Tíminn - 29.11.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 29. nóvember 1989
IHIIllllllllll MINNING IIHHHIIIIIIIIIIIiIiI:I.I:I.;!■ ':'Tl'l'!T!!l!||||||||||||||||||||||||||||||||||i||l|:|:'ll;'!Tllllllllllllllllllllllllllilili|i|:lii; :"HTI'Hlllllllllllllllllllllllillli: :........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................1»..................1........11111..............................................................III!...................Illlll...........................................................III...............I..........
Herdís Jónsdóttir
Fædd 8. júní 1900
Dáin 31. október 1989
Mæt kona og mikilhæf er látin í
hárri elli. Ég kynntist henni þegar
hún var komin á miðjan aldur. Þá
rak hún ásamt eiginmanni sínum,
Sigurjóni Gestssyni, myndarbúskap
á Nýbýlavegi 12 í Kópavogi. Þarna
voru um 20 kýr í fjósi auk kinda sem
fluttar voru á fjall á dráttarvélakerru
að vori og smalað í Hafravatnsrétt
að hausti. Þetta var um miðjan
sjötta áratuginn þegar Kópavogur
hafði nýlega fengið kaupstaðarrétt-
indi og tekið að þrengja að gömlu
frumbyggjunum, þeim sem höfðu
fest sér erfðafestulönd í Kópavogi
10-15 árum áður í þeirri trú að þar
mættu þeir vera í friði a.m.k. í
nokkra tugi ára.
Þeirra á meðal voru Herdís og
Sigurjón á Nýbýlavegi 12 sem upp-
haflega hét Fossvogsblettur 37-38.
Landið þeirra var óvenju stórt, milli
3 og 4 hektarar að stærð. Mikinn
hluta landsins höfðu þau hjónin
brotið til ræktunar þar sem þau
heyjuðu handa gripum sínum. En
nú var ekki lengur til .setunnar
boðið. Ráðamenn í kaupstaðnum
unga og ýmsa byggingaraðila mun-
aði í þetta stóra og ódýra land. Þau
hjónin höfðu því um tvennt að velja;
hætta arðbærum atvinnurekstri og
gerast daglaunafólk á lágu kaupi eða
flytjast upp í sveit og halda áfram
búskap. Eftir langa umhugsun völdu
þau seinni kostinn og festu kaup á
jörðinni Hurðarbaki í Kjós. Þangað
fluttu þau með fólk og fénað vorið
1958.
Sigurjón hafði þá um nokkurt
skeið ekki gengið heill til skógar og
hafði af þeim sökum hætt akstri
leigubifreiðar sinnar á Hreyfli.
Skömmu síðar hrakaði heilsu hans
og að þremur árum liðnum var hann
allur, tæplega fimmtugur að aldri.
Var hann öllum rnikill harmdauði
því að Sigurjón var Ijúfur maður og
lipur, oftast léttur í lund, mikill
barnakarl og góður verkmaður. Sem
nærri má geta var fráfall hans gífur-
legt áfall fyrir fjölskylduna, einkum
Herdísi sem nú var eini forsjármaður
búsins. Hún lét þó ekki deigan síga
og hélt áfram búskap á Hurðarbaki
ásamt Hermanni syni sínum til ársins
1972. Þá fluttust þau aftur í Kópavog
og bjuggu um nokkurra ára skeið á
Kársnesbraut 23.
Þegar Herdís hafði fjóra um átt-
rætt flutti hún á heimili Helgu dóttur
sinnar á Hrauntungu 97. Þar dvaldist
hún í fjögur ár en þá hafði heilsu
hennar hrakað svo mjög að ekki var
hægt að annast hana í heimahúsi.
Síðasti viðkomustaður hennar hér á
jörðu var því Hjúkrunarheimilið
Sunnuhlíð þar sem hún naut frábærr-
ar umönnunar til hinstu stundar.
Þetta er ytri ramminn um líf
Herdísar tengdamóður minnar frá
þeim tíma að ég kynntist henni. Hún
var fædd í Kampholti í Flóa alda-
mótaárið, í miðið af þremur
systrum. Eldri var Guðrún (f. 1898
d. 1930) sem lést ung úr berklum og
yngri Sigurbjörg Júlía ljósmóðir (f.
1904 d. 1981). Foreldrar þeirra
systra voru Guðrún Árnadóttir frá
Brekku í Biskupstungum (f. 1867 d.
1939) og Jón Brynjólfsson frá Sóleyj-
arbakka í Hrunamannahreppi (f.
