Tíminn - 03.08.1989, Blaðsíða 7

Tíminn - 03.08.1989, Blaðsíða 7
Fimmtudagur 3. ágúst 1989 Tíminn 7 VETTVANGUR 'v- á - - Gunnar Guðbjartsson, fyrrv. framkvæmdastjóri Framleiðsluráðs landbúnaðarins: Hvaða breytingar hafa orðið á Ijölda bænda og búskap þeirra? Breyting á bústofni í landinu á tímabilinu 1978-1988 og á framleiðslu mjólkur og kjöts á sama tíma Mikil umræða er um þessar mundir í fjölmiðlum, bæði blöðum og útvarpi - og einnig í sjónvarpi, um að hægt gangi að fækka sauðfé í landinu og kjörframleiðsla af sauðfé minnki ekki þrátt fyrir ákveðin markmið í lögum um það efni og að hún sé alltof mikil miðað við þarfir þjóðarinnar. En samdráttur í framleiðslu mjólkur hafi orðið mikil og fullnægjandi. Síðast var að þessu vikið í leiðara Morgunblaðsins 12. júlí sl. með þeim orðum „að við þurfum að fækka fénu þar sem það á ekki heima“. En hvar á fé ekki heima? Því var ekki svarað í leiðaranum. Mjólk Tafla 1. MJÓLKURFRAMLEIDSLA 1978 OG 1988 1978 1988 Breytingí% 120.172þús. 102.712 þús. -14.53 Tafla 2. KJÓTFRAMLEIDSLA1978 OG 1988 Forðagæslan fram- kvæmir talningu um land allt Samkvæmt landslögum fer ár- lega fram talning búfjár í öllum sveitarfélögum landsins. Ýmsir halda að sú talning sé handahófs- kennd og ónákvæm. Slíkt getur átt við um talningu hrossa og sjálfsagt að nokkru um fjölda fiðurfjár og svína. Ónákvæmni í tveimur síð- asttöldu greinunum stafar þá aðal- lega af því að ekki eru nægjanlega glögg skil á milli stofndýra, varp- fugla eða foreldra annars vegar og sláturdýra hins vegar, þegar talið er. Hross gagna vítt um úthaga og oft er óvissa um eigendur þeirra. Einkum er það vegna stórfjölgunar hrossa í eigu þéttbýlisbúa, sem oft eru á eyðijörðum víðsvegar um landið. Talning hrossa verður seint gerð nákvæm. En talning sauðfjár og nautgripa er tiltölulega mjög nákvæm. Helst munar í fjölda kálfa, en fjöldi þeirra er síbreyti- legur eins og fjöldi grísa og kjúkl- inga. Bændur hafa reynslu af því að hagur þeirra er að búfjárskráning sé sem nákvæmust. Ýmis réttindi þeirra í framleiðslukerfinu tengjast fjölda vetrarfóðraðra gripa og afurðum þeirra á vissu tímabili. Sé fé skorið niður vegna búfjársjúk- dóma miðast bótagreiðslur ríkisins t.d. við skráðan búfjárfjölda skv. forðagæsluskýrslum á tilteknu ári. Því heyrir til algerra undantekn- inga að skráning sauðfjár sé ekki rétt. Þessi nákvæmni var staðfest í vetur og vor í þeirri sérstöku aukatalningu búfjár, sem fór þá fram. Ég tel rétt vegna áðurgreindra umræðna að gera grein fyrir breyt- ingum á bústofni landsmanna undangengin breytingaár. Árið 1978 var ekki farið að þrengja kost einstakra bænda með kvóta- eða fullvirðisréttarkerfi. Þá var sauðfé næstflest, sem það hefur orðið og nautgripastofninn var stór, einkum mjólkurkúastofninn. Árið 1977 var sauðfé flest, eða 5.385 kindum fleira en 1988. Ég hefi gert skýrslur, sem sýna breytinguy á sauðfjárfjölda, kúa og geldneytast- ofni í hverri sýslu og kaupstað, á Nautakjðtsframleiðsla Svínakjötsframleiðsla 1) Kindakjötsframleiðsla Fuglakjötsframleiðsla 1) Hrossakjöt 2) 1978 2.139.301 kg 950.000 kg 15.392.959 kg 750.000 kg 681.314kg Aukning m;nnL eu nuniiK.7b 1988 2.923.179 kg + 46,7% 2.475.368 kg + 161,0% 10.219.287 kg - 33,6% 1.114.298 kg + 48,6% 512.759 kg - 24,7% Kjöt samtals 19.913.574 kg 17.244.891 - 13,40% 1) Kjöt af svínum og fuglum 1978 er byggt á verðmaetaáætlun