Tíminn - 21.10.1989, Síða 11

Laugardagur 21. október 1989
Tíminn 23
lllllllllllllllllllllllllir MÍNNING
Hvallátrahjónin Jón og Jóhanna
Jón Daníelsson
Fæddur 25. mars 1904
Dáinn 20. ágúst 1988.
Jóhanna Sesselja Friðríksdóttír
Fædd 19. október 1899
Dáin 30. júní 1989.
Á morgun er sunnudagurinn fyrsti
í vetri.
Þau giftu sig þann 23.10.1932, eða
„sunnudaginn fyrstan í vetri“ eins og
þau nefndu það sjálf.
Fyrst voru þau í Látrum, síðan 2
ár í húsmennsku í Skáleyjum 1935-
37. Vorið 1937 hófst svo búskapur
þeirra í Látrum. Þar áttu þau sín
manndómsár og þar uxu ávextir
þeirra starfs.
Að veganesti höfðu þau reynslu
og þekkingu genginna kynslóða.
Hvallátur er kostarík jörð á mæli-
kvarða þess tíma er margar hendur
voru til að vinna allt það fjölþætta
gagn sem eyjajarðir hafa upp á að
bjóða.
Undir stjóm Jóns og Jóhönnu var
vel í horfinu haldið.
Æðarvarpinu var sinnt af alúð,
dúnninn hreinsaður heima og gerður
að söluvöm.
Skarfur var tekinn og kofa. Lúða
og hrognkelsi sótt á heimamið og var
til búdrýginda þótt þau hlunnindi
gengju saman í þeirra tíð með ásókn
stórvirkari veiðitækja á alla fiski-
stofna.
Selveiðin var stóran hluta þeirra
búskaparára drýgst hlunninda. Var
oft Iengstur og strangastur vinnudag-
ur á vorin meðan kópaveiðin stóð,
við skinnaverkun og hirðingu mat-
vælanna sem öll voru nýtt. Viðhald
og endurnýjun netanna var hins
vegar vetrarvinna.
Grasnytin í Látrum er mikil en
jafnframt erfið. Heimaeyjan er lítil
og meirihluti heyfengs var sóttur í
úteyjar, fluttur í reipum um sjóveg
og borinn á bökum.
Óvíða er fénu flæðihættara en í
Látralöndum. Girðingar þurfti mikl-
ar og gæslu fjár. Féð var flutt til
lands í sumarhaga og hross tekin úr
landi til vetrargöngu. Mikinn mann-
skap þurfti við alla þá flutninga og
mikinn bátakost.
Kýrnar voru arðsamar, og 5 eða 6,
jafnvel fleiri. Smjörið og skyrið var
heimagert og oft nokkuð af smjöri
til sölu.
Þótt oftast væru á þeirra mann-
dómsárum jafnan 15-20 manns eða
fleiri í heimili, auk alls þess gesta-
gangs er þar var (og enginn fór
svangur úr Látrum), voru öll þessi
framangreindu heimaföng svo rífleg
að mörgum sem minna máttu sín
miðluðu þau rausnarlega, oft fyrir
lítið eða ekkert gjald. Einnig voru
þessar afurðir gjaldmiðill manna
meðal undir merkjunum „greiði
gegn greiða“.
Samhjálpin gilti í samfélaginu því.
Jón var lágur vexti og grannur,
tilfinningaríkur fjörmaður. Undir
loðnum brúnum blikuðu djúp og
skær augu.
Fljótur að grípa spaugileg atvik,
hversdagslega alúðlegur, en lét eng-
um undir sinni stjóm haldast uppi
iðjuleysi og lét ergja sig ef ekki
gengu verkin. Hafði takmarkalausa
skömm á hangsi og slæpingshætti.
í hans búskap risu myndarlegar
byggingar, öðmm gömlum og
dreifðum var jafnað við jörð. í nýju
útihúsi var innréttaður rúmgóður
frystiklefi skömmu eftir að heimilið
væddist rafmagni frá dísilstöð. Um-
töluð nýlunda áður en almennt
komu frystikistur á heimili.
Heimaeyjan varð öll að sléttu túni
strax við upphaf vélaaldar. Hlaðnar
bryggjur vom stækkaðar og bættar.
