Tíminn - 13.06.1989, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Þriðjudagur 13. júní 1989
Þriðjudagur 13. júní 1989
Tíminn 11'
Aðmírálar hafsins
settu kúrs
vestur að
ströndum
óþekktrar
heimsálfu
EFTIR
LILJU
DÓRU
HALL-
DÓRS-
DÓTTUR
Leifur heppni
Eiríksson fann Vínland
árið 1000 og var fyrsti
hvíti maðurinn sem
steig á land í Ameríku,
500 árum á undan
Kólumbusi.
Kenningin um að Kólumbus hafi kom-
ið til íslands er almennt viðurkennd af
fræðimönnum. Sögubækur og heimildarit
um Kólumbus geta þess iðulega að hann
hafi siglt alla leið til íslands í undirbún-
ingsferðum sínum á árunum 1476-1484,
en á þeim árum lærði hann allt um
sjómennsku sem gæti undirbúið hann
undir ferðina miklu, leitina að sjóleiðinni
til Indlands.
ítalska menntamálaráðuneytið hefur
sent frá sér opinbert kort sem sýnir
sjóferðir Kólumbusar á yngri árum hans,
og þar er m.a. dregin lína frá Bretlandi
yfir í Faxaflóann á Islandi.
Ræðismáður Ítalíu á íslandi, Ragnar
Borg, hefur kynnt sér mikið magn gagna
um Kólumbus og ferðir hans, og hann er
sannfærður um að Kristofer Kólumbus
hafi komið til íslands. En Ragnar bætir
um betur og fullyrðir að Kólumbus hafi
stigið hér á land í Hafnarfirði í febrúar-
mánuði 1477, og hér hafi hann spurst
fyrir og frétt um Vínlandsferðir íslend-
inga 500 árum áður. Sú vitneskja sem
hann fékk á íslandi voru stoðirnar undir
sannfæringu hans um að land væri handan
hafsins.
Skömmu eftir að Grænland var numið
hraktist Bjarni Herjólfsson af leið frá
íslandi til Grænlands, og sá löndin á
austurströnd N-Ameríku. Bjarni tók ekki
land, heldur snéri við og sigldi til
Grænlands. Um 14 árum síðar, sennilega
árið 1000, kom Bjarni utan af Grænlandi
og sagði frá ferðum sínum, og þótti
mörgum er á hlýddu hann hafa verið
óforvitinn að taka ekki land og kanna
rRISTOFORO COLOMBO IL GENOVESE
C cSIUr the Grea, Geuoese
\ Gyða Gunnarsdóttir forstöðumaður Sjóminjasafns Íslands, með myndir af Kristofer Kólumbusi sem eru á sýningunni „Fundur Ameríku“. Myndirnar eru frá ítalska menntamálaráðuneytinu
hina ókunnu strönd. Fékk hann af því
ámæli nokkurt. En sögn hans vakti áhuga
hinna landsnauðu Norðmanna.
Leifur, sonur Eiríks rauða, frétti af
ferðum Bjarna og fór í könnunarleiðang-
ur til þessara landa og gaf þeim nöfnin
Helluland, Markland og Vínland. Talið
er að Helluland sé Baffinsland, Markland
sé Labrador en fræðimenn hefur greint á
um það hvar Vínland sé að finna. Flestir
hallast þó að því að það sé Nýfundnaland.
Árið 1004 fór Þorfinnur ícarlsefni með
hóp manna og settist að á Vínlandi í þrjú
sumur. Þar fæddist honum og Guðríði
konu hans sonur, og var hann fyrstur
hvítra manna borinn í Ameríku. Innflytj-
endunum lenti síðar saman við skræl-
ingja, eins og norrænir menn nefndu
innfædda, og urðu burt að hverfa.
Talið er að næstu árin á eftir hafi
norrænir menn á Grænlandi siglt til
landanna í vestri, einkum til að afla sér
timburs á meðan þeir höfðu skipakost, en
síðan hafi þær ferðir lagst af.
