Tíminn - 22.02.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 22. febrúar 1989
Ofbeldi skólastráka í Englandi færist sífellt í aukana. Hvers vegna? Nokkrar hugmyndir um orsakir eru tíndar til ■ þessari grein.
Af hverju stafar of
beldishneigð karimanna?
í Englandi, eins og víða annars staðar, fer nú fram
umræða um vaxandi ofbeldi og árásarhneigð skólapilta í
kennslustofunum og þessa dagana fer fram rannsókn á
fyrirbærinu og orsökum þess þar í landi. Búist er við
niðurstöðum fyrir janúarlok.
Margir kennarar, stjórnmálamenn og blaðamenn í
Englandi halda því fram að árásargirni innan veggja
skólans og agaleysi sé komið á óviðunandi stig. En hvernig
er ástandið hér á landi?
Á meðan beðið er niðurstaðna úr rannsókninni heldur
umræðan áfram og m.a. birtist eftirfarandi grein í The
Sunday Times fyrir skömmu þar sem kemur fram að þeir
sem hafa kynnt sér málið hafi komist að því að þessa
árásarhvöt megi tengja við líffræðilega og menningarlega
þætti.
Strákar árásar-
gjarnari en stelpur
Enn sem komiö er er lítið sam-
komulag um hvaða orsakir liggja
til þessarar hegðunar skólastrák-
anna. En þeir sem rannsaka þetta
mál um víða veröld eru farnir að
raða saman kubbunum í kotru sem
gæti gefið lausnina.
Það er löngu vitað að vandamál
vegna árásargirni eru algengari
meðal karla en kvenna, það hefur
sýnt sig bæði þegar almenningur
hefur beitt athyglisgáfunni og við
nákvæmar félagslegar og sálfræði-
legar prófanir.
Óljósari eru hins vegar ástæð-
urnar til þessa mismunar milli kynj-
anna. Margir femínistar vilja fá
okkur til að trúa að vart verði við
þennan mismun strax þegar börn
eru á unga aldri, jafnóðum og
sérhver kynslóð foreldra lætur
ganga áfram til afkvæma sinna
viðteknar hugmyndir um hvaða
hlutverk hvoru kyni er ætlað.
Aðrir sem hafa kennt bæði strák-
um og stelpum eða alið þau upp í
sömu fjölskyldu álíta þessa skýr-
ingu of einfalda.
f fyrsta lagi virðist þessi röksemd
um „uppeldi" sniðganga margar
kannanir á dýrum, sem hafa Verið
gerðar í tilraun til að grafast fyrir
um orsakir eðlis árásargirni karl-
peningsins.
Tengsl milli árásar-
girni og ýmissa líffræði-
legra þátta?
Það sem út úr þeim rannsóknum
hefur komið gefur til kynna að
tengsl séu milli árásargirni og ým-
issa líffræðilegra þátta, sér í lagi
magns testosterone, karlkyns-
hormónsins. Þessi niðurstaða virð-
ist líkleg til að vera lykillinn að
ráðgátunni.
Magn testosterone sem fóstur í
móðurkviði kemst í tæri við virðist
hafa ákvarðandi áhrif á þróun
samkeppnishegðunar í dýrateg-
undum eins og rotta, músa,
hamstra, kanína og apa.
T.d. hefur ein rannsókn sýnt
fram á að kvenmýs sem þroskuðust
í móðurkviði með karldýr sitt hvor-
um megin urðu síðar meir árásar-
gjarnari en þær sem deildu móður-
kviði með aðeins einu karldýri.
Þær sem þroskuðust með kvendýr
á báðar hliðar sýndu sig að vera
minnst árásargjarnar.
Er mark að dýra-
rannsóknum þegar
mannleg hegðun á I hlut?
Auðvitað má halda því fram að
niðurstöður úr dýrarannsóknum
ætti ekki að nota til að draga
ályktanir um mannlega hegðun.
Samt sem áður gefa tvær rannsókn-
ir á mönnum til kynna að testoster-
one kunni aðtengjast árásargjarnri
framkomu.
June Reinisch, forstjóri Kinsey
stofnunarinnar í Bandaríkjunum,
hefur rannsakað áhrif gerviprog-
esterona á mannleg fóstur. Þessir
hormónar hafa svipuð áhrif og
testosterone og eru notaðir til að
hindra fósturlát.
Þessar niðurstöður benda til að
fóstur sem verða fyrir áhrifum
slíkrar hormónameðferðar, og
þetta á við um bæði drengi og
stúlkur, þróist í þá átt að verða
árásargjarnari en önnur börn af
sama kyni.
Frekari stuðningur við þessa
ályktun kemur frá dr. Dan Olweus,
prófessor í sálarfræði við háskól-
ann í Björgvin. Olweus er orðinn
einn fremsti sérfræðingur heims
varðandi árásargjarna og andfé-
lagslega hegðun drengja á gelgju-
skeiði. Hann hefur nýlega fjallað
um tengslin milli magns testoster-
one í blóðvökva og ofbeldis í
einum hópnum sem hann hefur
rannsakað.