Hleðslugrjótinu úr veggjum gömlu
húsanna, sem rifin vom og gengnar
kynslóðir höfðu dregið að, safnaði
hann saman og hlóð nátthaga. Hann
stendur.
Það er spá mín að verði honum
ekki spillt muni veður, vindar og
önnur náttúmöfl það seint á honum
vinna að í þeirri hleðslu geti kom-
andi kynslóðir séð brot af iðni,
lagvirkni og snyrtimennsku þessa
grannvaxna manns.
1 bátasmíðunum sem stundaðar
voru í Látmm átti hann jafnan
nokkurn þátt, a.m.k. í aðdragandan-
um til þeirrar iðju.
Hann gagnrýndi stjórnarfar og
þjóðfélagsumrót hart. Var þó ekki
hneigður til opinberra afskipta, en
komst ekki undan ýmsum trúnaðar-
störfum í þágu samfélagsins. Hann
vildi við ekkert skilja ólokið og oft
var hans leitað ef vanda bar að.
Vandvirkni og sanngirni voru hans
aðalsmerki.
Þegar aldur færðist yfir, búskap
var lokið og þróttur þvarr var yndi
hans á heimaslóðum þegar því varð
við komið þótt hann ætti gott heimili
syðra. Hugurinn hélst óskertur.
Að kvöldi 18. ágúst 1988 mættust
tveir hraðbátar á Hafnarsundinu við
Flatey. Ég leit um öxl og í skothend-
ing mætti ég hýrunni í stálgráum
augum bak við kafloðið skegg. Hann
stóð aftan við stýrishúsið á hinum
bátnum. Hendi var lyft til kveðju.
Tveim dögum síðar var Jón Dan-
íelsson allur.
Foreldrar Jóns vom María Guð-
mundsdóttir frá Skáleyjum og Dan-
íel Jónsson frá Hlíð í Þorskafirði.
Hann var í æsku þegar hann missti
báða foreldra sína og bróður með
stuttu millibili. Áður systur sína.
Fimm systkini lifðu eftir, Jón elstur.
Fósturforeldrar hans og þriggja
systkina hans vom hjónin Ólafur
Bergsveinsson og Ólína Jónsdóttir,
föðursystir hans, í'Látmm.
Jóhanna var kona mikilleit, hakan
framstæð, nefið frítt, dimmblá augu
lágu djúpt. Mér er mest í minni
hlýja, glettna viðmótið og hálfkær-
ingslegt spaugið sem alltaf var til
reiðu.
Hún var búforkur mesti, gekk í
útiverkin sjálf og hafði jafnan stúlku
til eldhús- eða inniverka.
Kýrnar vom hennar yndi og hún
spjallaði um þær við hvern sem var.
Ég held henni hafi þótt beljunum
hætt væri hún ekki að mjöltunum
sjálf.
Ég, sem kynntist mannmörgum
búum með ákveðna verkaskiptingu,
vissi hana eina kvenna í eyjum
standa við slátt.
Þó fór henni vel úr hendi handa-
vinna og hvaðeina. Ljósmóðir og
dýralæknir af guðs náð, hjálpaði
bæði tví- og ferfættum í heiminn.
Ráðholl, ráðsnjöll og ákveðin.
Margir leituðu hennar þegar annað
um þraut, jafnvel um nætur. Þótt um
sjóveg væri að fara var hún reiðubú-
in.
Hún flíkaði ekki tilfinningum sín-
um og sagði stundum: „Það er margt
sem best er að muna ekki.“
Með sérstökum hnykk um höfuð
og herðar hristi hún af sér angrið.
Skaut upp hökunni, kannski dálítið
þóttalega og spaugsyrðin fæddust
aftur ótrúlega fljótt. Kannski voru
þau hennar langlífustu einkenni og
dóu jafnvel ekki þótt raunveruleik-
inn hyrfi henni út í bláinn samhliða
sjúkrahúsvist síðustu æviáranna.
Foreldrar Jóhönnu voru Elín Jón-
asdóttir frá Vífilsdal í Hörðudal og
Vetrar-
hjólbarðar
Hankook hágæðahjólbarð-
ar frá Kóreu á lágu verði.
