Tíminn - 02.06.1989, Blaðsíða 5

Föstudagur 2. júní 1989
Tíminn 5
Mörgum spurningum ósvarað varðandi réttarfarsleg atriði í máli
Magnúsar Thoroddsen, fari það til Hæstaréttar:
Hverjir geta dæmt
í máli Magnúsar?
Eftir fjölmörg símtöl við marga af virtustu lögfræðingum
landsins og prófessora í Iagadeild, virðist sem menn séu ekki
á eitt sáttir um hvaða reglum eigi að beita ef mál Magnúsar
Thoroddsen fer fyrir Hæstarétt. Skipaðir dómarar Hæstarétt-
ar verða líkiega allir að víkja vegna tengsla þeirra við Magnús
og samkvæmt lögum um Hæstarétt íslands ætti dómsmálaráð-
herra að skipa dómara til að fjalla um málið í þeirra stað. Þar
sem dómsmálaráðherra er ákærandi og þar með aðili málsins,
töldu sumir viðmælenda Tímans, hann sjálfkrafa vanhæfan
til þess að skipa setudómara. Ekki eru þó allir á eitt sáttir
varðandi vanhæfi ráðherra.
Ýmis sjónarmið hafa heyrst í
þessu sambandi, jafnvel það, að
eina lausnin út úr þessari lagaklípu
sé að forseti íslands, frú Vigdís
Finnbogadóttir, skipi dómara úr
röðum prófessora við lagadeild Há-
skóla íslands.
í lögum um Hæstarétt íslands
segir að dómari víki úr dómarasæti,
m.a. ef hann er aðili máls eða ef mál
varði hann fjárhagslega eða siðferð-
islega, og ef viðhorf hans til aðila
eða sakarefnis sé slíkt, að hætta sé á
að hann fái ekki litið óhlutdrægt á
málavexti.
Almennt álit lögfróðra manna er
að tengsl þeirra dómara, sem nú eru
skipaðir hæstaréttardómarar, og
Magnúsar séu svo mikil að þeir
hljóti að vera vanhæfir samkvæmt
þessu, enda eru þeir fyrrverandi
samstarfsaðilar Magnúsar og hafa
sjálfsagt fyrirfram mótaðar skoðanir
um áfengiskaup forseta Hæstaréttar,
enda hafa sumir þeirra notfært sér
heimildina til áfengiskaupa sjálfir.
Stóra spumingin er hins vegar, hver
á þá að skipa aðra dómara í staðinn?
í lögum um Hæstarétt segir að ef
hæstaréttardómari forfallast frá
störfum eða sæti hans verður autt af
öðrum ástæðum, eigi dómsmálaráð-
herra þá að setja, að fengnum tillög-
um dómsins, dómara í hans stað,
prófessor í lögum við Háskóla
íslands, héraðsdómara eða hæsta-
réttarlögmann, sem fullnægi skilyrð-
um til að vera skipaður dómari í
Hæstarétti.
Nú er sú undarlega staða komin
upp, að dómsmálaráðherra, sem
samkvæmt þessu ætti að setja dóm-
arana, er sjálfur aðili að málinu, svo
vafamál er hvort hann sé ekki van-
hæfur af þeim sökum og hafi þar af
leiðandi ekki heimild til að setja
slíka dómara.
Þetta er staða sem aldrei áður
hefur komið upp í íslenskum rétti og
engar settar lagareglur eru til um
sérstakt hæfi ráðherra.
Bjöm Þ. Guðmundsson, prófess-
or í stjórnarfarsrétti við Háskóla
íslands, er sá eini sem hefur skrifað
eitthvað að ráði um hæfi ráðherra,
og í ritgerð sem hann nefnir „Hug-
leiðingar um ráðherravanhæfi“
kemst hann m.a. að þeirri niður-
Munnlegur málflutningur í máli MagnúsarThoroddsen fórfram í gær. Gunnlaugur Claessen ríkislögmaöursegir:
Sjálftaka hlunninda
af hálfu Magnúsar
Munnlegur málflutningur í máli
Magnúsar Thoroddsen hófst hjá
Borgardómi Reykjavíkur klukkan
9.00 í gærmorgun, með því að Gunn-
laugur Claessen ríkislögmaður hóf
málflutning sinn og talaði nær
sleitulaust til hádegis, en þá var gert
hlé. Eftir hádegi hóf Jón Steinar
Gunnlaugsson lögmaður, verjandi
Magnúsar, mál sitt og stóð málflutn-
ingur langt fram eftir degi.
