Tíminn - 13.06.1989, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 13. júní 1989
Tíminn 7
Þorsteinn Guðjónsson:
Þróttarorð og þjóðafriður
íslensk friðarstefna hefst á því að
hafna ókindum þeim í sjó, sem
nefnast kjarnorkukafbátar og líkum
nöfnum. Mun þeirri stefnu fram-
gengt verða, og breytir litlu þótt
einhver töf verði á því í fyrstu.
Friður er þýðingarmeiri en ófriður
og það er aðalatriðið. íslenskur
forsætisráðherra hefur kveðið upp
þróttarorð og ættu því allir að fagna.
Friðarstefna hefur það fram yfir
ófriðarstefnu að hún hefur atfylgi
alheimsins. Eina von ófriðarstefn-
unnar er, að mannkynið hér á jörð
haldi enn um sinn, að þessi eina jörð
sé alheimurinn, jafnvel að hún sé
flöt eða hol að innan, en slíkar
„trúr“ eru ekki óalgengar, einkum á
hernaðarsviðinu. Er auðvelt að
sanna slíkt með tilvitnunum, ef þurfa
þætti.
Hvemig það má verða, að alheim-
ur styðji merk mál, sem jarðarmanni
tekst loks að setja fram í réttu
samhengi, er auðskýrt. J.S. Bell
eðlisfræðingur, setti árið 1194 fram
jöfnur, sem sýndu að hver ögn í
himingeimi (og grjóti), hefur sam-
stundis áhrif á allar aðrar. Skammta-
eðlisfræðingar og aðrir hallast nú í
síauknum mæli að þessu aðalatriði í
heimsfræði, þeirra á meðal indverski
prófessorinn Sudarshan í Austin,
Texas, sem sumir telja eiga rétt á
Nóbelsverðlaunum. En ef áhrif ber-
ast samstundis á milli, getur full-
komnara mannkyn snúið stefnu við-
burða hér, undir eins og sjálfráð
viðleitni í þá átt vaknar.
Friðurinn á að koma frá íslandi, í
fyrsta lagi vegna þess, að við höfum
verið friðarþjóð frá öndverðu (aldrei
herjað á önnur lönd héðan ekki
heldur á víkingaöld); í öðru lagi af
því að hin sanna friðarstefna (sem er
meira en friðsemdin ein) á upptök
sín hér á landi - íslensk heimspeki
fór að koma fram um 1919; í þriðja
lagi af því að Adam Rutherford
spáði því, að fslendingar muni hafa
úrslitaáhrif á gang mannskynssög-
unnar. í fjórða lagi af því að málþing
haldið í Valhöll á Þingvöllum 24.
júní 1988 samþykkti að Fróðafriður
(Pax Germanica) skyldi breiðast út
þaðan um alla jörð, - og í fimmta
lagi af því að ríkisstjórn okkar
íslendinga hélt með óvenjulegu móti
fund sinn á Þingvöllum, rétt áður en
haldið var til Brússel með tillöguna
gegn ókindum sjávarins.
Friður getur aldrei orðið nema
hann sé þjóða friður. Merkingarlaus
og tilgangslaus alþjóðamúgur hefur
engan þann þrótt í sér sem þjóð
getur haft. Þróttarorð friðarins,
þjóðlegt orð, kemur frá fslandi fs-
lendinga. Þorsteinn Guðjónsson.
KRAFA TIMANS
Tvö ár liðin frá heimsókn Steingríms Hermannssonar til Sovétríkjanna
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra ásamt Gorbatsjov og rússneskum ráðamönnum.
Þar sem ég var þá þegar búinn
að fá að vita, að mér hefði hlotnast
sá heiður að fara til starfa á íslandi,
man ég vel þann mikla áhuga, sem
Moskvubúar og sovéskur al-
menningur almennt sýndu heim-
sókn Steingríms Hermannssonar,
forsætisráðherra fslands, til Sovét-
ríkjanna í mars árið 1987.
