Tíminn - 13.12.1989, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 13. desember 1989
Tíminn 7
VETTVANGUR
Margrét Gústafsdóttir:
Um skort á faglærðu fólki
til hjúkrunarstarfa innan öldrunarþjónustunnar
Halldór Halldórsson skrifar um skort á faglærðu fólki tU
hjúkrunarstarfa í Vettvang Tímans 24. nóvember sl. í
skrifum Halldórs um mönnun á öldrunar- og hjúkrunar-
deildum kemur fram að hlutfall ófaglærðs starfsfólks er
víða hátt í hinum ýmsu sveitarfélögum á Norðurlandi
eystra og telur hann að erfitt sé, ef ekki ógerlegt, að halda
uppi fullnægjandi þjónustu við slík skilyrði. Enda heldur
Halldór fram þeirri skoðun að þjónusta sé best á þeim
deildum sem eingöngu eru mannaðar faglærðu hjúkrunar-
fólki - hjúkrunarfræðingum og sjúkraliðum.
Niðurstöður rannsókna, sem
gerðar hafa verið í Bandaríkjum
Norður-Ameríku, renna stoðum
undir þessa skoðun. Rannsóknir
þar í landi hafa sýnt að gæði
þjónustu á hjúkrunarheimilum
aldraðra eru misjöfn og víða bág-
borin - einkum þar sem mönnun
fagmenntaðs hjúkrunarliðs er
ábótavant, sem kemur ekki hvað
síst niður á stjórn þjónustunnar.
Bágborin þjónusta kemur m.a.
fram í samskiptum starfsfólks við
vistmenn sem getur vegna van-
þekkingar grafið undan sjálfsvit-
und og sjálfsvirðingu aldraðra
vistmanna er dvelja á slíkri
stofnun. Neikvætt viðhorf starfs-
fólks til aldraðra á slíkum þjón-
ustustofnunum endurspeglar við-
horfið til þjónustu þess og kemur
fram í starfsfólkseklu og tíðum
umskiptum starfsfólks.
Halldór telur það skyldu þeirra
er vinna við þau skilyrði sem hann
lýsir innan heilbrigðisþjónustunnar
að benda á vandann og koma með
tillögur til lausnar. Hann segir
orðrétt:
Mér virðist liggja beinast við að
fara að fordæmi nágrannaþjóða
okkar og mennta nýja stétt heil-
brigðisstarfsfólks. í Danmörku
heitir þessi stétt plejehjemsassist-
enter. Ég tel mjög brýna þörf á að
koma á minna en eins árs námi
fyrir fólk sem vill vinna við umönn-
un aldraðara. Það gæfi því starfs-
réttindi á dvalarheimilum og hjúkr-
unarheimilum og e.t.v. á hjúkrun-
ardeildum sjúkrahúsa og við
heimaþjónustu. Námið veitti
starfsöryggi og kauphækkun og
bætti vonandi úr skorti á starfs-
fólki. Konum, sem stofnað hafa
heimili og eignast böm áður en þær
luku öðru en skyldunámi og gætu
hugsað sér að starfa við umönnun
aldraðra þegar börnin eru komin á
legg, vex í augum að setjast fyrst á
skólabekk í 2-4 vetur til að ljúka
sjúkraliðanámi, en 8-12 mánaða
nám sem byðist á heimaslóð og
væri bæði verklegt og bóklegt gæti
höfðað til þeirra.
Halldóri virðist ofangreind lausn
liggja beinast við án þess þó að
geta þess hvaða raun slík lausn
hefur gefið meðal nágranna okkar
Dana.
Það væri fróðlegt að vita hvort
athugun hafi verið gerð á því hvort
eða hvaða breyting hafi orðið á
mönnunarvanda og gæðum þjón-
ustunnar á hjúkrunarheimilum í
Danmörku með tilkomu þessarar
nýju stéttar.
Það eru og athyglisverð viðhorf
sem koma fram í þessum orðum
Halldórs, annars vegar gagnvart
öldruðum, hins vegar gagnvart um-
önnunarstörfum eða hjúkrunar-
störfum og það er hugsanlegt að
einmitt slík viðhorf geri það að
verkum að skortur er á faglærðu
fólki til hjúkrunarstarfa á öldrunar-
deildum.