1868 d. 1955). Vorið 1907 fluttist
fjölskyldan að Irpuholti í Flóa eftir
að hafa reynt fyrir sér í lausa-
mennsku um eins árs skeið. Ekki
mun sú tilraun hafa gefist vel og
hagur fjölskyldunnar jafnvel enn
bágari eftir en áður. í Irpuholti átti
fjölskyldan heimili í 20 ár en þá
fluttist hún að Vatnsholti í sömu
sveit. Þar kynntist Herdís mannsefni
sínu sem var vinnumaður hjá föður
hennar. Sigurjón (f. 1912 d. 1961)
var sonur Helgu Loftsdóttur (f. 1889
d. 1934) og Gests Guðmundssonar
(f. 1884 d. 1952) en þau áttu ættir að
rekja um Snæfellsnes og Dali.
Ungu hjónin hófu búskap í Vatns-
holti í sambýli við foreldra Herdísar
og þar fæddust börnin þeirra fjögur;
Guðrún Berglind f. 1932, Helga f.
1936, Guðrún Jóna f. 1938 og Her-
mann Pálmi f. 1941. Sem nærri má
geta varð brátt þröngt um fjölskyld-
urnar tvær og því mál að hugsa sér
til hreyfings.
Þau Herdís og Sigurjón voru ólík
um margt. Hann var borgarbarn og
áhugamaður um vélar og bíla. Hún
var sveitakona, sannkallað „barn
náttúrunnar" sem felldi sig aldrei
fyllilega við þéttbýlið. Þess vegna
kom þeim ekki ásamt um hvert
halda skyldi þegar ekki var lengur
unnt að búa í foreldrahúsum. Hann
vildi fara til Reykjavíkur, hún vildi
hefja búskap í heimasveit sinni. Um
þessar mundir lá hvorugt á lausu,
jarðnæði í sveit eða húsnæði í
Reykjavík. Það varð því úr að farið
var bil beggja og vorið 1942 festu
þau hjón kaup á erfðafestulandi í
Kópavogi. Þar með sköpuðust
nokkrir möguleikar fyrir bæði að
sinna hugðarefnum sínum.
Herdís flutti sveitina með sér
suður, ef svo má að orði komast, og
strax fyrsta árið á Nýbýlaveginum
hafði hún komið sér upp kú og
nokkrum hænsnum. Kúnum fjölgaði
bráðlega og að 15 árum liðnum var
risið þarna myndarlegt bú. Og með-
an Herdís húsfreyja var aðaldrif-
krafturinn í búskapnum, gerðist Sig-
urjón leigubílstjóri, fyrst á BSR en
síðar á Hreyfli og var hann einn af
stofnendum þeirrar bifreiðastöðvar.
En aksturinn reyndist þreytandi og
um 1955 hætti Sigurjón akstri og
sneri sér alfarið að búskapnum.
Hann naut sveitarinnar þó ekki lengi
því að skapadægur hans var ekki
langt undan eins og áður segir.
Herdís Jónsdóttir var um margt
óvenjuleg kona og á undan samtíð
sinni í mörgum greinum. Hún átti
ekki kost á langri skólagöngu en hún
var vel menntuð í þess orðs bestu
merkingu. Vald hennar á íslensku
máli var til fyrirmyndar og hún þoldi
börnum sínum síður óvandað málfar
en margt það sem til óknytta mátti
teljast. Flestum tómstundum sínum
varði hún til lestrar og oft tók hún
góða bók fram yfir fundi og mann-
fagnað því að konan var heldur
ómannblendin. Herdís hlaut líka í
vöggugjöf mikla tónlistarhæfileika
og fagra söngrödd. Hún lærði organ-
leik hjá Páli Isólfssyni veturinn 1927-
1928 og gerðist organleikari í Vill-
ingaholtskirkju þaðan í frá og þar til
hún fluttist úr sveitinni 1942. Röddin
entist henni allt fram til hinstu
stundar og aðeins viku fyrir andlát
sitt raulaði hún með útvarpinu fal-
legt lag. Ljóðið kunni hún vitaskuld
og skeikaði ekki þó að henni hefði
annars verið nokkuð farið að förlast
undir það sfðasta.
Herdís var kvenréttindakona og
fór ekki dult með. Til dæmis stóðst
hún ekki reiðari en ef hún heyrði
talað um „menn og konur". „Eins og
konur séu ekki menn,“ var þá við-
kvæði hennar. Einnig talaði hún oft
um það hvað konur áttu undir högg
að sækja á vinnumarkaðnum og
meðal annars þess vegna hvatti hún
dætur sínar til að afla sér menntunar.
