Tíminn - 28.12.1988, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 28. desember 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________' i'^iiiliiílÍHlliililliiíllllllilllllllllllllllllliilillll
Guöni Ágústsson, alþingismaöur:
Sá er þessa grein ritar hefur lagt fram á Alþingi
þingsályktun ásamt fleirum um að skora á ríkisstjórnina að
endurskoða reglur um starfslok og starfsréttindi.
Það má velta því fyrir sér, hvort verjandi sé að höggva
a starfsréttindi fólks svo snöggt að þegar það nái ákveðnum
aldri sé það lögum samkvæmt nauðbeygt til að hverfa af
vettvangi.
Full starfsorka í dag og langur
starfsdagur unninn, burt rekinn á
morgun gegn vilja þínum án tillits
til þess að enn er starfsorka og
hæfni í fullkomnu lagi. Hvers á
fullorðinn, trúr starfsmaður að
gjalda? Þó vitað sé og það sé
lögmálið að ungur má en gamall
skal, þá er það fullkomlega rétt-
lætanlegt nú að taka þessi mál til
endurskoðunar, ekki síst út frá
ýmsum mikilvægum læknisfræði-
legum upplýsingum sem nú liggja
fyrir.
Ég tel að eftirlaunaaldur eigi að
vera mun sveigjanlegri en nú er,
þannig að fólk geti sjálft valið
hvort það hætti störfum t.d. á
aldursbilinu 64-74 ára. Það á
hvorki að vera lögþvingun né ein-
hliða réttur atvinnurekanda að
þvinga fólk til að hætta störfum
þegar ákveðnu aldursmarki er náð.
Allar rannsóknir benda til þess að
ófrávíkjanleg starfslok fólks við
ákveðin aldursmörk valdi ótfma-
bærri hrörnun.
f niðurstöðum hóprannsókna
Hjartavemdar á árunum 1979-
1984 á fólki á aldrinum 67-74 ára
kom fram að lyfjaneysla helst
nokkuð óbreytt meðal karla og
kvenna 47-66 ára en meðal kvenna
67-73 ára eykst neysla taugaróandi
lyfja um 35% og svefnlyfja um
80%. Meðal karla eykst neysla
taugaróandi lyfja um 50% á þess-
um aldri. Athyglisvert er að neysla
taugaróandi lyfja og svefnlyfja
eykst mjög mikið eftir að fólk
kemst á eftirlaunaaldur og hættir
störfum. Nærtækasta skýringin er
að fólkið þjáist af vanlíðan og leiða
og finnst það hafi ekkert hlutverk
og sé sett til hliðar í þjóðfélaginu.
Smátt og smátt er einkarekstur-
inn að taka upp þær reglur hins
opinbera að svipta fólk fastráðn-
ingu eigi síðar en þegar 70 ára
aldursmarkinu er náð.
Þau lög, sem í gildi eru um
sviptingu fastráðningar starfs-
manna ríkis eða bæjar, eru frá
árinu 1935. Síðan eru liðin 53 ár.
Þá var 70 ára maður oft farinn að
heilsu, nú er öldin önnur.
Leggja ber áherslu á eftirtalin
atriði:
hafa verið, fjalla um ástand hjá
ófaglærðum og starfsmönnum í
lægri launaflokkum en fáar um
menntamenn og sjálfstæða at-
vinnurekendur. Launþegar hætta
störfum mun fyrr en þeir er starfa
sjálfstætt. Algengast er að mennta-
menn og atvinnurekendur eigi sér
frekar áhugamál er koma í stað
starfsins en verkamenn. Sá hópur,
sem er mótfallinn því að hætta
störfum við 67 ára aldur, er á bilinu
15-30% og allt að þriðjungur elli-
lífeyrisþega á Norðurlöndum
kemst illa af fjárhagslega. í kjölfar
þessa hrakar oft næringarástandi
------------------------------------------=, A
Líkamleg hæfni (S), t.d. vöðvastyrkleiki, nær að vísu hámarki
snemma á æviskeiðinu (A), en margs konar önnur hæfni er óbreytt lengi
uns hægfara hrörnun gerir vart við sig.
leg og andleg örvun nauðsynleg,
svo sem:
1. skyn- og hreyfigetu (sjónar,
heyrnar og líkamshreyfinga),
2. andlegrar hæfni (minni hæfni til
lausnar verkefna),
3. félagslegrar og sálrænnar að-
lögunarhæfni.
