Tíminn - 23.03.1989, Qupperneq 8

8 TlminR
Tímiim
MÁLSVARIFRJALSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 900.-, verð í lausasölu í 80,- kr. og 100,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 595.- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Um páska
Frá og með deginum í dag, skírdegi, hefst lengsta
helgi ársins. Þá er gert lengra hlé á daglegri vinnu
manna en almennt er. Aðeins stórubrandajól, ef
svo ber við, gætu komist í samjöfnuð við páskahelg-
ina hvað dagafjölda snertir. Ekki er einasta að fjöldi
fólks leggi niður vinnu fimm daga samfellt, heldur
verða þessir páskafrídagar oft fleiri hjá ýmsum, t.d.
kennurum.
Þótt tilefni svo langrar helgi og uppihalds á
daglegri vinnu eigi rætur í kristninni og niðurröðun
kirkjuársins, þá notar fólk helgina ekki til þess eins
að dvelja við heilagar minningar og rækt við
trúarlífið. Þess í stað nýta menn dagana, bæði
lághelgar og hámessutíma, til þess að gera sér alls
konar dagamun, sem er svo viðtekin páskavenja, að
hún hefur sprengt ramma helgidagalöggjafar, að
ekki sé minnst á strangtrúarsiði.
Af því að það er orðinn siður margra að leggjast
heldur í langferðir en fara til kirkju í sókn sinni,
heyrir það nánast til „prédikunar" um páskaleytið
að vara við hættum ýmissa ferðalaga, a.m.k. á
íslandi, þar sem vetur er í algleymingi. Því miður
ráðast margir í fyrirhyggjulausar ökuferðir um
fjallvegi og öræfi á þessum árstíma. Pví er brýnt að
lögregla, umferðarráð og vegagerðin haldi uppi
leiðbeiningum og áminningum til ferðafólks og
upplýsingum um færð og ástand vega.
Prátt fyrir það sem hér hefur verið sagt um
veraldlegar frístundir á páskahelginni og það sem
praktískt er af þeim sökum, þá væri ósanngjarnt að
halda því fram að páskahátíðin hafi glatað helgi
sinni. Páskar eru enn snar þáttur í kristinni og
kirkjulegri menningu. Þess má víða sjá merki.
Kirkjur eru vel sóttar, ekki síst fermingarguðsþjón-
ustur, sem hefjast einmitt á páskum og standa fram
á vor, allt til hvítasunnu. Þess verður ekki vart að
fermingin sé að týnast sem þjóðlegur, kristinn
siður. Hún er engu minni „fjölskylduhátíð" nú en
löngum hefur verið. Gildi hennar fyrir kristinn
boðskap og kirkjulegt starf er auðvitað óbreytt.
Við fermingu verður unglingur fullgildur félagi í
kirkjunni. Honum er í sjálfsvald sett, hvernig hann
heldur á slíkum félagsréttindum. Þótt á ýmsu gangi
í því efni, þá eru margir sem eru fullkomlega
meðvitaðir um þennan rétt og eru tengdir kirkjunni
tryggðaböndum.
En hvað um páskaboðskapinn? Hákristnir menn
og kirkjunnar þjónar líta á „páskaboðskapinn“, þá
sannfæringu að Kristur hafi risið upp frá dauðum,
sem kjarna kristindómsins. Páll postuli sagði, að ef
Kristur væri ekki upprisinn, þá væri trúin ónýt.
Sigurbjörn biskup og Haraldur Níelsson eru sagðir
hafa haft ólík trúarviðhorf. Ekki virðist þó halla á
um sannfæringu þeirra um að Kristur hafi risið upp
frá dauðum. Haraldur Níelsson sagði að kristnin
væri reist á „reynsluþekkingu“ postulanna, sem sáu
Krist upprisinn, eins og segir í biblíunni. Sigurbjörn
biskup spurði sjálfan sig í páskaprédikun, hver væri
kjarni kristindómsins. Svar hans var þetta: Kristur
dó vegna synda vorra. Hann reis upp frá dauðum.