Ríkislögmaður gerði í fyrstu grein
fyrir málsatvikum og hvernig það
varð uppvíst að Magnús hafði keypt
1440 flöskur af sterku áfengi á sér-
verði og 720 flöskur árið áður, sem
einn af handhöfum forsetavalds í
fjarveru forseta íslands. Hann upp-
lýsti að kaupverð áfengisins hafi
verið nálægt 360 þúsund krónum, en
kaupverð úr áfengisverslun ríkisins
hafi á sama tíma verið nærri þrem
milljónum króna.
Jón Steinar Gunnlaugsson verj-
andi Magnúsar, sagði það siðlaust
að höfða mál gegn Magnúsi til
embættismissis án þess að geta sýnt
fram á að ákveðnar reglur giltu um
áfengiskaup á sérkjörum. Hann
sagði að engar reglur væru til um
þetta, hvað þá hún ætti stoð í lögum,
heldur ætti frekar að kalla þetta
venjur sem stuðst hefði verið við um
langan tíma.
Ríkislögmaður lýsti í Iöngu máli
umfjöllun fjölmiðla um málið og
mismunandi sjónarmiðum sem þar
hafi komið fram og höfðaði með því
til siðferðiskrafna og sagði að ekki
væri hægt að nálgast mál fyrrum
forseta hæstaréttar nema að fjalla
um siðferði og siðferðiskröfur. Hann
sagði að það sem í raun og veru hefði
gerst hafi verið sjálftaka hlunninda
af hálfu Magnúsar. Stefndi hafi haft
uppi athæfi sem hann hafi enga
heimild haft til. Ríkislögmaður
byggði mál sitt meðal annars á því
að Magnús hefði eftir sem áður
brotið siðferðisreglur í embætti
hæstaréttardómara og vísaði m.a. til
35. gr. einkamálalaga en þar er
ákvæði sem nær til dómara, þess
efnis að hafi dómari rýrt svo álit sitt,
geti það varðað embættismissi. Þá
færði hann rök fyrir því að meiri
siðferðiskröfur væru gerðar til
hæstaréttar og hæstaréttardómara
en annarra dómara.
Jón Steinar Gunnlaugsson lög-
maður og verjandi Magnúsar vísaði
þessu á bug og sagði að ekki væri
unnt að beita öðrum siðferðisreglum
en þeim sem staðfestar væru í lögum
og vísaði því á bug að Magnús hafi
flekkað mannorð sitt í skilningi laga.
Hann sagði þetta ákvæði 35. greinar
eiga eingöngu við um dómara í
héraði en ekki hæstaréttardómara.
Ríkislögmaður sagði að gögnum,
sem lögð hefðu verið fram af hálfu
lögmanns verjanda, dómsskjöl 223
og 224, væri aflað með ólögmætum
eða vafasömum hætti og ekki ætti að
taka tillit til þeirra.
Verjandi Magnúsar benti á að
hann hefði varið miklum tíma í að
leita upplýsinga um áfengiskaup
stofnana og háttsettra embættis-
manna á liðnum árum, hversu mikið
hafi verið keypt á sérkjörum og til
hvers, þ.e. hvort það hafi verið til
einkanota eða opinberra. Þá sagði
hann að samþykkt ríkisstjórnarinnar
frá 1971 um takmarkanir á afengis-
kaupum ráðherra og forseta alþingis
hefði ekkert lagalegt gildi og eftir-
komendur þeirrar ríkisstjórnar ekki
bundnir að þeirri samþykkt.