Tamt er að líta á mannsævina
sem göngu á fótinn framan af með
sífellt aukinni getu, en síðan halli
undan fæti þegar lengra líður.
Mynd 1 tákngerir slíkt viðhorf.
Vitað er að frumum líkamans
fjölgar og þær stækka fram að
kynþroska og e.t.v. að 20-25 ára
aldri, en í sumum tilvikum fer þá
þegar að draga úr stærð þeirra og
fjölda. Niðurstöður langtímarann-
sókna, sem gerðar eru á mannslík-
amanum með nútímatækni, sýna
að þrátt fyrir það að viss rýrnun
fruma líkamans byrji um 25 ára
aldur eru breytingarnar litlar næstu
20 ár. Almennt benda rannsóknir
til þess að breytingar á frumum
líkamans með hækkandi aldri verði
ekki verulegar fyrr en komið er yfir
65-75 ára aldur. Meira máli skiptir
minnkun starfsgetu heldur en
3. Gefa þarf fólki rétt á að sinna
hlutastarfi í „fastri vinnu" þegar
aldur færist yfir.
4. Heilsufar fólks 64-74 ára er
Áöur fyrr var rosknu
fólki talið hollast aö
setjast í helgan stein
og hvílast, en þaö
kemur ekki heim viö
nútíma læknisfræöi-
þekkingu og verður aö
teljast með öllu úrelt
stefna.
6. Enn fremur þarf að bæta lífeyri
fólks svo það neyðist ekki til að
vinna lengur en heilsa og hugur
leyfa.
betra en áður var, enda starfar
nú helmingur fólks 67-74 ára
fullan starfsdag en oft í íhlaupa-
5. Meðferð öldrunar er ekki alger
hvíld heldur andleg og líkamleg
örvun og þar af leiðandi eru lög
um vinnulok við 67 eða 70 ára
aldur ekki læknisfræðilega rétt-
lætanleg.
eykst, sérstaklega hjá konum.
Námskeið til undirbúnings
starfsloka hafa verið haldin „en
margir eru tortryggnir á þau og
halda að ýta eigi þeim út af vinnu-
markaðinum".
Hvort heldur vinnulok verða við
tilskilinn hámarksaldur eða fyrr,
leiða þau yfirleitt til skorts á verk-
efnum og óvirkni.
Áður fyrr var rosknu fólki talið
hollast að setjast í helgan stein og
1. Það eru mannréttindi að halda
óskertum starfsréttindum og
eiga það ekki undir náð atvinnu-
rekenda hvort viðkomandi
heldur vinnu sinni.
2. Fólk á að halda áunnum eftir-
launaréttindum en starfslok
þurfa að vera mun sveigjan-
legri, svo að fólk geti hætt
störfum að eigin vali, t.d. á
árabilinu 64-74 ára.
Hér skal gripið ofan í skýrslu
sem Ólafur Olafsson landlæknir og
Þór Halldórsson yfirlæknir gerðu
um mannréttindi og eftirlaunaald-
ur.
Heilsufar og aðstæður
eftirlaunafólks
„Flestar rannsóknir, sem gerðar
hvílast, en það kemur ekki heim
við nútíma læknisfræðiþekkingu
og verður að teljast með öllu úrelt
stefna.
Líkamleg og
andleg örvun
Til að fólk haldi líkamlegri og
andlegri hæfni sem lengst er líkam-
myndrænar (morfologiskar) breyt-
ingar. Mörg líffæri búa yfir mikilli
aukagetu. Sum þeirra má skerða
um 1 2 3A hluta án þess að nokkur
greinileg starfsskerðing komi í ljós.
Margs konar geta, sem skiptir
okkur máli, nær hámarki um kyn-
þroskaaldur en stendur síðan að
mestu leyti óbreytt í langan tíma
þar til hægfara skerðing verður
með háum aldri, sbr. mynd 2.
Vlllllllllillllllíllllllllllllllll
Það er mikilvægt að benda á að
á sumum sviðum geta menn aukið
hæfni sína á miðjum aldri og býsna
lengi fram eftir ævinni, sbr. mynd
3. Þess háttar getuaukning á t.d.
við um störf hugans - störf sem
reyna á greind og sérstaklega ef
reynsla skiptir þar máli.