Mjög mjúkir og sterkir.
Hraðar hjólbarðaskipting-
BARÐINN hf.
Skútuvogi 2, Reykjavík
Símar: 91-30501 og 84844.
Friðrik Ágúst Kristmannsson frá
Litla-Vatnshorni í Haukadal. Þau
fluttu til Ameríku en Jóhanna varð
eftir, þá barn að aldri.
Fósturforeldrar hennar voru Jó-
hanna Ólafsdóttir og Gísli Kristjáns-
son í Skógamesi.
Tvítug giftist Jóhanna frá Skógar-
nesi Aðalsteini Ólafssyni í Látrum
og þar settust þau að. Fljótlega áttu
þau í ráðum að taka til ábúðar
stórbýlið Reykhóla. En örlögin
gripu í taumana. Aðalsteinn drukkn-
aði vorið 1923. Þegar svo var komið
bauðst Jóhönnu sá kostur að flytja
til foreldranna í Ameríku með börn-
in tvö. Það varð ekki heldur, forlögin
bjuggu henni stað í Látrum.
Jón og Jóhann þekktu hvað harm-
ur var. Setti það ekki mark sitt á
þeirra gerð? Hversu margir áttu
ekki hjá þeim skjól? Hversu margir
geta ekki litið á þau sem aðra
foreldra? Og þurfti ekki raunir til,
a.m.k. ekki ég.
Merki þeirra eiga að finnast í
þjóðarsálinni vítt um land og utan
þess.
Þau voru trúuð og trú þeirra sterk,
án allrar helgislepju. Bæði bjuggu
yfir broti af ófreskigáfu og kom ekki
allt á óvart. Berdreymin.
Efni þeirra og arður starfs lá í
lausu og föstu í Látrum. Greinin er
um þau og ég nefni engan þeirra
mörgú sem með þeim störfuðu,
studdu þau og þáðu þeirra stuðning.
Þau lifðu þjóðfélagsbreytinguna
frá fjölmennum umsvifamiklum
. eyjaheimilum til nánast eyðibyggð-
ar. Litu með söknuði um öxl. „Það
var mikil afturför þegar heimilin
lögðust niður,“ voru orð Jóhönnu.
Þau létu ekki óþarfann glepja sig
gegnum tíðina, enda mun þeim hafa
orðið ósvikin ánægja á efri árum
ferðin til Kanada og nokkurra vikna
dvöl þar með venslafólki. Frásagnar-
efnið varð ótæmandi. Ekki síst mun
hin næma athyglisgáfa Jóns hafa
notið sín þar í framandi umhverfi.
„Það er gæfa að fylgja honum Jóni
Daníelssyni,“ heyrði ég Jóhönnu
segja á sinn kankvísa hátt af litlu
tilefni.
Þau höfðu hvors annars gæfu í
huga.
Guð blessi minningu þeirra.
Jóhanna og Aðalsteinn áttu 3
börn og lifðu tvö:
Björg Ólafía, f. 27.6.1922, hús-
móðir í Kanada.
Aðalsteinn Eyjólfur, f. 5.8. 1923,
lengi bátasmiður í Látrum. Nú
bryggjusmiður hjá Hafnarmála-
stofnun.
Börn Jóns og Jóhönnu:
Ólína Jóhanna, f. 6.4. 1933, hús-
móðir í Flatey.
Daníel, f. 2.12. 1934, bóndi,
Dröngum.
María Theódóra, f. 28.4. 1938,
húsmóðir í Garðabæ.
Elín Ágústa, f. 7.7. 1941 - d. 3.2.
1943.
Valdimar, f. 24.11.1943, lögreglu-
maður í Kópavogi.
Fóstursonur þeirra er Aðalsteinn
Valdimarsson, f. 29.3. 1938, smiður
í Búðardal.
Fjölskyldunni óska ég allra heilla.
Jóhannes Geir Gíslason.
Massey-Ferguson
dráttarvélar
I-F300

fjórhjóladrifnar
á frábæru verði
MF-60 Din hö. á 1200 þús.
MF—70 Din hö. á 1300 þús.

Massey-Ferguson
BUNAÐARDEILD
ARMULA3 REYKJAVIK SIMI 38900