Það er skiljanlegt. Við lærum
um fslendingasögumar í skóla. Það
er erfitt að gera sér lífið í hugarlund
án íslensku síldarinnar, sem er
vinsæl fæða hjá Rússum, eða þá án
fiskflakanna góðu. Án trefla og
peysa, sem eru svo eftirsótt vara,
að þau hverfa á augabragði og allir
eru hissa á því að ekki skuli keypt
meira af þessari vöru.
En aðalatriðið var auðvitað, að
allir mundu eftir Reykjavfkurfund-
inum og voru enn að tala um hann,
en það var eins og sá fundur hefði
opnað okkur braut til nágranna
okkar í norðri, svo og vegna þess
að sovéski leiðtoginn kom tvisvar
fram í sjónvarpi eftir fundinn, þar
sem fjallað var um hann og lagði
þunga áherslu á hinn jákvæða hlut
fslendinga, sem tókst á ótrúlega
skömmum tíma að skipuleggja svo
erfiðan fund á frábæran hátt.
Þegar þá hélt Gorbatsjov fram
því, sem hann sagði á blaðamanna-
fundinum í Háskólabíó aðeins 40
mínútum eftir að síðustu umferð
viðræðnanna lauk í Höfða, að átt
hefði sér stað merkur viðburður.
„Sú leið, sem mörkuð var á f slandi,
til svo merkra samninga um veru-
lega fækkun kjarnorkuvopna er
þegar gífurleg reynsla, gífurlegur
ávinningur. Fundurinn leiddi okk-
ur á mjög mikilvægt stig, sýndi
okkur hvar við erum stödd. Hann
sýndi, að möguleiki er á að ná
samkomulagi."
f þessum ávörpum sínum lagði
Míkhaíl Gorbatsjov áherslu á eftir-
farandi: Fundurinn varmerkurvið-
burður. Endurmat átti sér stað.
Nýtt og betra ástand skapaðist.
Ekkert getur verið eins og áður.
Skipuleggjandi þessa sögulega
fundar, Steingrímur Hermanns-
son, kom í heimsókn til Sovétríkj-
anna og einkenndist heimsókn
hans af kjörorðum hins nýja hugs-
unarháttar og „anda Reykjavíkur-
fundarins". Til þess að sannfærast
um þetta nægir að minna á um-
ræðuefni sovéska og íslenska
leiðtogans. Við skulum skoða frétt-
ir í Prövdu þar sem fjallað er um
þetta mál.
- Míkhaíl Gorbatsjov þakkaði
enn á ný fslensku ríkisstjórninni og
þjóðinni fyrir að hafa samþykkt að
halda leiðtogafund Sovétríkjanna
og Bandaríkjanna í höfuðborg
sinni og að gera allt til þess að hann
mætti sem best fara.
- Aðilar voru sammála um að
eftir Reykjavíkurfundinn væri að-
eins hægt að halda fram á við,
vinna þannig að Reykjavíkurfund-
urinn héldi áfram að gegna hlut-
verki sínu í samskiptum Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna, að því er
Steingrímur Hermannsson sagði,
svo og í samskiptum austurs og
vesturs, suðurs og norðurs og yfir-
leitt í samskiptum milli manna.
- Heimurinn er fullur af vanda-
málum og það er þörf á virkri
stefnu af beggja hálfu...
- M. S. Gorbatsjov lagði áherslu
á hlutverk hinna smáu og meðal-
stóru þjóða í því að skapa heilbrigt
andrúmsloft á alþjóðavettvangi.
Þetta á meðal annars við um hug-
myndina um kjamorkuvopnalaust
svæði í Norður-Evrópu, en tilkoma
slíks svæðis væri mikilvægur þáttur
í að draga úr hinni almennu
spennu.
- Steingrímur Hermannsson
ræddi um hinn mikla áhuga á
Vesturlöndum og'á fslandi á öllu,
sem ætti sér stað í Sovétríkjunum
á tímum perestrojku og óskaði
sovéskum ráðamönnum allra heilla
í því verkefni. Hann sagði, að
heimurinn væri orðinn of svartsýnn
og drungalegur og hefði þörf fýrir
hvatningu í anda bjartsýni. Þið í
Sovétríkjunum skapið slíka hvatn-
ingu með umbreytingunum í landi
ykkar og með því að binda svo
miklar vonir við viðræður, sem
heimurinn hefur þörf fyrir til þess
að komast út úr ógöngunum á
braut samstarfsins.