Myndi það ekki jafnast á við útreiðartúr að velta
fyrir sér þessum boðskap?
Fimmtudagur 23. mars 1989
GARRI
Vextirnir enn
Fréttir síðustu daga um nýjar
vavtahækkanir cru eiginlega held-
ur óskemmtilegar. Eins og menn
niuna voru fyrirtæki á landsbyggö-
inni mergsogin á liönu ári með
óhóflega liáum vöxtum. Þetta átti
meöal annars við um frystihúsin og
reyndar útgerðina líka. Að ekki sé
talað um landsbyggðarverslunina.
Allir vita aö þessi fyrirtæki þurftu
að berjast við bullandi taprekstur
á síðasta ári og gengu mörg hver
verulega á eigið fé sitt.
Þetta var afleiðing þess að frjáls-
hygRÍuídcfl,a sjálfstæðismanna
réði of miklu um stcfnuna og
afleiðingarnar hafa menn séð.
Vcrðbréfaspekúlantar græddu, en
fyrirtækin í undirstöðugreinunum
vítt og breitt um landið allt töpuöu.
Þess vegna eru þau núna í sárum.
Þegar svoleiðis stendur á finnst
manni eiginlega að flest annað eigi
að gcra heldur en að hækka vextina
aftur. Ef fyrirtækin á landsbyggö-
inni eiga aö geta náð sér þurfa þau
flest frcmur cn hækkaða vexti.
Stadið á fiskinum
Hér á landi eru aðstæður nefni-
lega þannig að við stöndum á
flskinum. Öll afkoma þjóðarbúsins
byggist á því að við liöldum áfram
að veiða hér fisk, verka hann og
sclja til útlanda. Fyrir það fáum við
gjaldeyrinn sem við notum svo
aftur til að kaupa vörur frá útlönd-
um.
Það er líka cinföld staðreynd að
til þess að geta haldiö áfram að
veiða og verka fisk þurfum við að
lialdu uppi fyrirtækjum vítt og
breitt um landið. Til þess að halda
þeim gangandi þarf að tryggja
þeim nægilegt rekstrarfé. Það ger-
ist svo aftur ekki með því inóti að
vextir séu hækkaðir upp úr öllu
valdi, þunnig að fyrirtækin þurfi ár
eftir ár að ganga skipulega á eigiö
fé sitt til þess eins að standa undir
eðlilegum lántökum sínum i bönk-
um og hjá sjóðum.
Fréttir síðustu daga bcnda til
þess að á liðnu hávaxtaári hafi
bankar og fjármálastofnanir skilað
býsna drjúgum hagnaði. Á sania
tíma bcrast okkur fréttir af hrika-
legum taptölum, nauðasamningum
og gjaldþrotum fyrirtækja á lands-
byggðinni. Á töluvert mörgum
stöðum úti á landi eru fyrirtækin
komin í þá stöðu að framtíðarlífi
þeirra er stefnt í bráða hættu, og
þar með ekki aðeins áframhaldandi
byggð á viðkomandi stöðum, held-
ur líka áframhaldandi gjaldeyris-
öilun fyrir þjóðarbúið.
Bankagroði
Þetta síðasta er kannski atriði
sem helst má gera sér vonir um að
frjálshyggjupostular skilji. Ef allt
fer í kaldakol á útgerðarstöðunum
fylgir þvi svo aftur að samdráttur
verður í verslun. Ekki aðeins í
verslunarþjónustu á þessum stöð-
uin heldur líka versluninni í
Reykjavík. Og þar með er hætt við
að lækka fari í buddunni hjá mörg-
um framtakssömum athafnamönn-
um á suðvcsturhorninu. Þá hefur
fólkið, sem vinnur í fiskinum úti á
landi, ekki lengur peninga til að
kaupa sér vörur og þjónustu. Þá
fylgir samdráttur í vcrslun og þjóp-
ustugreinum líka í kjölfarið.