Aldraðir eru fólk á ákveðnum
aldri sem þarf á að halda þjónustu
innan heilbrigðiskerfisins vegna
sjúkdóma eða fötlunar rétt eins og
annað fólk á hvaða aldri sem er.
Hærra hlutfall þessa aldurshóps,
65 ára og eldri eða öllu heldur 75
ára og eldri, þarf þó oftar og í
lengri tíma á þjónustunni að halda
þar sem tíðni langvinnra sjúkdóma
eykst með hækkandi aldri. Aldrað-
ur einstaklingur er því líklegri til
þess að búa við einn eða fleiri
langvinna sjúkdóma og taka fleiri
lyf en einstaklingur er telst til yngri
aldurshóps.
Leggist slíkur einstaklingur inn
á almennar deildir sjúkrahúsanna
eru þar fyrir herskarar af fagfólki
til þess að gera bata viðkomandi
sem mestan á sem skemmstum
tíma. Eigi sá hinn sami ekki aftur-
kvæmt til síns heima vegna þess að
hann er orðinn hjálparvana um
eigin umönnun, sem oft er talsvert
flókin og viðamikil vegna lang-
vinnrar sjúkdómsmyndunar, er
leitað leiða til þess að koma honum
á öldrunar- eða hjúkrunardeild. Ef
vel lætur fær viðkomandi inni og
gæti þá orðið annars flokks sjúkl-
ingur á annars flokks deild með
annars flokks starfsfólki, ef á skorti
mönnun og stjórnun fagmenntaðs
starfsfólks.
Og nú er spurt, á að stíla upp á
slík skilyrði um næstu framtíð með
snöggsoðnum lausnum sem gera
umönnun ívið skárri á stofnunum
fyrir aldraða eða á að setja markið
hátt og stefna að því að öldunar-
deildir eða hjúkrunardeildir/heim-
ili bjóði upp á þjónustu sem gefur
ekki eftir þeirri þjónustu er yngri
aldurshópar njóta á öðrum sjúkra-
stofnunum?
Áhersla á þjónustu við aldraða í
námi heilbrigðisstétta er hvað mest
í hjúkrunarfræði, eðli málsins
samkvæmt, þar sem hjúkrunar-
fræðingar taka víða þátt í þjónustu
við aldraða, bæði á heilsugæslu-
stöðvum, t.d. við heimahjúkrun,
jafnt sem á öldrunardeildum og
hjúkrunardeildum/heimilum þar
sem meginþáttur þjónustunnar er
hjúkrun. Þjónustu sem nýtur tak-
markaðrar virðingar á stundum og
ætla mætti að hægt væri að dubba
hvern sem er upp í til þess að
standa undir, einkum ef aldraðir
eiga í hlut eins og fram kemur í
viðhorfi og tillögum Halldórs.
Engri rýrð skal þó varpað á konur
„sem stofnað hafa heimili og eign-
ast böm áður en þær luku öðru en
skyldunámi og gætu hugsað sér að
starfa við umönnun aldraðra þegar
börnin eru komin á legg“.
Víst er um það að slíkar konur
hafa margar mjög mikla og góða
hæfileika til þess að vinna við
aðhlynningarstörf, sérstaklega
vegna reynslu þeirra af samskipt-
um og stjórnun á heimilum. En til
þess að slíkir hæfileikar fái notið
sín þarf styrka og faglega stjórnun.
Og sannarlega skal ekki dregið
úr nauðsyn fræðslu til þess að
stuðla að skilningi þessa ágæta
starfshóps á reynslu aldraðra af
breytingum á efri árum, langvinn-
um sjúkdómum og stofnunarvist,
jafnframt öðmm undirstöðuatrið-
um í öldrunarhjúkrun. Svokölluð
starfsnámskeið í vegum Náms-
flokka Reykjavíkur er taka til
kjarnanámskeiðs, valgreinanám-
skeiðs og sérhæfninámskeiðs hafa
til að mynda stuðlað að starfsöryggi
og kauphækkun meðal ófaglærðs
starfsfólks. Námskeið sem þessi
fyrir ófaglært starfsfólk gætu orðið
stofnunum úti á landi fyrirmynd og
eru reyndar þegar orðin það.