Hagstofu Islands. Þá var ekki nákvæm skráning á slátrun grípa eða magni kjöts í þessum greinum. Að öðru leiti erbyggt á sláturskýrslum á viðkomandi árí. 2) Nokkuð var flutt úr landi sl. ár af hrossum til slátrunar sem ekki var gert árið 1976._________________ landinu frá árinu 1978 til ársins 1988 og fyrir landið í heild. Á sama hátt eru hér birt súlurit, sem sýna þessa þróun myndrænt. Síðari grein Athygli vekur hve fé hefur fækk- að mikið og hlutfallslega mest í . héruðum sem voru fjármörg, eins og í Skagafjarðarsýslu, Múlasýsl- unum báðum, Árnes- og Rangár- vallasýslum. Þar til viðbótar koma Eyjafjarðarsýsla, Vestur-Barða- strandasýsla, Gullbringu- og Kjós- arsýsla og Austur-Húnavatnssýsla með hlutfallslega mikla fækkun. Rétt er að vekja athygli á að í flestum þessara sýslna hefur verið skorið niður sjúkt fé af riðuveiki. Fé getur fjölgað aftur í þeim héruð- Breyting á fjölda kúa og annara nautgripa í sýslum landsins frá árinu 1978 til OQ með ársins 1988 samkvæmt forðaqæsluskvrslum ásamt % brevtingum. G.Guðb. Safn\naut.78 .88 Svsla Kýr 1978 Kýr 1988 Breyting fiölda % Aðrir 1978 nautgripir. Breyting 1988 fiölda % Gullbringusýsla 44 14 -30 -68,2 31 17 -1 4 -45,2 Kjósarsýsla 674 500 - 174 -25,8 368 433 65 17,7 Borgarfjarðarsýsla 2.175 1 . 779 -396 -18,2 1.276 1.414 138 10, 8 Mýrarsýsla 1 . 525 1.303 -222 -14,6 942 1 .348 406 43, 1 Snæfellsnes/Hnappads 1 .072 1.050 -22 -2, 1 799 1 .328 529 66,2 Dalasýsla 637 583 -54 -8,5 613 747 134 21,9 A.-Ðarðastrandasýsla 218 178 -40 -18,3 204 227 23 11,3 V.-Barðastrandasýsla 304 284 -20 -6,6 181 299 1 18 65, 2 V.-ísafjarðasýsla 210 278 68 32,4 164 200 36 22,0 N.-ísafjarðasýsla 219 165 -54 -24,7 185 197 12 6,5 Strandasýsla 150 80 -70 -46,7 1 40 102 -38 -27, 1 V.-Húnavatnssýsla 903 738 -165 -18,3 653 898 245 37,5 A.-Húnavatnssýsla 1 .429 1.177 -252 -17,6 952 1 .473 521 54,7 Skagafjarðasýsla 2.568 2.497 -71 -2,8 1 .638 3.034 1.396 85,2 Eyjafjarðasýsla 5.344 4.9 T 9 -425 -8,0 3.178 4.913 1 . 735 54,6 S.-Þingeyjasýsla 3.042 2.643 -399 -13,1 1 .868 3.341 1 .473 78, 9 N.-Þingeyjasýsla 142 105 -37 -26, 1 131 189 58 44,3 N.-Múlasýsla 558 546 - 1 2 -2,2 747 1.119 372 49,8 S.-Múlasýsla 891 858 -33 -3,7 1.187 1 .557 370 31,2 A.-Skaftafellssýsla 563 457 -106 -18,8 636 660 24 3,8 V.-Skaftafellssýsla 1 .306 1 .253 -53 -4,1 1 .065 1 .629 564 53,0 Rangárvallasýsla 5.130 4.417 -713 -13,9 4.388 6.581 2.193 50, 0 Árnessvsla 6.766 5.984 -782 -11.6 4.847 6.932 2.085 43.0 Samtals 35.870 31.808 -4.062 -11,3 26.193 38.638 12.445 47,5 KauDstaðir 456 197 -259 -56.8 270 181 -89 -33.0 Samtals á landinu. 36.326 32.005 -4.321 -11,9 26.463 38.819 12.356 46,7 1. Nokkrir bæir í N.- Isafjarðarsýslu hafa færst undir Bolungarvik og ísafjöra frá 1978. um, eins og t.d. í Múlasýslunum báðum, þegar fjárleysistími er út- runninn, nema samið sé við bænd- ur um að falla frá framleiðslurétti gegn rétti til annars starfs eða framleiðslu. Samningar við bændur í Fljótdalshéraði um skógrækt í stað sauðfjárframleiðslu eru mik- ilsvert fordæmi í þessu efni, sem reyna mætti víðar. Heildarfækkun sauðfjár í landinu á þessum árum er 303.920 eða 34,12% Á súluritum er sýnd hlutfalls- breyting sauðfjár og nautgripa í Sauðfé í sýslum og kaupstöðum 1978 -1988 H 1978 ■ 1988 Sauölé alls: 1978: 890.807, 1988: 586.887. Fækkun sauöfjár: 34.12% 20 30 40 50 HEIMILD: BÚNAOARFÉLAG ISLANDS UPPLÝSINGAPJÓNUSTA