Tíminn - 09.12.1988, Blaðsíða 9

Föstudagur 9. desember 1988
Tíminn 9
lllllll VETTVANGUR llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll ...
Þorgerður Björnsdóttir:
Ferðalög - af I til friðar
Fyrr á árinu efndu Búnaðarbankinn, Flugleiðir og
Ferðamálaráð til ritgerðasamkeppni meðal framhalds-
skólanema um ferðamál, og gátu þátttakendur valið um
tvö ritgerðarefni undir heitunum: Ferðalög - afl til friðar
og Ferðamannalandið ísland. Góð þátttaka var í þessari
samkeppni og voru veitt fern verðlaun og viðurkenningar.
Þeirra á meðal voru ferðir til Kanada, Bretlands og
peningar í Gullbók hjá Búnaðarbankanum. Tíminn birtir
í dag eina verðlaunaritgerðina. Hún er eftir Þorgerði
Björnsdóttur nemanda í Kvennaskólanum í Reykjavík.
Ferðalögum nútímamanna má
líkja við ferðalag Kristófers Kól-
umbusar á 15. öld. Hann var
stórhuga og draumlyndur maður,
sem vildi kanna heiminn en jafn-
framt finna „Paradís á jörðu“.
Mesti munurinn er líklega sá að á
ferðalögum sínum vissi Kristófer
I aldrei hvar hann var og að hann
hafði ekki farmiða til baka, en
einmitt þess vegna á hann að hafa
fundið Ameríku. Þó að það hafi
verið á eftir Leifi Eiríkssyni.
Ferðalög nút ímamanna eru aftur
á móti að minnstu leyti byggð á
draumum einstaklinga heldur
miklu fremur á hugmyndum vinnu-
veitenda um hvernig vinnutíma og
frístundum hinna vinnandi stétta
verði best varið. Þær hugmyndir
urðu til eftir langa baráttu verka-
! lýðshreyfinga fyrir því að atvinnu-
rekendur viðurkenndu nauðsyn
þess að hinn almenni einstaki
verkamaður fengi hvíld og tilbreyt-
ingu frá störfum sínum, sem svo
mundi leiða til þess að þær sætu
ekki uppi með afkastalítinn og
útslitinn vinnukraft löngu fyrir ald-
ur fram.
Þegar þessar frístundir verka-
lýðsins voru orðnar að lögboðnu
orlofi, sem varð þó ekki almennt
j fyrr en eftir síðari heimsstyrjöld-
! ina, beindu brautryðjendur ferða-
! mannaþjónustu sjónum sínum í
j þessa átt, enda höfðu þá sam-
i göngutæki smám saman tekið
j tæknilegum framförum og lækk-
j andi orkuverð fengið hjól þeirra til
að snúast hraðar og með minni
j kostnaði.
Brautryðjendur ferðamanna-
þjónustu höfðu erindi sem erfiði
og nú er talið að hundruð milljóna
manna ferðist um heiminn árlega.
J Löngunin til að kynnast menningu
! framandi þjóða jafnframt því aðfá
I tilbreytingu frá daglegu amstri er
; oft drifkrafturinn í þessum ferða-
j lögum.
Það er meira en líklegt að þessi
! ferðalög mætti með betri skipu-
lagningu nýta í þágu friðar í heim-
inum. Því fleiri manneskjur sem fá
tækifæri til að kynnast stjórnskipu-
lagi, trúarbrögðum og lífsbaráttu
annarra, þeim mun meiri von er til
þess að skilningur milli þjóða auk-
ist og þar með bræðralag. Hinn
vitiborni maður segir vinum sínum
ekki gjarnan stríð á hendur og
„hjörtum mannanna svipar saman“
hvort sem þau eru í Afríku, Rúss-
landi eða íslandi.
Nú standa yfir 24. Ólympíu-
;! leikarnir í Seoul í S-Kóreu. Þar
sem íþróttafólk hvaðanæva úr
heiminum kemur saman undir
merki hringjanna fimm á hvítum
Ífeldi. Hringirnir tákna heimsálf-
urnar fimm sem tengjast sam’an í
leit að friði. í hringjunum eru litir
úr öllum þjóðfánum heims. Eink-
unnarorð ólympíuleikanna í ár
eru: Friður, samlyndi og framfarir.