Vitaskuld er það allra hagur að
halda hér uppi sem blómlegustu
atvinnulífi. Þjóðin er nú einu sinni
ekki ijölmennari en svo að hér
höfum við engin efni á því að vera
stanslaust að reyna að hafa sem
mest hver af öðrum. Hér veröum
við að vinna saman. Hér gildir að
hagur eins er líka hagur allra hinna.
Þess vegna er núna kominn tími
til að fara að draga úr vaxtagróða ■
banka- og verðbréfakerfmu. Núna
verðum við hvað sem það kostar
að koma fyrirtækjunum úti á landi
aftur á fæturna. Við höfum einfald-
iega engin efni á þvi að láta þau
drabbast niður. Þá erum við farin
að éta okkar eigin útsæði.
Þess vegna verður núna að sýna
skynscmi í vaxtamálunum.
Reynsla síðasta árs sýnir að há-
vaxtastcfna gengur ekki. Fjármála-
stofnanir hljóta að hafa grætt það
vel í fyrra að þær hafi efni á að
mæta núna eins og einu mögru ári.
Svona rétt eins og frystihúsin í
fyrra. Ef þcim er ætlað að þola
þetta þá hljóta fyrirtækin á fjár-
magnsmarkaðnum að geta þolað
það líka. Ekki er svo að sjá að þau
standi út af fyrir sig á ncinum
brauðfótum.
Af þessum ástæðum er það núna
brýnt aö sýna fyllstu hófsemi í
vaxtamálunum. í húfi er öll afkoma
undirstöðugreinanna úti um landið
allt. Og líka afkoma verslunar og
þjónustu á suðvesturhorninu.
Þetta hangir allt hvað á öðru. Ef
núna er spilað óvarlega með vext-
ina getur þetta allt saman hrunið.
Og það áður en nokkurn varir.
Málið er nú einu sinni ekki flókn-
ara né umfangsmeira en þetta.
Garri.
llllllllllllllllllll VITTOGBREITT llljllllllllllllllllllllllilillll
Vor daglega steinsteypa
Formaður iðnrekenda er hvat-
legur maður til munns og handa.
Nýlega flutti hann ræðu, þar sem
hann hvatti til meiri uppbyggingar
og meiri steypunotkunar, enda lít-
ið hægt að byggja upp sé ekki
notuð steypa. Erfitt er að andmæla
hvatningarorðum um meiri upp-
byggingu. Við höfum svo lengi
verið að byggja upp, að á endanum
fórum við langt fram úr þörfum og
notum í verslunarhúsnæði, þótt
fyrir í landinu væri til verslunar-
húsnæði í notkun, sem dugar að
minnsta kosti fjórum milljónum
manna.
Hinir nýju vormenn íslands eru
stöðugt að klifa á meiri uppbygg-
ingu og meiri fjárfestingu, þótt
Ijóst sé að mestur hluti þeirra
gjaldþrota sem nú eru í gangi sé
tilkominn vegna bráðrar og ónauð-
synlegrar fjárfestingar. Fjármagns-
kostnaðurinn er hrikalegur, en ein-
mitt um það leyti sem formaður
iðnrekenda bað um meiri stein-
steypuverk, sýndist grái markaður-
inn og samkeppnin við hann vera
að leiða banka landsins út í nýja
vaxtakollsteypu. Allt fer þetta nú
heirn og saman.
Ábataskyn eða
gjafadagsverk
Nýirvormenn íslands viljastórar
fjárfestingar af ýmsum ástæðum.
Einn talar fyrir þeim af því hann er
talsmaður steinsteypunnar í land-
inu, annar lýkur upp sínum munni
í þágu fjárfestingar af því hann
langar til að gerast tusku- eða
kjötfarssali og komast í einbýli.