Helstu heimildir um ferðir norrænna
manna til Ameríku er að finna í Græn-
lendingasögu og Eiríks sögu rauða, og
þykir Grænlendingasaga áreiðanlegri þar
sem hún er eldri og ekki eins ýkj ukennd.
Fimm öldum síðar, 1451, fæddist
Kristofer Kólumbus í Genóva á Ítalíu.
Eins og flestir samtíðarmenn, trúði
Kólumbus því að jörðin væri hnöttótt,
þótt ýmsir kirkjunnar menn streittust á
móti þeirri skoðun. Landsvæði jarðarinn-
ar voru Evrópa, Asía og Afríka. Hafið
fyllti síðan upp í afganginn og ef menn
hættu sér of langt út á það, urðu þeir
sjóskrímslum eða ofsaveðrum að bráð.
Kólumbus ályktaði sem svo, að fyrst að
jörðin væri hnöttótt, þá hlytu menn að
koma að landi ef þeir sigldu nógu langt í
vestur. Þetta land taldi hann vera Asíu,
sem menn höfðu hingað til ferðast land-
leiðina til. Kólumbus hafði aldrei hug-
mynd um að heil heimsálfa, Ameríka,
stóð þarna á milli.
Kólumbus hóf snemma að safna og
hlusta eftir öllu sem gæti stutt þá tilgátu
hans, að handan við hafið væri land. Á
árunum 1476-1482 notaði hann hvert
tækifæri sem gafst til að komast í siglingar
og læra sem mest um vinda, strauma og
hæð sjávarfalla.
í dagbókum sínum, sem Ferdinand
sonur hans gaf út í Milano 1570, getur
Kólumbus þess, að hann hafi farið norður
í höf til landsins THÍLI (Thule), eða
FRISLANDIA og tekur fram að þar hafi
ekki verið hafís.
Ragnar Borg, aðalkonsúll, heldur því
fram að Kólumbus hafi tekið land í
Hafnarfirði. Það rökstyður hann m.a.
með því, að samkvæmt dagbókum Kól-
umbusar hafi hann komið til Bristol á
þeim tíma, en á þeim árum var Hafnar-
fjörður lægi breska verslunarflotans, sem
sigldi hingað frá Bristol. Ragnar telur
mjög líklegt að þar hafi hann frétt af því
að íslendingar hafi farið vesturum. Kól-
umbus var þá að afla sér upplýsinga um
veðurfar, strauma og fleira er tengdist
siglingum og því ekkert eðlilegra en að
hann tæki sér far með einni Bristoldugg-
unni, og það sé einmitt ferðin þar sem
hann getur um Thíli. Einnig eru til
heimildir sem segja að þar hafi hann
tekið land í höfn þar sem hraun náði
alveg niður að sjó, en það á mjög vel við
um höfnina í Hafnarfirði.
Engar samtímaheimildir eru til um að
Kólumbus hafi komið hingað, en í bók
sem Dufferin lávarður gaf út árið 1856 -
en hann var hér á ferð um 1850 - getur
hann þess, að íslendingar hafi talað
nokkuð um landafundi sína á Grænlandi
. og Vínlandi, og í Reykjavík hafi hann
frétt af því að í febrúar árið 1477 hafi
komið þangað með kaupfari frá Bristol,
langleitur, gráeygur maður frá Genóva
sem hafi spurst mikið fyrir um þessar
ferðir íslendinga. Dufferin lávarður nafn-
greinir þann mann sem Kristofer Kól-
umbus.
Finnur Magnússon (d. 1849), sem var
mikill fræðimaður, hélt þessari skoðun
einnig fram.
Ragnar sagði Tímanum að margir
efuðust um að tímasetningin á komu
Kólumbusar til íslands væri rétt, því að í
febrúarmánuði væru veður hvað válynd-
ust á hafinu, myrkur og hafís. Ragnar
leitaði uppi heimildir sem til eru um
veðurfar á þessum tíma og fann meðal
annars í Gottskálksannál, að veður hafi
verið óvenju milt veturinn 1476-77 og
rannsóknir íslenskra jöklafræðinga, bæði
á Grænlandsjökli og á jöklum á íslandi
sýna, að veðurfar þetta ár hefur verið
óvenjulega milt.
