Tíminn - 02.06.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn'
Föstudagur 2. júní 1989
AÐ UTAN
Er óþarflega mikið hirt um grasflatir í görðum?
„Tímasóun, orku-
sóun og mengun“
segja sumir ofsnyrtimennskuna kosta
Margir garðeigendur eru farnir að efast um ágæti þess
að rækta grasbletti í garði sínum. Grasblettirnir eru
frekastir á tíma ræktunarmanna, orku og vatn af öllu því
sem fyrirfinnst í einum garði. Og við það bætist að mörgum
þykir baráttan vonlítil við að gera grasflötina eins fallega
og að er stefnt, en í staðinn er rótseigt gras duglegt að
hreiðra um sig alls staðar í garðinum þar sem það er talið
óæskilegt.
Dálkahöfundur í The New York Times hugleiðir málið
í blaði sínu ekki alls fyrir löngu og hefur þar að sjálfsögðu
reynslu á heimaslóðum í huga. En hann kemur fram með
athyglisverða hugmynd sem íslenskir garðeigendur ættu
kannski að taka tO íhugunar.
Sífelldur sláttur,
vökvun og áburðargjöf
Við skulum hafa það hugfast að
hefði ekki komið til þeirrar ensku
uppfinningar á síðustu öld, garð-
sláttuvélarinnar, hefðum við nú
kindur eða nautgripi á beit á gras-
blettinum, eða notuðum sigð (hér
væri það orf og ljár) til að slá grasið
tvisvar þrisvar sinnum á ári.
Vel hirt grasflöt þarfnast tveggja
til þriggja sentimetra af vatni á
viku yfir sumarið. Ef náttúran
reynist naum á vatnið á þeim tíma
verður að grípa til vökvunar.
Ræktað gras hefur mikla köfn-
unarefnisþörf, eins og því sem
næst allir grænblöðungar. Fram-
leiðsla á tilbúnum köfnunarefnis-
áburði er einhver orkufrekasta
framleiðsluaðferð sem þekkist í
ræktun og skolun köfnunarefnis af
grasblettum er stóruppspretta
vatnsmengunar.
Vikulega, með örfáum undan-
tekningum, fara garðyrkjumenn
yfir grasflatirnar með sláttuvélum
og eyða þar bæði tíma og orku.
Hvers vegna ekki
heldur engi?
Mjög vel hirtar flatir eru ákaf-
lega viðkvæmar fyrir skordýraplág-
um og sjúkdómum og framleiðsla
á efnafræðilegum gagnefnum til að
vinna á þessum ófögnuði krefst
gífurlegrar orku. Notkun þessara
efna kann líka að bæta við mengun-
ina.
pað mætti t.d. skipta á hinni
velsnyrtu grasflöt og engi. Þó að
náttúrulegt útlit engisins kunni að
virðast vera ósnyrtilegt getur vel
skipulagt svæði boðið upp á gnægð
litríkra blóma og áhugaverðra
þomaðra stöngla og fræhöfða á
haustin og veturna.
Einn sláttur í lok eða upphafi
sprettutíðar er aðalviðhaldsverkið,
þó að það kunni að vera nauðsyn-
legt að taka upp með rótum eitrað
illgresi, tré eða runna.
Ákaflega velhirtar grasflatir
heyrðu til undantekninga fyrir síð-
ari heimsstyrjöld. Fáir garðeigend-
ur vökvuðu, báru á áburð eða
gerðu nokkuð í því að vernda
blettina sína gegn plágum og sjúk-
dómum. Á vorin vom grasblettim-
ir eins iðjagrænir og þeir eru nú á
tímum. Þeir vom líka eins grósku-
miklir og grænir eftir að haustrign-
ingarnar hófust.
Á sumrin var útlit blettsins alger-
lega háð móður náttúru. Ef það
var frekar svalt og rigndi með
skikkanlegu millibili hélt blettur-
inn áfram að vera grænn; ef veðrið
varð heitt og þurrt átti bletturinn
til að verða brúnn og falla í dvala.
Lítil hætta á skordýra-
plágum og sjúkdómum
Grasblettir í því ástandi áttu
sjaldan á hættu að draga að sér
plágur eða sjúkdóma og þörfnuð-
ust sjaldan efnameðferðar gegn
þeim. Sjaldgæft var að áburður
væri borinn á oftar en einu sinni á
ári.