Þeir halda, þessir blessaðir nýju
vormenn, að þeir þurfi aðeins að
fjárfesta, og þá sé kóngsdóttirin
fengin og himnaríki með. Hluti af
fjárfestingu síðustu ára hefur
tengst lönguninni til að viðhalda
atvinnu í landinu. Sú löngun er
skiljanleg. Ríkisvaldið hefur kom-
ið inn í þá mynd með margvísleg-
um hætti og aukið enn á þrýsting-
inn sem ofgnótt atvinnu skapar.
Þótt hún geti skapað spennu hefur
þó fjármagnsþörfin sem fylgir mik-
ið meiri áhrif í þá átt. Grái markað-
urinn og háir vextir eru hluti af
þeirri mynd, sem fylgir hömlulausri
framkvæmdagleði hinna nýju
vormanna Islands. Sá er þó munur-
inn á þeim og hinum gömlu vor-
mönnum, að þeir nýju eru alltaf að
vinna í eigin ábataskyni, eða í
ábataskyni fy rir fyrirtæki sín, þegar
þeir gömlu ástunduðu eingöngu
hugsjónir og gjafadagsverk.
Trúin á steinsteypuna
Því er það, að þegar einn þessara
vormanna kallar eftir meiri fram-
kvæmdum, getur hann allt eins
verið að tala um steinsteypu. Aftur
á móti kemst sá bóndi ekki upp
með moðreyk, sem leyfir sér að
tala um kindur og kýr. Þá telja allir
urn leið, og þurfa enga skýringu
þar á, að hann sé að tala um meiri
sölu á kindakjöti og mjólk. Land-
búnaði er gert að draga saman
seglin og taka breytingum og hafa
bændur unnið að því eftir getu, en
eflaust með misjöfnum árangri eins
og gengur. Á sama tíma heimtar
iðnaðurinn meiri steinsteypu,
þvert ofan í auðar verslunarhallir
og skrifstofuhúsnæði, sem enginn
veit hvað á að gera við. Sjávarút-
vegurinn stendur yfirleitt fyrir neð-
an núllið í útreikningum um rekst-
ur frystihúsa. Fjármagnskostnað-
ur, sem m.a. er sprottinn af bygg-
ingu verslunarhalla, er að gera út
af við fiskverkunina. Bankar virð-
ast engin ráð sjá önnur en þau að
hækka vexti að nýju af ótta við að
sparifé landsmanna lendi að öðrum
kosti í höndum gráa markaðarins.
En allt kemur fyrir ekki. Boðaðar
eru meiri framkvæmdir - í stein-
steypu.
Afmælisveisla án enda
Framkvæmdagleði okkar líkist
helst afmælisveislu, sem stendur
heilan áratug á milli afmæla. Það
má ekki hægja á neinu, heldur skal
ríkja glaumur og gleði þótt gestirn-
ir séu að niðurlotum komnir, eða
séu lagstir sofandi út í horn. Ræðu-
höldin eru þreytt ákaflega yfir
viðstöddum og hvatt er til meiri
drykkju. Afmælið verður að „kon-
tinjúerast,“ af því liðsoddum þess
fellur ekki alls kostar að þurfa að
senda liðið heim fyrir næsta partí.
Þess vegna er slegið á stórar ræður.
Einn er kannski umboðsmaður fyr-
ir koníak og vill því mæla fyrir því
að skálað sé í koníaki. Annar
heldur að við hæfi sé að boða að
byggt verði hús yfir afmælisbarnið
af því hann selur steinsteypu. Og
þannig heldur afmælið áfram hvort
heldur menn sofa eða vaka. Um
alvöru lífsins og skuldadaga er
ekki hugsað. Reikningarnir liggja
ógreiddir í anddyrinu, og það eru
tekin ný verðbótalán á hverjum
degi fyrir nýjum viðfangsefnum
þessarar stóru og fríðu veislu. Þeg-
ar banka þrýtur er farið í fjárfest-
ingarfélögin. Þau lána á meðan
þau fara ekki á hausinn. EG.Þ.