Hitt er svo annað mál að til þess
að greina og áætla þörf fyrir hjúkr-
unarþjónustu, m.a. til þess að
stýra aðhlynningu á faglegum
gmnni, þarf meira en nokkurra
mánaða námskeið. Það er verðugt
og vandasamt verkefni að hjúkra
öldruðum einstaklingi þar sem
saman fer löng ævisaga og styttri
eða lengri sjúkdómssaga - án þess
að manneskjan setji niður. Til þess
þarf þekkingu og leikni ekki síður
en á almennri sjúkradeild, öðruvísi
verða ekki tryggð sambærileg gæði
þjónustu.
Það kann ef til vill ekki að vera
arðbært í viðtekinni merkingu að
veita öldruðum fyrsta flokks heil-
brigðisþjónustu, því þeir eiga jú
ekki afturkvæmt út í þjóðfélagið til
þess að auka framleiðni þess. Það
verður þó ekki framhjá því horft
að heilbrigðiskerfi það sem búið er
við í dag er að miklu leyti orðið til
fyrir framlag þeirra sem komnir
eru á efri ár og hefur margur í þeim
hópi ekki fyrr reynt hvernig til
hefur tekist. Það vill því miður
verða misjöfn reynsla og því ærin
viðfangsefni, ekki hvað síst fyrir
hjúkrunarfræðinga, að bæta þá
reynslu.
Undanfari framfara er rann-
sóknir, til þess að koma á breyting-
um þarf áhuga og þekkingu á
fræðslu og stjórnunarstörfum, svo
það telst varla hjúkrunarfræðing-
um til hnjóðs þó „hugur þeirra
standi til meiri menntunar, rann-
sókna, fræðslustarfa og stjórnunar-
starfa", svo vitnað sé til orða
Halldórs í umræddri grein.
Rétt er þó að geta þess að í
könnun sem gerð var á störfum
háskólamenntaðra hjúkrunarfræð-
inga árið 1986 kom fram að lang-
flestir þeirra vinna almenn hjúkr-
unarstörf. Ennfremur leiddi þessi
könnun í ljós að flestum hjúkrun-
arfræðingum finnst B.S.-nám í
hjúkrunarfræði við Háskóla ís-
lands hafa búið sig mjög vel eða vel
undir hjúkrunarstarfið eða 96%,
einungis 4% segja að námið hafi
búið sig illa undir hjúkrunarstarfið.
Á suðvesturhorni landsins eru
ýmis teikn á lofti um að fjöldi
hjúkrunarfræðinga fari stöðugt
vaxandi er vinni við öldrunarþjón-
ustu. Slíkt gefur fyrirheit um að
hægt sé að setja markið hátt öldr-
uðum til handa í öllum landshlut-
um. Svo fremur sem gildi faglegra
vinnubragða í hjúkrun verði metin
sem skyldi og hlutur aldraðra ekki
borinn fyrir borð.
FISKELDI llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Fiskneysla í Japan 70 kíló á mann
Það er engin tilviljun, að menn
horfa björtum augum til markaðar
fyrir fiskafurðir í Japan. Þar kemur
bæði til að Japanar eru miklar fiskæt-
ur og velmegun er þar meiri en
víðast hvar annars staðar. Þannig er
fiskneysla á hvem íbúa í Japan 70
kíló á ári sem er einstætt.
Japanar eru brautryðjendur í fisk-
eldi og mesta fiskveiðiþjóð heims.
Heildarframleiðslan í Japan var 1987
um það bil 12,5 milljónir tonna, en
það svarar til 13% af heimsfram-
leiðslunni, eftir því sem Norsk Fiske-
oppdrett skýrir frá í nóvemberhefti
blaðsins.
