endurreisnar
Skálholts, sem telja má til mestu
afreksverka síðustu áratuga.
Það endurreisnarstarf, sem nú á
sér stað á Hólum í Hjaltadal
með því að hefja dómkirkjuna
þar úr niðurlægingu sinni, er
glöggt dæmi um menningar-
áhuga kirkjunnar og þann
skilning, sem er að vakna hjá
þjóðinni yfirleitt um varðveislu
menningarverðmæta, vitundina
um það að allt, sem lifir frá
fortíðinni, er í rauninni lífsneist-
inn í nútímanum. Svo lengi sem
íslensk þjóð á sér slíka vitund og
svo lengi sem ráðamenn þjóðar-
innar rækta með sér slíkan
skilning. þá er nokkur von um
það að lslendingar haldi áttum í
menningarumróti samtímans.
Hlutur þjóðkirkjunnar í því
að viðhalda menningareiningu
landsmanna og forða henni frá
óhugnaði menningar- og trúar-
legrar sundrungar, verður ekkf
dreginn í efa. Hér verður það
enn undirstrikað, að íslenska
þjóðkirkjan nýtur álits, og þjóð-
arviljinn er allur í þá átt að
viðhalda stöðu kirkjunnar eins
og ’stjórnskipun landsins ákveð-
ur. Kirkjunnar menn þurfa ekki
að berjast við neinn pólitískan
vanda í þeim skilningi sem hér
er bent á. Lagalegstaða íslensku
þjóðkirkjunnar er því sterk en
ekki veik. Frelsi kirkjunnar til
andlegs starfs síns og boðunar
trúar- og siðakenninga sinna e'r
óskert af pólitískum yfirvöldum.
Kirkjan á það undir sjálfri sér,
hver áhrif hún hefur innan þeirra
marka, sem öllum áhrifamætti
eru sett í frjálsu þjóðfélagi.
1000 ára afmæli
kristnitöku
Vert er að minnast þess að
aðeins er rúmur áratugur tií
1000 ára afmælis kristnitöku á
íslandi. Ekki kemur annað til
greina en að minnast þessa af-
mælis með myndarlegum hætti,
enda þegar hafnar umræður inn-
an þjóðkirkjunnar um það efni.
Eins og öllum er kunnugt er
kristnitakan einn minnisstæðasti
atburður í sögu Alþingis. Af því
tilefni samþykkti Alþingi fyrir
tveimur árum að fela forsetum
þingsins að vinna að athugun
þess með hvaða hætti afmælis
kristnitökunnar skuli minnst af
þingsins hálfu. í þessu sambandi
þarf að takast virkt samstarf
milli þjóðkirkjunnar og Alþingis
og ríkisstjórnar. Ljóst er að
hugmyndir um hátíðahöld og
aðrar framkvæmdir af því til-
efni, hljóta að verða margvísleg-
ar. Slíkar hugmyndir þurfa
langrar umræðu við áður en
ákvörðun verður tekin um
hvernig afmælisins skuli minnst.
Að því verður að stefna að
afmæli kristnitökunnar beri ein-
kenni þeirrar þjóðareiningar um
trúarsið sem Þorgeir Ljósvetn-
ingagoði mælti fyrir í upphafi.
Þeim mun frekar er ástæða til að
leggja áherslu á hugsjón þjóðar-
einingar í þessu sambandi, að
stjómarskráin gengur út frá
henni sem forsendu þess að
þjóðin sundrist ekki menningar-
lega.