Jón Steinar sagði að dæmi væru
um að aðrir hefðu keypt álíka magn
af áfengi og Magnús, en honum
lokaðar allar dyr þegar hann hóf
eftirgrennslan. -ABÓ
stöðu að ef sjónarmið um réttar-
öryggi borgaranna eru í hávegum
höfð, sé eðlilegt að sömu reglur gildi
um vanhæfi ráðherra og um hæsta-
réttardómara. Björn bendir á það
sem lausn í ritgerð sinni að sérstakur
„seturáðherra" verði skipaður til að
fara með mál sem ráðherra er van-
hæfur til og væri þá eðlilegt að
einhver aðili innan dómsmálaráðu-
neytisins tæki þá stöðu.
Einn viðmælandi Tímans lét þess
getið að forveri Björns, Ólafur Jó-
hannesson fyrrv. prófessor hafi talið
að ráðherra gæti aldrei verið vanhæf-
ur stöðu sinnar vegna og því ættu
vanhæfisreglur ekki við um hann.
Margir voru sammála um að rétt
væri að fara eftir lagabókstafnum,
dómsmálaráðherra, eða hugsanlega
settum dómsmálaráðherra, bæri að
skipa setudómara, allt eftir túlkun-
inni á lögunum.
Aðrir voru sammála Jóni Steinari
Gunnlaugssyni, lögmanni Magnúsar
Thoroddsens, en hann telur að setja
þurfi sérstakar reglur um það, hvern-
ig eigi að skipa Hæstarétt við slíkar
aðstæður. Það kæmi því í hlut lög-
gjafarvaldsins, alþingis.
Enginn af þeim mönnum sem
Tíminn ræddi við vildi að ummæli
sín birtust undir nafni og er greini-
legt að flestum fannst málið svo
flókið að það væri varla á valdi neins
að segja hvað væri rétta meðferðin,
nema alþingis eða prófessora í
stjómarfari og stjórnskipunarrétti,
en þeir geta lítið sagt þar sem þeir
koma sjálfir til greina sem setudóm-
arar í málinu, og mega því ekki taka
afstöðu. Málið er reyndar svo flókið
að ýmsir höfðu það á orði að eina
lausnin væri að forsetinn sjálfur tæki
málin í sínar hendur og skipaði
setudómara úr röðum prófessor-
anna. Það gæti því legið fyrir frú
Vigdísi að brjóta blað í sögu íslensks
réttar og verða fyrsti forsetinn sem
tekur að sér að setja hæstaréttar-
dómara vegna þess að í fyrsta skipti
hefur ráðherra þurft að víkja úr
stólnum vegna vanhæfis. -LDH
Yfirlýsing
fráJóniB.
Af gefnu tilefni vill undirritað-
ur taka fram eftirfarandi:
1. Það hefur ítrekað verið
upplýst, nú síðast við vitnaleiðsl-
ur fyrir rétti, að veisluföng vegna
afmælisveislu eiginkonu þáver-
andi fjármálaráðherra 9. júlí á
s.i. ári voru ekki fengin á afslátt-
arkjörum, heldur greidd fullu
verði.
2. Elías Einarsson, veitinga-
maður, hefur borið fyrir rétti, að
hann hafi léð áfengi af lager, en
fengið endurgreitt í sama magni,
strax næsta mánudag, þ.e. 12.
júlí. Reikningar vegna starfsfólks
og pinnamats voru sömuleiðis
greiddir.
3. Móttökur á vegum fjár-
málaráðuneytisins kringum dag-
ana 19. júlí og 5. ágúst 1988 voru
ekki vegna þingflokks Alþýðu-
flokksins. Skv. gerðabók þing-
flokksins var þingflokksfundur
19. júlí haldinn í Alþingishúsinu.
Þar var ekki einu sinni kaffi á
boðstólum.
4. Það er ekki á mínu færi að
upplýsa í þágu hverra móttökur
hafa verið haldnar þessa daga
fyrir tæpu ári, þar sem fjármála-
ráðuneytið kveðst ekki halda
skrár yfir það, hversu oft og
hvenær það sinnir gestgjafahlut-
verki. Venjulega er það þó í
tengslum við fundi og ráðstefnur
almannasamtaka, og ríkisstofn-
ana eða vegna erlendra gesta. Til
samanburðar má geta þess, að
skv. upplýsingum utanríkisráðu-
neytisins voru gestaboð á þess
vegum á árinu 1988 112 talsins.