Skipst var á skálaræðum í
Kreml. Þar sagði N. Ryzhkov,
forsætisráðherra Sovétríkjanna
m.a.: Samskipti Sovétríkjanna og
íslands hafa aldrei spillst af óvin-
áttu eða deilum. Bein diplómatísk
tengsl milli landa okkar komust á
þegar heimsstyrjöldin síðari stóð
yfir og í ljósi þess varð vart sérlegr-
ar löngunar þjóða Sovétríkjanna
og íslands til nánara samstarfs og
gagnkvæms skilnings.
í ljósi Stofnskrár SÞ og Helsinki-
sáttmálans geta samskiptin milli
Sovétríkjanna og íslands áfram
verið dæmi um samskipti milli
ríkja, sem liggja ekki aðeins í
ólíkum heimshlutum, þar sem stór
munur er á íbúafjölda, auðlindum
og stjómskipulagi, heldur tilheyra
einnig hvort sínu hemaðar- og
stjórnmálabandalagi. Hérergóður
gmndvöllur - reglan um friðsam-
lega sambúð, hæfni til að byggja
upp samskiptin á grundvelli
jöfnuðar, gagnkvæmrar virðingar
fyrir fullveldi, og íhlutunarleysi í
málefni annarra.
Skoðanaskipti okkar hafa sýnt,
að fyrir hendi er möguleiki á því að
viðskipti Sovétríkjanna og íslands
verði þróuð áfram... Að því geta
stuðlað nánari tengsl á sviði iðnað-
ar, vísinda, menningar, en það
hefur einnig borið á góma í viðræð-
um okkar. Við emm sannfærðir
um, að með sameiginlegu átaki er
hægt að efla verulega vináttutengsl
á ýmsum sviðum... Þess heldur
sem Reykjavíkurfundurinn fór inn
á spjöld sögunnar sem þáttur, þar
sem horfur á kjarnorkuvopnalaus-
um heimi opnuðust mannkyninu.
Steingrímur Hermannsson setti
fram eftirfarandi hugleiðingar:
V ígbúnaðarkapphlaupið hefur náð
slíku umfangi, að heimurinn stend-
ur á brún hyldýpis. Þjóðirnar búa
við óttann við kjamorkuna, sem
getur eytt lífínu á jörðinni marg-
sinnis. Þannig er ekki hægt að
halda lengi áfram. Stórveldin verða
að víkja út af þeirri braut, sem þau
hafa fetað undanfarið... Það verð-
ur að draga úr vígbúnaði og síðan
uppræta hann. Við, íslendingar,
munum stuðla að þessu, en það er
greinilegt, að það er fyrst og fremst
á valdi stórveldanna að ná slíkum
árangri.
- I þessu sambandi féllumst við
með ánægju á tillögu Míkhaíls
Gorbatsjovs, aðalritara miðstjórn-
ar KFS, um að halda fund leiðtog-
anna á íslandi... Nú er flestum að
verða ljóst, að á fundinum í
Reykjavík var gert meira en leit út
fyrir í upphafi. Sú tillaga, sem þar
var sett fram varð grundvöllurinn
að viðræðum um fækkun og síðan
upprætingu vígbúnaðar. Reykja-
víkurfundurinn markaði tímamót.
Hann gaf þjóðunum nýja von.