Það gæti verið eins konar mála-
miðlun að sleppa áburðarumferð-
inni snemma vors. Ef merki sjást
um að lífsandinn sé eitthvað að
dofna í blettinum mætti fara smá
áburðaryfirferð aðeins síðar.
Eiturefni ætti aðeins að nota ef
alvarleg plága eða sjúkdómar
koma upp. Það gæti launað sig að
nota fyrirbyggjandi gróðureyði til
að lækna grasflöt sem er morandi í
margs konar illgresi snemma vors,
en slík vorhreingeming er ekki
sérlega áhrifarík gegn fíflum og
öðru fjölæru illgresi. Á vorin er
það seigdræpt og hefur oft tíma til
að sá sér á ný. Ef unnið er gegn
þessu illgresi á haustin hins vegar
lætur það ekki sjá sig næsta sumar.
Á sumrin ætti ekki að vökva
grasið. Það væri ekki slegið snöggt,
ekki sneggra en svo að grasið væri
í u.þ.b. 5 cm hæð til að varpa
skugga á jarðveginn, halda honum
svölum og vel sprottið gras myndi
leggja sitt af mörkum til að þrengja
illgresi burt. Vegna þess að þessi
skilyrði hafa letjandi áhrif á plágur
Og sjúkdóma, þyrfti sjaldan að
grípa til lækningaaðgerða.
Ef sprettutíðin væri þurr og
grasið félli í dvala og glataði lit,
myndu haustrigningar koma gras-
inu til hjálpar við að jafna sig og ná
góðum þroska. Haustið væri besti
tíminn til að bera á áburð og
óleskjað kalk.
Blandaðar smára* og gras*
flatir sjá um sig sjálfar
í Bandaríkjunum hefur verið til
Unniö gegn þungun smástelpna:
Hvaða áhrif hefur 10
dollara getnaðarvörnin?
Þegar fjölskylduáætlunardeildin í San Mateo í Kaliforníu
tók upp á því nýlega að bjóða skólastúlkum 10 dollara á
viku ef þær forðuðust að verða ófrískar þótti sumum vera
gengið einum of langt. En yfírmaður stofnunarinnar,
Cathleen Gentry benti á að bændum væri borgað fyrir að
uppskera ekki af jörðum sínum og fólki væri borgað fyrir
að vinna. „Hvers vegna ættum við ekki að borga stúlkum
fyrir að verða ekki barnshafandi til að sýna fram á að við
metum það líka til fjár?“ spyr hún.
Nú eignast fleiri bandarískar
stúlkur á táningsaldri börn en
nokkru sinni fyrr. Ein af hverjum
átta stúlkum á þeim aldri varð
ófrísk 1986 - alls um ein milljón.
Helmingur þeirra gekk meðgöng-
una á enda og ól sitt barn. Ein
hverra fimm þeirra átti fyrir eitt
barn og ein af hverjum fjórum varð
aftur bamshafandi innan tveggja
ára. Þessum tölum hefur Barna-
verndarsjóðurinn safnað saman og
bætir því við að 40% stúlknanna
hefðu látið eyða fóstri.
Engar áður reyndar
aðferðir hafa reynst
nógu vel
Bandarískir félagsfræðingar eru
á einu máli um að getnaðarvarna-
áætlanir meðal unglinga innan tví-
tugs hafi ekki náð tilætluðum ár-
angri. Það hafi ekki heldur gert
kynfræðsla í skólum né nein önnur
aðferð sem enn hafi verið reynd.
Umfram allt hafi aðgerðaleysi ekki
dregið úr fjölda 15 ára mæðra sem
hafi hætt í skóla og farið beint á
fátækraframfæri, rétt eins og mæð-
ur þeirra, þrítugar ömmur á fá-
tækraframfæri.
San Mateo er í nágrenni San
Francisco, tilraunastöð á þjóðfé-
lagslega sviðinu þar sem nýjar
tilraunir eru gerðar og mistök
könnuð. Áætlunin um vikupening-
ana tekur ekki opinberlega gildi
fyrr en í lok maí, en auglýsinga-
hernaður er þegar hafinn.
Fjölmargar stúlkur hafa þegar
gefið sig fram til þátttöku en marg-
ar þeirra segjast ekki kæra sig um
vikupeningana, þær séu bara að
leita eftir siðferðilegum stuðningi.