Það hefur oft komið í ljós að
fram að 70 ára aldri er andleg hæfni
flestra lítt eða ekki skert og má
jafna við getu þrítugra eða fer-
tugra. Þó verður að taka fram að
snerpunni hrakar heldur.
Rannsóknir á sjötugu fólki fyrir
og eftir þjálfun sýna að þjálfun
eykur ekki aðeins vöðvastyrk held-
ur aukast einnig meira viðbrögð
skjótvirkra vöðvaþráða en hæg-
virkra.
Margar rannsóknir hafa verið
gerðar sem sýna að með þjálfun
hugans er hægt að hafa mælanleg
áhrif á andlega getu, þ.e. þá getu
sem menn búa yfir, sbr. mynd 4.
Annars konar geta
Líkamsþjálfun vinnur gegn
aldursbreytingum í vöðvum og
stoðkerfi. Hæfileg þjálfun getur
hamlað beineyðingu og efnaskipta-
breytingum.
Þjálfun styrkir hjartavöðvann,
þ.e. eykur slagrúmmál hjartans og
þol.
Niðurstöður
Þótt heilsufar fólks 65-74 ára á
Norðurlöndum hafi ekki versnað
heldur mun frekar batnað hin síð-
ari ár fer í vöxt að fólk láti af
störlum jafnvel áður en eftirlauna-
aldri er náð.
Vinnulok við 65-70 ára aldur
leiðir oft til stöðnunar og óvirkni.
Slíkt er ekki læknisfræðilega rctt-
lætanlegt eins og nú horfir við og
leiðir oft til ótímabærrar hrörnunar
og innlagna á stofnanir eins og
mörg dæmi cru til um. Meðferð
öldrunar cr ekki algjör hvíld, held-
ur andleg og líkamleg örvun."
Tilvitnun lýkur.
Ég tel að starfslöngun fólks
rninnki við 74-75 ára aldur hér á
landi og unt leið og það gerist hefst
ævikvöldið í sátt við lífið og tilver-
una.
Nú þegar fólkið er rekið hcim
sjötugt veldur það innri baráttu og
kvíða. Oft kvíðir fólk fyrst sínum
efnalegu kjörunt við þessi umskipti
og fer síðustu árin fyrir sjötugt að
leggja á sig meiri vinnu til að safna
til mögru áranna og þannig bilar
oft heilsan vegna of mikils álags.
Við sjáum mörg dæmi um fólk sem
á stuttum tíma við starfslok um
sjötugt fitnar og slappast við inni-
veru og hreinlega deyr drottni
sínum á ótrúlega stuttum tíma.
Það er t.d. athyglisvert að bændur
og sveitafólk, sem hefur að vísu
unnið erfiðan dag, hefur um sjö-
tugt tíu árum lengri lífslíkur en
aðrir þjóðfélagshópar.
Skyldi ekki vera samhengi á
milli þess að sveitafólkið í flestum
tilfellum hefur hlutverki að gegna,
starf og ábyrgð löngu eftir að það
er orðið sjötugt? Margir nefna eitt
atriði sem vandamál ef fólk fengi
að starfa til 74 eða 75 ára aldurs en
það er að endurnýjun í forystu-
störfum yrði vandamál.
Yrði sú leið farin að lengja
starfsævina, væri sjálfsagt að menn
hyrfu úr verkstjórn og forystuhlut-
verki við t.d. 67 ára aldur. Enda
hef ég aldrei skilið það hversu
sjaldgæft það er í íslensku atvinnu-
lífi að menn hverfi í tíma úr forystu
og sinni áfram almennum störfum
þegar henni lýkur. Oddaflug
ákveðinna fuglategunda gæti verið
okkur leiðarvísir í þessu. Þeir of-
gera aldrei forystufuglinum, setja
hann eftir hæfilegt erfiði inn í
hliðarröð en beita öðrum fram í
oddinn þar sem mest mæðir á.
Æskilegast væri að fólk gæti
dregið hægt og sígandi úr vinnu,
t.d. á tíu árum. Minnkað vinnu úr
100% í 75%, úr 75% niður í 50%.
Það er hófið og hin hægu en
markvissu skref á öllum sviðum
sem eru mikilvægust, jafnt í einka-
lífi sem atvinnurekstri eða við að
stjórna þjóðarskútunni sjálfri.
Guðni Ágústsson, alþm.