Mikið magnaftesto-
sterone á gelgjuskeiði
viss vísbending
Þó að hann leggi alla áherslu á
að líta skuli á niðurstöður hans
frekar sem vísbendingu en að þær
séu algildar segir hann að niður-
stöður hans gefi frekar hugmyndir
um að mikið magn af testosterone
á gelgjuskeiði geri stráka óþolin-
móðari og uppstökkari, sem aftur
verði til þess að þeir séu tilbúnari
til að bregðast við að tilefnislausu
á eyðileggjandi hátt, þ.e. eigi upp-
tökin að slagsmálum og segi and-
styggilega hluti við fólk án tilefnis.
Hvað um
menningaráhrif?
En nú, þegar sönnunargögn eru
farin að hlaðast upp sem benda til
náttúrulegra, innri skýringa á árás-
argjarnri framkomu, má spyrja
hvort menningaráhrif hafi ekkert
að segja.
Melvin Konner, mannfræðingur
og eðlisfræðingur sem kennir við
Emory háskóla í Texas, heldur því
fram að vissulega gæti þarna menn-
ingaráhrifa.
Hann birti nýlega grein þar sem
hann lét í ljós þá skoðun að
félagsleg áhrif gætu dregið úr eða
ýtt undir árásargirni karlkynsins.
Þó yrði alltaf að taka með í reikn-
inginn að slík áhrif gætu aðeins
orðið til að valda smávægilegum
breytingum, þau verði ekki til að
snúa alveg við eðlishvöt „líffæris
sem þegar er búið að undirbúa
fyrir kynferðismismun með réttum
upplýsingum".
Reynsla I barnæsku
skiptir miklu máli
Konner álítur, og byggir þá á
þeim upplýsingum sem hann hefur
komist að við rannsóknir sínar, að
þegar liggi fyrir svarið við því hvað
myndi gerast ef meðalstrákurinn
og meðalstelpan væru alin upp í
svipuðu umhverfi.
Hann segir í áðurnefndri grein:
„Strákurinn myndi slá, sparka,
fljúgast á, klóra, hrifsa, hrinda og
bíta frekar en stelpan og hann væri
líklegri til að fremja ofbeldisglæp
síðar meir.“
En það virðist að einhverju leyti
fara eftir reynslu í barnæsku að hve
miklu leyti slík hegðun fær að
þróast.
í annarri rannsókn hefur Olweus
sýnt fram á að afstaða mæðra
(feður tóku ákaflega lítinn þátt í
umönnun ungra barna í ransókn-
um hans) hafi úrslitaáhrif. Móðirin
sem sýnir syni sínum of lítinn
kærleika og áhuga auki áhættuna á
að hann verði síðar ofbeldishneigð-
ur og fjandsamlegur gagnvart
öðrum.
„Ofbeldi þagnarinnar“
versta uppeldisaðferðin
Ef hún sýnir líka árásarhneigðri
hegðun sonar síns of mikið um-
burðarlyndi þegar hann er að vaxa
upp er hún síður en svo að gera
honum greiða við undirbúninginn
undir gelgjuskeiðið.
Ef stuðst er við „staðfestingu
valdsins" við uppeldið, eins og
líkamlegar refsingar og ofsafengin
geðshræringaviðbrögð, getur það
líka lagt sitt af mörkum við að þróa
árásargjarnar tilhneigingar í
drengjum, en virðist þó skipta
minna máli sé borið saman við
móðurina sem beitir „ofbeldi þagn-
arinnar“.
Kannski kemur á óvart að bein
áhrif frá föðurnum virðast miklu
minna máli skipta en frá móður-
inni. Olweus vill samt ekki gera of
lítið úr möguleikanum á því að
móðirin kunni að vera miðill fyrir
viðhorf föðurins, þó að óbeint sé.
„Niðurstöðurnar eru í samræmi
við það álit að stangist skoðanir
föðurins og móðurinnar á kunni
það að gera tilfinningar móðurinn-
ar í garð sonarins neikvæðar og
það kunni aftur á móti að hafa
áhrif á mörk árásargirninnar hjá
stráknum," segir Olweus.
Árásarviðbrögð ungra
drengja geta bent til
hegðunar á síðari árum
Samkvæmt statistik getur árásar-
viðbragðamynstur drengja undir
gelgjuskeiði auðveldlega þróast í
alvarlegri myndir andfélagslegrar
hegðunar á fullorðinsárum.
Það var því full ástæða til að
hrinda könnuninni í Englandi af
stað, sem sagt var frá í upphafi.
Nema því aðeins við getum farið
að fræðast sjálf um aðstæðurnar
sem leiða til ofbeldis í ungum
drengjum verður erfitt að átta sig
á hvemig snúa megi við dæminu
um sífjölgandi ofbeldisglæpi.