Fiskeldi í sjó á sér langa sögu í
Japan. Fyrr var höfuðáherslan lögð
á skelfiskarækt og fjölbreytt þang-
ræktun fór fram í landinu. Seinasta
aldarfjórðunginn hefur eldi á fiski
aukist mjög mikið og nemur nú um
10% af heildarfiskframleiðslunni í
landinu. Erfiskeldisframleiðslan um
23% af heimsframleiðslunni á þessu
sviði. Þannig var framleiðslan í Jap-
an 1987 13 sinnum meiri en í Noregi
það ár.
Þegar þjóðir heims tóku upp 200
mílna fiskveiðilögsögu 1977, misstu
Japanar mikið af fiskimiðum, sem
þeir höfðu stundað, í Kyrrahafi bæði
úti fyrir ströndum Bandaríkja Norð-
ur-Ameríku og Sovétríkjanna. Féll
afli þeirra niður um helming eða frá
4 milljónum lesta í 2 milljónir. Þetta
hefur því orðið þeim mikið áfall og
varð til þess að þeir lögðu aukinn
þunga á fiskeldi á heimaslóð. Jafn-
framt því hefur verið lagt kapp á að
greiða fyrir innflutningi á fiski og
fiskafurðum, m.a. á norskum og
íslenskum eldislaxi.
Ævintýralegur árangur
í bresku urriðaeldi
Athyglisverðir hlutir hafa verið að
gerast á Bretlandseyjum í sambandi
við eldi á urriða, ef marka má fréttir,
sem Ferskvandsfiskeribladet flutti
nýlega, en blað þetta er gefið út af
dönskum silungseldisbændum.
Urriðaeldi á Bretlandseyjum hef-
ur aukist mjög mikið á seinustu
árum og verðlag hækkað í sömu
veru. Þannig hefur framleiðslan auk-
ist um 266% seinustu sex árin og
verðlag á fiskinum stigið um 76%.
Afsetning framleiðslunnar fer
fyrst og fremst til innanlandsneyslu,
sem hlýtur að vera mikill kostur fyrir
framleiðendurna. Er nú svo komið
að eldisurriðinn skipar þriðja sæti,
hvað snertir mesta sölu á einstökum
fisktegundum í breskum stór-
mörkuðum.
Kvóti á laxaframleiðslu
í Noregi
Á fundi Sölufélags norsku fiskeld-
isstöðvanna sem haldinn var fyrir
nokkru í Þrándheimi, var ákveðið
að dregið yrði úr framleiðslu á laxi í
Noregi. Þá samþykktu menn að
halda sig við uppgefin lágmarksverð
á laxi og tryggja jafna afsetningu á
laxinum inn á markaðinn.
Gert er ráð fyrir að heildarfram-
leiðslan í Noregi á laxi á þessu ári
verði um 130 þúsund tonn, en menn
ætla að unnt verði að selja á lág-
marksverði um 110 þúsund lestir og
verður því að geyma um 20 þúsund
lestir fram á næsta ár. Jafnframt
þessu er gert ráð fyrir að hægt verði
í vetur á vexti fisksins í stöðvunum.
Þannig er stefnt að því að fóðra sem
svarar til 75% af því sem eðlilegt
getur talist að gera á þessum árstíma.
Með því móti tækist að draga úr
offramleiðslu, sem er í þessari at-
vinnugrein um þessar mundir.
Framkvæmdastjóri Sölufélagsins
lagði áherslu á það á fundinum í
Þrándheimi, að menn yrðu að fara
að ráðum samtakanna, ef takast ætti
að vinna sig út úr erfiðleikunum,
sem laxeldið á við að búa.
Um 180 fulltrúar eldisstöðva í
Noregi sátu þennan mikilvæga fund
og langflestir, sem þar tóku til máls,
voru þeirrar skoðunar að nauðsyn-
legt væri að traka upp kvótakerfi á
stöðvarnar, hvað þær mættu fram-
leiða mikið magn og sömuleiðis á þá
aðila erlendis sem keyptu laxinn frá
Noregi. Með slíkri stýringu væru
vonir við það bundnar að það tækist
að ná upp verði á eldislaxinum á
erlendum mörkuðum. * • eh.
Heimild: Norsk fiskeoppdrett.