Ólympíuleikarnir voru endurvakt-
ir í Grikklandi 1896. Frumkvæðið
að því átti franskur aðalsmaður og
fleiri hugsjónamenn í Evrópu, sem
brutu heilann um það hvað mætti
helst verða stríðshrjáðum heimi til
bjargar. Markmið þeirra var að
stuðla að friðsamlegri sambúð
þjóða með því að auka kynni og
skilning milli einstaklinga af ólíku
þjóðerni. í þeim tilgangi vildu þeir
sýna fram á að ungir menn og
ungar konur, synir og dætur sjálf-
stæðra þjóða gætu komið saman og
keppt í íþróttum, eftir þar til
settum leikreglum, án tillits til
stjómskipulags þjóða sinna, trúar-
bragða og litarafts. Flestir munu
vera á þeirri skoðun að þessi
íþróttahátíð heimsbyggðarinnar sé
af hinu góða og það sama má segja
um ýmis samtök skiptinema, sem
hafa á stefnuskrá sinni að stuðla að
friði í heiminum með því að gera
ungu fólki kleift að dvelja um
stundarsakir meðal annarra þjóða
í vemduðu umhverfi heimila og
skóla.
Ferðalög víkka sjóndeildarhring
þeirra sem verða þeirra aðnjótandi
og líka þeirra sem við þeim taka og
verða þannig beint eða óbeint til
að koma í veg fyrir að ósannindi,
misskilningur og fákunnátta um
hagi manna af ólíku þjóðerni skapi
fordóma sem reka fleyg milli þjóða
og öll stríð nærast á.
En betur má ef duga skal og
hversu vel sem stjórnendum ferða-
mannaþjónustu tækist að skipu-
leggja ferðir sínar til að auka kynni
og skilning milli þjóða yrði það
aldrei nema lítið lóð á vogarskál
þeirra manna sem vilja frið í heim-
inum. Við skulum vona að það sé
mikill meirihluti, en hvort sem svo
er eða ekki, hefur sá hluti fyrir
löngu skynjað og skilið að nú, eða
mjög bráðlega, er komið að því að
sjálfstæðar þjóðir verða að velja á
milli þess að gera mannkyninu
kleift að lifa saman í friði eða segja
skilið við þá menningu sem heim-
urinn býr við í dag.
En eitt er að vilja vel og annað
að mega sín. Til þess að einstakar
þjóðir geti tekist á við þann vanda,
sem það er að velja á milli friðar
og tortímingar, þarf að koma til
forysta á alþjóðavettvangi. Sá vett-
vangur er Sameinuðu þjóðirnar.
Eitt af meginmarkmiðum þeirra er
að koma á og viðhalda friði í
heiminum. Það væri því verðugt
verkefni fyrir þær að beina tilmæl-
um til aðildarþjóða sinna um að
skipuleggja ferðalög einstaklinga
og hópa um heiminn í þágu friðar.
Tilgangur þessara ferðalaga ætti
einnig að vera til hjálpar þeim sem
búa við skert mannréttindi, svo
sem skort á brýnustu lífsnauðsynj-
um og tjáningarfrelsi eða hótanir
um frelsissviptingu og stríðsógnir
af öðru tagi.
Ef til vill voru meiri vonir bundn-
ar við Sameinuðu þjóðirnar í upp-
hafi en nú. Þar vegur ef til meira
en annað að ekki skyldi takast
betur til um afvopnunartilraunir
þeirra en raun ber vitni. Varlega
skal þó almenna ályktun af því
draga, því að hafa ber í huga að
ekki er ólíklegt að vopnafram-
leiðsla í heiminum sé í höndum
alþjóðlegs auðhrings sem er óháð-
ur landamærum.
Með friðarverðlaunum Nóbels
til friðargæslusveita Sameinuðu
þjóðanna nú, hafa vonir manna
uni mátt þeirra sem samtaka á
alþjóðavettvangi, fengið byr. Þessi
verðlaun sem auðvitað eru líka
viðurkenning til Sameinuðu þjóð-
an.na í heild fyrir friðarstörf, munu
létta þeim róðurinn í áframhald-
andi viðleitni og auka líkur á
árangri á því sviði.
Tilmæli Sameinuðu þjóðanna
um að einstakar þjóðir skipuleggi
ferðalög í þágu friðar munu því
áreiðanlega fá mikla og jákvæða
umfjöllun í fjölmiðlum um heim
allan og vekja enn fleira fólk en
vaknað hefur til umhugsunar um
þá miklu hættu sem að mannkyni
steðjar ef ekki verður gert raun-
verulegt sameiginlegt átak til að
koma á friði milli þjóða og þjóðar-
brota og í veg fyrir þriðju heims-
styrjöldina. Augu manna mundu
almennt opnast betur fyrir því að
aldrei fyrr í mannkynssögunni hafa
jarðarbúar staðið frammi fyrir svo
villimannlegri framtíðarsýn sem nú
og ef að þróuninni verði ekki snúið
við geti það endað með því að
jörðin breytist í eitraða atómeyði-
mörk þar sem geislavirknin gerir
alla jafna.