LANDBÚNAÐARINS /M851 II 1978 ■ 1988 Mjólkurkýr alls: 1978: 35.870 1988: 31.808 Fækkun 11,32 4000 5000 7000 HEIMILÐ; BÚNAÐARFÉLAG ISLANDS UPPLÝSINGAPJÖNUSA LANDBÚNAÐARINS /M 852 einstökum héruðum. Kúastofninn í landinu hefur minnkað miklu minna en sauðfjárstofninn eða aðe- ins 11,9%. Sjá töflu II. Fjölgun hefur orðið á kúm í einnisýslu, Vestur-ísafjarðarsýslu. í hlutfallstölum er fækkun kúa mest í Gullbringu- og Kjósarsýsl- um, Strandasýslu og Norður-Múla- sýslu, en annars víðast tiltölulega nokkuð jöfn. Sjá súlurit. Geldneytum hefur fjölgað um 46,7% á öllu landinu. Sú fjölgun dreifist nokkuð misjafnlega um landið. Hún er þó yfirleitt hlutfalls- lega mest á mjólkurframleiðslu- svæðunum. Sjá súlurit. Svínum í landinu hefur fjölgað mikið á þessu tímabili Svín voru árið 1978 alls 1392 en 1988 voru þau 3453. Fjölgunin er 148%. Hænsnastofninn er ekki sundur- greindur í skýrslum í holdafugla- og eggjaframleiðslufugla og því verður ekki sagt með neinni ná- kvæmni um breytingu á stofni kjörframleiðslufugla. Miklar sveiflur eru á milli ára í fjölda fugla. Skýrslufærðum hrossum hefur fjölgað frá árinu 1978 úr 44297 í 63.531 árið 1988 eða um 43,4%. Um þrjár síðasttaldar greinar bústofnsins gildir það, sem fyrr segir, um ónákvæmni í talningu. Fjölgun svína, fugla og hrossa dreifist talsvert misjafnt um landið. Dreifingin tengist allmikið breyt- ingu í sérbúgreinum og nýgreinum, sem skyrt er frá í töflum í fyrri hluta þessarar greinar. Hvernig hafa afurðir af bústofninum breyst frá 1978? Minnkun mjólkur er svolítið meiri hlutfallsleg en fækkun kúa á þessum tíma, sjá töflu 1. Á nokkrum afskekktum svæðum hafa bændur kýr eingöngu til að framleiða mjólk til neyslu á heimili sínu og eru þeir taldir framleiðend- ur. Sá hópur hefur lítið breyst. Sterk fylgni er á milli hlutfalls- legra breytinga á bústofninum og breytinga í framleiðslunni. í töflu 2 sést að meira en þriðj- ungs samdráttur hefur orðið í fram- leiðslu á kindakjöti til sölu á al- mennum markaði, en auk þess hefur verið og er nokkur fram- leiðsla. til heimilsnota á búum bænda. Framleiðslusamdrátturinn í kindakjöti hefur fylgt að mestu framleiðsluáætlunum stjórnvalda. Hins vegar er ekki nema 14,40% minnkun á kjörframleiðslu í heild. Aukning í nautakjöti, svínakjöti og fuglákjöti er tæplega 2.674 tonn á þessu tímabili. Þetta kjöt hefur tekið stóran skerf af þeim markaði í landinu sem kindakjötið hafði árið 1978. Sum ár á sl. 12 árum hefur kindakjötssala verið meiri en 10 þús. tonn á ári. Mest var hún árið 1982 10.916 tonn og 1983 10.735 tonn. Hefði hliðstæð sala orðið á kindakjöti tvö sl. ár, væri framleiðslan eins og hún varð sl. haust oflítil fyrir innlenda markað- inn. Bændasamtökin hafa ekki stjómtæki til að hafa áhrif á fram- leiðslu annars kjöts en kindakjöts. Því er ljóst að hlutföllin á milli framleiðslugreinanna hafa raskast óeðlilega mikið og það veldur nú margvíslegum vanda í þjóðarbú- inu. Af þessari lýsingu á þróuninni má draga ýmsar ályktanir, en alls ekki þá að bændur hafi sýnt tregðu við að fækka sauðfé eða að minnka kindakjötsframleiðslu. Hins vegar má spyrja hvort þróunin sé rétt og eðlileg miðað við hvernig menn vilja halda búsetu í landinu og hvort þessi breyting sé fjárhagslega hagkvæm fyrir þjóðarheildina. Hér verða engir dómar felldir í því efni.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.