Þótt gestamóttökur séu væntan-
lega mun færri á vegum fjármála-
ráðuneytisins eðli málsins sam-
kvæmt er á einskis manns færi að
leggja þær á minnið - a.m.k. eru
fæstar þeirra svo ógleymanlegar.
Virðingarfyllst,
Jón Baldvin Ilannibalsson.
Búvöruverðhækkanir eru ennþá í vinnslu fimmmannanefndar en niðurstöður annarra, þ.á m. ríkisstjórnar liggja fyrir:
Niðurgreiðslur ekki
auknar umf ram loforð
Magnús Thoroddsen fyrrverandi
hæstaréttardómari ásamt lögmanni
sínum Jóni Steinari Gunnlaugssyni í
dómssalnum í gær. Tímamynd: Pjetur
Hækkun á verði landbúnaðar-
afurða í heildsölu og smásölu liggur
ekki enn fyrir í einstökum liðum.
Ríkisstjórnin fundaði um málið í
gær en útreikninga fimmmanna-
nefndar vantar ennþá. Niðurgreiðsl-
ur verða ekki auknar að öðru leyti
en því sem þegar hafa verið gefin
fyrirheit um. Forsætisráðherra segir
að málið verði tekið til endur-
skoðunar síðar í sumar en segist
ekki vilja gefa nein fyrirheit varð-
andi auknar niðurgreiðslur þar sem
Ijóst sé að staða ríkissjóðs sé mjög
slæm.
„Það var ákveðið að gera það sem
ríkisstjórnin getur til að draga úr
áhrifum yfirvofandi verðhækkana
landbúnaðarvara," sagði Steingrím-
ur Hermannsson forsætisráðherra í
samtali við Tímann.
Eins og greint var frá í gær felast
aðgerðir ríkisstjómarinnar í því að
halda áfram þeim niðurgreiðslum
sem byrjað var á í verðstöðvun. Er
það samkvæmt kjarasamningi og
upphæðin nemur sex hundruð millj-
ónum króna. Auk þess hefur greiðsl-
um vaxta- og birgðakostnaðar til
sláturleyfishafa verið breytt í fyrra
horf, það er að segja teknar upp
mánaðarlegar greiðslur. „Sú breyt-
ing dregur úr hækkun á dilkakjöti
þannig að hún verður sex til sjö af
hundraði í stað tíu til tólf. Við
treystum okkur á þessu stigi ekki út
í aðrar aðgerðir,“ sagði Steingrímur.
Hann sagði að upp á síðkastið hafi
verið ausið töluverðu fé úr ríkissjóði
og megi telja víst að hann sé kominn
með verulegan halla. Steingrímur
tók sem dæmi að nýlega var ákveðið
að auka útflutningsbætur og sagði
það allt eiga að verða til þess að
draga úr verðhækkunum landbúnað-
arvara. „Við munum athuga hvað
ríkissjóður getur þegar líður á
sumarið. En ég vil ekki gefa neinar
vonir um það því viðbótargreiðslur
úr ríkissjóði á ársgrundvelli nema
allt að tveimur milljörðum. Við
teljum okkur hafa staðið við allt sem
var lofað. Hækkanir á landbúnaðar-
vörum eru einkum raktar til launa-
hækkunar bóndans, sem eru í sam-
ræmi við það sem aðrir hafa fengið
og hækkana á áburðarverði. Verð-
hækkanir almennt hafa orðið mikið
meiri en við gerðum ráð fyrir og þá
fyrst og fremst vegna erlendra verð-
hækkana. En við ráðum ekki við
erlendar verðhækkanir og ef menn
geta bent mér á leið til þess vildi ég
það gjarnan," sagði Steingrímur.
Almenningur virðist hafa tölu-
verðar áhyggjur af yfirvofandi
hækkun. „Það hefur komið heilmik-
ið af fyrirspurnum til okkar varðandi
það hve mikið við reiknum með að
verðið breytist og þá hvenær. Við
höfum einnig orðið varir við heldur
meiri sölu á landbúnaðarvörum en
venjulega. f gær var til dæmis keypt
töluvert af heilum skrokkum," sagði
Matthías Sigurðsson verslunarstjóri
Miklagarðs í samtali við Tímann.
jkb