Óttinn við að svo kunni að fara
mundi verða til þess að áróður yrði
rekinn fyrir því að allar þjóðir sýni
í verki vilja til að beita öllum
tiltækum ráðum til að bægja frá
hvers konar styrjaldarhættu. Þessi
áróður mundi líka ná eyrum þeirra
sem í ríkisstjórnum og á þjóðþing-
um sitja og koma af stað stjórn-
málalegri umræðu þar sem hug-
myndir yrðu settar fram um hvern-
ig einstakar þjóðir ættu, eða gætu,
staðið að þessum ferðalögum.
Ferðalög í þágu friðar yrðu að
því leyti öðruvísi en önnur ferðalög
að ekki væri rétt að gera ráð fyrir
að þau stæðu undir sér. Það byggist
á því að skylda yrði þátttakendur
til að skrifa grein í blað eða halda
erindi í útvarp um það sem þeir
hafa orðið vísari um þjóðlíf í þeim
löndum sem þeir hafa heimsótt og
gera tillögur um hjálp íbúunum til
handa ef um neyð væri að ræða að
þeirra mati. Sanngjarnt mundi vera
að líta á slíka blaðagrein eða erindi
a.ni.k. að hluta sem greiðslu fyrir
ferðina.
Ávinningur af slíkri upplýsinga-
miðlun til almennirigs yrði aðallega
sá að fleiri en þeir sem í ferðirnar
færu, fengju tækifæri til að mynda
sér skoðanir um þjóðfélagsaðstæð-
ur í fjarlægum löndum og bera þær
saman við sínar eigin. Sá saman-
burður gæti leitt til þess að sterkt
almenningsálit gerði kröfur um
jöfnun lífskjara í heiminum, en
einmitt ójöfnuður af ýmsu tagi og
skortur á sjálfsögðum lífsgæðum
eru oft orsakir styrjalda.
Ferðalög þessarar tegundar ætti
auðveldlega að vera unnt að skipu-
leggja a.m.k. í þeim löndum sem
hafa málfrelsi og prentfrelsi í heiðri
og þau gætu gert hreint ótrúlega
mikið gagn.
Vænlegast til árangurs væri lík-
lega að Sameinuðu þjóðirnar gæfu
leiðbeiningar, sem giltu jafnt fyrir
allar þjóðir, um hvernig ætti að
standa að þessum ferðalögum og
gæfu þeim einkunnarorð. Eink-
unnarorðin gætu verið: „Ferða-
frelsi og friður án vopna“ og leið-
beiningarnar í því fólgnar að þátt-
takendur yrðu að velja með tilliti
til þess hvað þeir gætu lagt af
mörkum til þessa mjög svo mikil-
væga hlutverks sem hér um ræðir.
Þó að leiðbeiningarnar væru ekki
aðrar en þessar mundu þær að
öllum líkindum leiða til þess að
stjórnvöld, eða þeir sem til þess
væru settir í umboði þeirra, mundu
helst velja vísindamenn og rithöf-
unda til ferðalaganna. Samanlagðir
eiginleikar þessara tveggja ein-
staklingshópa eru þess eðlis að
gera mætti þá að einskonar friðar-
sendiherrum landa sinna með er-
indisbréf upp á vasann.
Það sem styddi það val er að
mörgum vísindamönnum er það
sameiginlegt að hafa löngun til
ferðalaga um heiminn og það að
þeir eru oft of fjárvana til að veita
sér þau. Vísindastörf eru gjarnan
illa launuð og oft ekkert fyrir þau
greitt fyrr en að vísindamanninum
sjálfum látnum ef árangur hefur þá
sannast af störfum hans.
Ef hægt væri að fá vísindamenn
til að vinna fyrir friðinn, þó ekki
væri nema að hálfu leyti á við það
sem þeir hafa unnið fyrir stríðið
eða tilurð atómvopna væri vel. Að
því er varðar rithöfundana þá hafa
þeir oft óseðjandi löngun til að
kynnast menningu framandi þjóða
og hæfni þeirra til að beita stílvopni
mundi koma að notum við að reka
erindi í þágu friðar.