- Við á íslandi em hreykin af
framlagi okkar til þess að breyta
hugsunarhættinum, sem átti sér
stað að afloknum fundinum í
Reykjavík. Við vildum gjaman
efla þann anda og von, sem hann
fæddi af sér. Það væri gott, ef
stórveldin lýstu sig fylgjandi því að
á íslandi væri sett á stofn stofnun,
sem hefði það markmið að stuðla
að bættum gagnkvæmum
tengslum, ekki aðeins milli austurs
og vesturs, heldur einnig milli allra
þjóða plánetunnar. Stofnun, sem
hefði það markmið að varðveita
lífið á jörðunni... Það er einlæg
von mín, að aukinn gagnkvæmur
skilningur og traust milli þjóða og
einstaklinga af hvaða þjóðerni sem
er, sé sennilegasta og líklega eina
leiðin til þess að bæta samskiptin
milli landanna. Leyfið mér í þessu
sambandi að lýsa yfir ánægju með
þær breytingar, sem eiga sér stað í
Sovétríkjunum.
Undanfarin tvö ár hafa til allrar
hamingju staðfest réttmæti þeirra
hugleiðinga, sem heyra mátti á
fundi leiðtoga Sovétríkjanna og
íslands. Þar hefur ekki aðeins verið
að verki þróun sameiginlegrar já-
kvæðrar tilhneigingar, heldur einn-
ig vissar aðgerðir, sem ekki eiga
sér sinn lílka í sögunni. Stórveldin
hafa ekki aðeins undirritað í fyrsta
skipti í sögu mannkynsins samning
um upprætingu heillar tegundar
kjarnorkuvopna, heldur eru eld-
flaugarnar eyðilagðar undir venju-
legu eftirliti, sem er einnig árangur-
inn af vaxandi trausti.
í Vín er búið að samþykkja
lokaplagg og hafnar viðræður, sem
eiga sér ekkert fordæmi um fækkun
venjulegs vígbúnaðar í Evrópu.
Hálfu ári eftir að Míkhaíl Gor-
batsjov tók á móti Steingrími
Hermannssyni, flutti hann ræðu í
Múrmansk, þar sem hann lagði til
áætlun í sex atriðum til að draga úr
hernaðarlegum fjandskap og
minnka vígbúnað í norðri, svo og
um alhliða samstarf á þessu ein-
staka svæði plánetu okkar.
Meðal þeirra, sem voru fyrstir til
að taka þessar tillögur alvarlega,
var Steingrímur Hermannsson.
Hann hefur nokkrum sinnum
lagt tii að „haldið verði lengra“
eins og rætt var um í viðræðunum
í Moskvu og hafði þá í hyggju
gífurleg vistfræðileg vandamál,
öryggi á höfunum á norðurslóðum.
Sovéskir ráðamenn hafa oftar en
einu sinni lýst yfir að þeir eru
tilbúnir til að ræða málefni, sem
varða alþjóðasamskipti.
Það sem liggur að baki friðar-
hugmynd Steingríms Hermanns-
sonar er að koma á fót á íslandi
alþjóðlegri stofnun í því skyni að
bæta gagnkvæman skilning og efla
traust milli allra landa, þjóða og
einstaklinga. Að mínu mati er
þessi göíuga og mikilvæga áætlun,
sem kölluð hefur verið „Reykja-
víkurstofnunin" að fá á sig fast
form. Mér sýndist hún ekki aðeins
njóta mikils skilnings og jákvæðra
undirtekta meðal almennings í
Sovétríkjunum, en um það var
nýlega fjallað í Prövdu, heldur er
einnig tekið tillit til hennar í nýj-
ustu friðartillögum sovéskra
ráðamanna. Það nægir að minna á,
að síðast liðið sumar lagði M. S.
Gorbatsjov til, að haldinn yrði
sameiginlegur fundur evrópskra
leiðtoga til að ræða þau vandamál,
sem efst eru á baugi, (þar sem
einnig kæmu leiðtogar Bandaríkj-
anna og Kanada) og kallaði hann
ráðstefnu þessa hvorki meira né
minna en „Evrópskan Reykjavík-
urfund“. Þessi staðreynd talarsínu
máli. Þar á meðal sýnir hún, að
„Reykjavíkurandinn" sem teygir
sig inn í samskipti Sovétríkjanna
ogíslands, erorðinn krafatímans.
Dr. Vladimír Verbenko,
yfirmaður APN-fréttastofunnar á
íslandi.