Henni fannst gifting lítil trygging
fyrir góðri fjárhagslegri afkomu.
Hún klæddist allajafna karlmanns-
fötum við útivinnu sem var fátítt um
miðja þessa öld og gekk til allra
verka, líka þeirra sem kölluðust
karlmannsverk, og var jafnliðtæk
við orfið og hrífuna.
Ég get ekki minnst svo Herdísar
að ég minnist ekki á systur hennar,
Sigurbjörgu. Þegar ég tengdist fjöl-
skyldunni á Nýbýlaveginum var Sig-
urbjörg ljósmóðir á Landspítalan-
um. Hún hafði haldið heimili í
Vatnsholti með föður sínum í nokk-
ur ár eftir að hann varð ekkjumaður.
Þau hættu búskap vorið 1946 og tók
þá Herdís föður sinn til sín og þar
dvaldist hann til dánardægurs 1955.
Sigurbjörg, sem var ógift og barn-
laus, vildi vera í nágrenni við systur
sína og keypti sér því lítið hús í
Reykjavík og lét flytja það í Kópa-
voginn á land systurinnar. Síðar
reisti hún í félagi við Guðrúnu systur
sína og Jón Bogason, mann hennar,
tvílyft steinhús við hlið litla hússins
og flutti í það 1958. Litla húsið er
horfið fyrir nokkrum árum en hitt
stendur ennþá og heitir Auðbrekka
29.
Þær Sigurbjörg og Herdís voru
samrýmdar systur. Sigurbjörg var
nánast eins og önnur móðir systur-
barna sinna og var ævinlega boðin
og búin til að hlaupa undir bagga
þegar eitthvað bjátaði á. Hún var
kletturinn sem ekkert fékk haggað,
ljósan góða sem tók á móti öllum
börnum systurbarnanna. Og svo
mjög treystu ungu mæðurnar
„frænku" að þeim kom ekki til hugar
að fæða annars staðar en heima með
„frænku" sér við hlið eftir að hún
hætti að vinna á Fæðingardeild
Landspítalans. Sigurbjörg var því
systur sinni og systurbörnum mikill
harmdauði þegar hún dó fyrir átta
árum. Svo einkennilega vill til að
útfarardagur Herdísar er jafnframt
dánardægur Sigurbjargar. Kannski
er það engin tilviljun, að minnsta
kosti er ég þess fullviss að nú hafa
systurnar hist aftur.
Með láti Herdísar finnst mér að
gamli tíminn í Kópavogi sé að fullu
horfinn. Sem ungum Reykjavíkur-
pilti fyrir 35 árum fannst mér frum-
byggjamenningin í Kópavogi afar
skemmtileg og sérstæð. Auðvitað
þekktust allir og gamlir leikfélagar
konu minnar og systkina hennar
skipuðu allt annan sess í hugum
þeirra en ég átti að venjast. Menn
töluðu um lönd en ekki lóðir, það
voru lagðir vegir en ekki götur og
jafnvel húsin báru sérstök heiti.
Þetta var sambland af sveit og bæ
þar sem kostir hvors um sig voru
meiri en ókostirnir.
Ég vil að lokum þakka Herdísi
Jónsdóttur fyrir langa og farsæla
samfylgd. Þó að við Helga dóttir
hennar bærum ekki ætíð gæfu til
samþykkis lét hún mig aldrei gjalda
þess í neinu. Ég þakka henni góðvild
hennar og hlýju, þakka spaugsemi
hennar og skemmtilega kímnigáfu,
þakka traust hennar og tryggð og
þakka henni að lokum fyrir börnin
mín, fyrir dóttur mína sem ber nafn
ömmu sinnar og fæddist á afmælis-
degi hennar og fyrir Brynjólf og
Gísla Friðrik. Þessum barnabörnum
sínum svo og öllum hinum var hún
góð amma. Öll mega þau vera stolt
af ömmu sinni og þakklát fyrir að
sækja til hennar marga góða eigin-
leika. Blessuð sé minning hennar.
Herdís Jónsdóttir var jarðsungin
frá Fossvogskirkju miðvikudaginn
8. nóvember kl. 15.00.
Þórir Gíslason
Okkur systurnar langar til þess að'
minnast ömmu okkar, Herdísar
Jónsdóttur, með fáeinum orðum en
hún lést í Sunnuhlíð í Kópavogi
síðasta dag októbermánaðar.