Væntanleg ferðalög friðarsendi-
herranna, fundi og fyrirlestra yrði
að auglýsa svo sem kostur væri í
þeim löndum sem ferðinni væri
heitið til. Máttur auglýsinganna er
svo mikil að þar mætti ekkert til
spara. Kappkosta þyrfti að fá sem
flesta til að koma og hlusta og taka
þátt í umræðum.
í fyrirlestrunum þyrftu friðar-
boðarnir að Ieggja áherslu á nauð-
syn þess að menn byrgi ekki lengur
innra með sér þá skelfingu sem
vitneskja eða hugboð um mögu-
lega gjöreyðingu hefur í för með
sér, heldur tali opinskátt um ótta
sinn og taki höndum saman til
aðgerða. Orð eru til alls fyrst og
fjöldahreyfingar geta lyft Grettis-
taki. Menn verða að horfast í augu
við raunveruleikann og háværar
kröfur verða að heyrast um að
orðið strið verði í framtíðinni að-
eins hugtak sem heyrir fortíðinni
til.
Ef þeim sem til þessara ferðalaga
, veldust tækist að flytja mál sitt af
nógu miklum eldmóði mundi ekki
líða á löngu þangað til að öllum
yrði Ijóst að í þessu sambandi er
aðeins um tvennt að velja: frið eða
tortímingu. Þriðji möguleikinn er
ekki fyrir hendi. Eftir tilkomu
atómvopnanna verða deilur milli
þjóða ekki lengur leystar með
stríði því að báðir eða allir aðilar
eru fyrirfram dæmdir til að tapa.
Ekki mætti gleymast í þessum
málflutningi að minnast á þá hel-
köldu staðreynd að í heiminum í
dag eru til nægileg kjamorkuvopn
til að ráða niðurlögum mannkyns,
hvort sem þeim yrði nú beitt vilj-
andi eða óviljandi. Þess vegna eru
sífelldar fréttir um samninga og
samningatilraunir stórveldanna um
að draga úr framleiðslu kjarnorku-
vopna svo hörmulegar. Það verður
að koma því til vitundar stórveld-
anna að þorri manna bindur vonir
við að samningar takist um að
hætta allri framleiðslu kjarnorku-
vopna og að eyðileggja þau sent
fyrir eru. Það dugar einfaldlega
ekkert minna ef jarðarbúar eiga að
geta horft bjartsýnir fram á veginn.
Fjármagninu sem annars færi til
vopnaframleiðslu ætti svo að verja
til að metta sveltandi fólk og eyða
fáfræði víðsvegar í heiminum. Ef
svo mætti verða hefðum við þá
ekki fundið „paradís á jörðu“ eins
og Kólumbus langaði til?
Það sem hér hefur verið sett
fram um ferðalög til friðar eru
draumar um að einn góðan veður-
dag megi ríkja friður um alla
heimsbyggðina. En draumar eru
ekki einskisvirði og ef mennirnir
hafa ekki kjark til að láta sig
dreyma um frið verður heldur
aldrei um neinn frið að ræða.
Enn hafa Sameinuðu þjóðirnar
ekki beint tilmælum til aðildar-
þjóða sinna um að skipuleggja
ferðir til friðar en það sem skiptir
máli er að þær gætu gert það og það
er meira en fræðilegur möguleiki
að slíkar ferðir gætu orðið afl sem
stuðlaði að friði.
Ef af ferðalögum til friðar yrði,
gætu íslendingar orðið liðtækir.
Þeir hafa löngum ferðaglaðir verið
og ekki látið fjarlægð og léleg
samgöngutæki aftra sér. Það var
t.d. ekki óalgengt á miðöldum að
þeir ferðuðust alla leið til Rómar í
leit að sáluhjálp og friði við sjálfa
.sig.
Eftirmáli
Síðan ég ákvað að taka þátt í
ritgerðarsamkeppni framhalds-
skólanema um „ferðamál“ hef ég
lesið tvær bækur. Hin fyrri er „Att
se tillbaka vid 94“ - Minnen frán
ett liv för freden - eftir Greta
Engkvist og hin síðari" Den tredje
verdenskrig kan vi forhindre den?
En bog om atomoprustning og
fredsbevægelser eftir Toni Liver-
sage. Við lestur þessara bóka hef ég
fengið hugmyndir þó að ég geti
ekki bent á neina sérstaka kafla í
því sambandi.
Þorgerður Björnsdóttir 5.9. ’88