Ragnar benti á að þrátt fyrir að Kól-
umbus gefi upp ranga staðsetningu á því
sem talið er vera ísland, þá geti það átt
sér eðlilegar skýringar. Ekki er vitað við
hvaða mælieiningu hann miðaði og eins
er það að Kólumbus ruglaði oft saman
ýmsum lengdareiningum í útreikningum
sínum, enda voru þessar einingar ekki
staðlaðar á þeim tíma. Einnig gæti það
skipt máli að frumrit af dagbókum Kól-
umbusar eru glötuð, einungis er hægt að
styðjast við eftirrit og þar gætu tölur hafa
aflagast við uppskrift.
Einnig vildi Ragnar geta þess að árið
1406 fór íslenskt skip til Grænlands og
áhöfn þess dvaldist þar eina fjóra vetur.
Þaðan fór það 1410 til Bergen og margir
úr áhöfninni ferðuðust alla leið til Rómar
til þess aö þakka páfanum fyrir að þeir
komust lífs af, svo að ekki voru liðin svo
ýkja mörg ár frá vesturferðum íslend-
inga, þar til Kólumbus kom hingað og
frétti af þeim.
Kólumbus virðist hafa haft óbilandi trú
á að handan við hafið myndi hann finna
land. Það var mikil fífldirfska að hætta
sér svo langt frá landi, því enginn vissi
hvort eitthvað annað tæki við en enda-
laust haf með öllum sínum hættum.
Ragnar er sannfærður um að á íslandi
hafi Kólumbus fengið þær upplýsingar
sem gerðu hann svo öruggan með sig, að
hann var tilbúinn til að leggja allt í
sölurnar fyrir skipaflota til ferðarinnar.
Afgangurinn af sögunni er flestum
kunnur. Árið 1492 unnu hersveitir Ferdi-
nands Spánarkonungs og Isabellu konu
hans Granada, síðasta vígi Serkja á
Spáni. í sigurvímunni ákváðu þau að
styrkja Kólumbus í fyrirætlunum hans og
sjá honum fyrir skipum, og í ágúst sama
ár sigldi hann út á flaggskipi sínu, Santa
María, ásamt tveimur minni skipum,
Pinta og Nína. Tólfta október 1492
lagðist flotinn fyrir strönd San Salvador
og aðmíráll úthafsins gekk í land og
helgaði landið Ferdinand og Isabellu.
Þetta var vissulega stærsta augnablikið í
lífi Kólumbusar, hann hafði hlotið laun
erfiðis síns. Hann taldi sig hafa fundið
sjóleiðina til Indlands með því að sigla í
vesturátt. Hann vissi ekki þá og fékk
aldrei að vitá, að enn skildi heilt megin-
land og annað úthaf hann frá Austurlönd-
um.
Þótt flestir séu sammála um að Kól-
umbus hafi komið til íslands, þá hefur
enginn þorað að fullyrða hvenær það var,
hvar hann kom að landi eða hvers vegna
hann var yfir höfuð að koma til þessarar
eyju norður í Dumbshafi. Ragnar Borg
telur sig hafa fundið svörin við þessum
spurningum og byggir þau svör á athug-
unum sínum til margra ára. Hann telur
að þarna séu komin óyggjandi tengsl á
milli landafunda íslendinga á Vestur-
heimi og fundar Kólumbusar á Ameríku.
Á íslandi fékk Kólumbus vissu sína um
að land væri handan hafsins, hann þyrfti
einungis að sigla nógu langt í vestur.
í Sjóminjasafni íslands í Hafnarfirði er
þess nú minnst að um þúsund ár eru liðin
frá því að Leifur heppni Eiríksson og
fleiri norrænir menn sigldu frá Grænlandi
og uppgötvuðu Ameríku. Þá eru fimm
aldir síðan Kólumbus steig fyrst á land í
Vesturheimi. Þar hefur verið sett upp
sýning undir nafninu „Fundur Ameríku“.

—
' :
. '
V' v :.'

■’ ■
*
lilll