Cathleen Gentry yfirmaður fjöl-
skylduáætlunardeildarinnar í San
Mateo er sagnafá um hvaða vonir
hún geri sér um árangur af áætlun-
inni til langs tíma, þó að hún sé
óþreytandi að hvetja unglings-
stúlkur til að koma á skrifstofuna
og sækja vikupeningana gegn því
að gæta sín á því að verða óléttar.
Hún segir viðbrögðin við hug-
myndinni hafa verið geysileg og
þar af leiðandi væri ekki skynsam-
legt að láta meira uppi fyrr en
starfsemin hafí verið rekin nokk-
urn tíma.
Áætlunin er ætluð táningsstúlk-
um sem þegar eiga eitt bam og
starfsemin byggist á stuðnings-
mannahópum.
Dollarabragðið tókst
í Klettaf jóllum
En það er ekki San Mateo sem á
hugmyndina, þar er bara gengið í
smiðju hjá útibúi fjölskylduáætlun-
ardeildar Denver, í Klettafjöllun-
um, sem hrinti í framkvæmd til-
raunaáætlun sem kallast „dollar á
dag“ fyrir ungar mæður fyrir fjór-
um árum. Þar þykir árangurinn
þegar viðunandi, aðeins 17% stúlk-
ur þar hafa orðið bamshafandi í
annað sinn á tveim ámm en það er
minna en helmingur þess sem gerist
með þjóðinni allri.
„Eina skilyrðið sem við settum
var að stúlkan hefði einu sinni áður
orðið ófrísk, og þriðjungur þeirra
sem við tókum að okkur var með
börn, annar þriðjungur hafði feng-
ið fóstureyðingu og afgangurinn
hafði orðið fyrir fósturláti," segir
formælandi Denverstarfsins, Su-
zanne Satter. „Hjá okkur hefur
þetta orðið til góðs. En dollarinn
var aðeins ætlaður sem hvatning til
að koma á hópfundina, sem em
haldnir daglega, þar sem við út-
deildum gosdrykkjum og athygli.“
Satter álítur að félagsskapurinn
og möguleikinn á því að tala í
trúnaði við sína líka hafi verið
lykillinn að því hversu vel hefur
tekist til í Klettafjöllunum. En
fjölskyldudeildinni þar hefur ekki
tekist að upplýsa þann leyndardóm
hvers vegna unglingar - strákar
jafnt og stelpur - eigi svo erfitt með
að komast hjá þungun. „Þetta var
einfalt lítið atriði til að ráðast gegn
flóknu vandamáli. Þungun ung-
lingsstúlkna snýst ekki bara um að
fá fátækrastyrk, hún snýst um
geysilega mikilvæg atriði eins og
sjálfsvirðingu."
Hjálpræðisherinn í
Oakland beinir athyglinni
einkum að strákunum
1 San Mateo búa kalifomískir
úthverfisbúar sem láta sig málin
skipta og em sæmilega vel að sér.
í hverfum svertingja í Oakland eru
tölur unglingaþungana háar og allt
önnur viðhorf ríkjandi. í Oakland
þykir ekki stórslys ef táningsstúlka
verður bamshafandi, það er frekar
hin almenna regla.
Fjölskyldudeildin í Denver gaf
út sína eigin bók um hvemig varast
eigi þungun. Hið sama tilheyrir
áætluninni í Oakland og nefnist
bókin „Það þarf tvo til“. Það
verkefni rekur Hjálpræðisherinn
og beinir athyglinni einkum að
ungum strákum. Talsmaður Hjálp-
ræðishersins, Zenobia Embry-
Nimmer segir að unglingar séu
ekki beint þekktir að því að leggja
hlutina nákvæmlega niður fyrir sér
áður en þeir hefja framkvæmdir.
„En þó að tölumar hafí ekki lækk-
að enn merkir það ekki það sama
og að verkefni sem þetta hafí ekki
sín áhrif,“ segir hún.
Embry-Nimmer á ekki sterkari
fyrirlitningu en til handa þeim sem
halda því fram (og þeir em margir)
að stúlkur í fátækrahverfunum
verði ófrískar til að komast á
fátækrastyrk, sem er u.þ.b. 100
dollarar á viku að meðaltali. „Fólk
sem heldur slíku fram veit ekki
hvemig það er að komast af á
þessari fjárhæð. Ég vildi gjama sjá
hvemig því tækist til,“ segir hún.