Amma var afar sérstök og fjölhæf
kona sem spilaði á orgel, söng eins
og lævirki, las allt sem hún komst í
tæri við, kunni ógrynni af sögum og
ljóðum og hefði orðið íslandsmeist-
ari í sprett- og langhlaupum hefði
hún fæðst eftir miðja öldina. Hún
var fædd í sveit og vildi hvergi vera
nema í sveit.
Hún fluttist úr Kópavogi rúmlega
sextug að Hurðarbaki í Kjós þar sem
hún var bóndi í 15 ár og þaðan
munum við elstu systurnar hana
helst. Við vorum þar hjá henni um
lengri og skemmri tíma í senn og var
dvölin þar okkur mikil og lærdóms-
rík reynsla sem við búum að enn í
dag.
Amma var alla tíð mikill jafnrétt-
issinni og fyrir henni voru engin
sérstök karla- eða kvennastörf. Hún
var bóndi og gekk til allra verka
jafnt úti sem inni, var forkur dugleg
og féll vel að vinna „í skorpum".
Á Hurðarbaki var málræktarátak
allt árið um kring því að amma var
óþreytandi við að leiðbeina okkur
um hvað væri rétt mál og hvað væri
rangt mál. Hún var mjög vel lesin og
hafði á hraðbergi málshætti og til-
vitnanir bæði úr bundnu máli og
lausu, einnig gat hún kastað fram
stöku þegar þannig lá á henni.
Amma hafði afskaplega ríka kímni-
gáfu og var fljót að koma auga á
spaugilegu hliðarnar á tilverunni.
Þegar við systurnar vorum litlar
og vorum hjá afa og ömmu á Hurð-
arbaki sváfum við í rúminu hjá þeim
og á kvöldin áður en farið var að sofa
þá lásu þau fyrir okkur ævintýri og
þjóðsögur. Þessar stundir standa
okkur ljóslifandi fyrir hugskotssjón-
um og enn í dag þurfum við ekki
annað en heyra minnst á Grimmsæv-
intýri til þess að heyra röddina
hennar ömmu, lága og hljómþýða
þegar hún las fyrir okkur sögurnar.
Amma var mjög trúuð kona og
kenndi okkur margar bænir og vers.
Hún trúði á líf eftir dauðann og við
trúum því að nú sé hún aftur orðin
ung og frísk, frá á fæti eins og
forðum með gula, óstýriláta hárið
bundið í tvær þykkar fléttur. Við
trúum því að nú sé hún komin heim
í sveitina sína og á þann stað þar sem
„fegurðin ein ríkir“.
Herdís Jónsdóttir
Sigurborg Jónsdóttir
PÓST- OG
SÍMAMÁLASTOFNUNIN
Útboð
Póst- og símamálastofnunin óskar eftir tilboöum í
vinnustöðvar fyrir væntanlegt kortaupplýsinga-
kerfi.
Um er að ræða 2 vinnustöðvar (workstations) fyrir
UNIX-fjölnotendastýrikerfi, með öllum tiiheyrandi
fylgibúnaði. Útboðsgögnin verða afhent á skrif-
stofu Tæknideildar, Landsímahúsinu við Austur-
völl, Reykjavík, frá og með mánudeginum 27.
nóvember. Tilboðin verða opnuð á sama stað
miðvikudaginn 20. desember, kl. 11:00.
AUGLÝSING frá ríkisskattstjóra
VERÐBREYTINGAR-
STUÐULL fyrir
árið 1989
Samkvæmt ákvæðum 26. gr. laga nr. 75 14.
september 1981 um tekjuskatt og eignarskatt
hefur ríkisskattstjóri reiknað verðbreytingarstuðul
fyrir árið 1989 og nemur hann 1,2224 miðað við
1,0000 á árinu 1988.
Reykjavík, 27. nóvember 1989.
Ríkisskattstjóri
Ólafsvík
Ríkissjóður leitar eftir hentugu húsnæði fyrir
heilsugæslulækni. Um er að ræða einbýlishús,
par- og/eða raðhús, u.þ.b. 150-200 m2 að stærð
að meðtalinni bílageymslu.
Tilboð óskast send eignadeild fjármálaráðuneyt-
isins, Arnarhvoli, 150 Reykjavík, fyrir 14. desem-
ber 1989.
Fjármálaráðuneytið, 27. nóvember 1989
t
Eiginmaður minn og faðir okkar
Oddgeir Pétursson
Grýtubakka 28
andaðist á Borgarspítalanum 27. nóvember.
Anna Árnadóttir og börn.