Tíminn - 04.01.1990, Blaðsíða 11

10 Tíminn r
Fimmtudagur 4. janúar 1990 Fimmtudagúr 4. jánúar 1990
< j_gk'; * (ii
Timinn T1

Skýrsla Byggðastofnunar um kostnað vegna þéttbýlismyndunar:
Eftir Sigrúnu S. Hafstein
Undanfarin misseri hefur Byggða-
stofnun unnið að undirbúningi stefnu-
mótunar um þróun byggðar í landinu.
Þar hefur komið fram að ef framhald
verður á þeirri þróun sem einkennt hefur
þennan áratug muni byggðaþróunin ekki
einungis verða óhagkvæm fyrir lands-
byggðina heldur fari óhagkvæmni fyrir
höfuðborgarsvæðið einnig að gæta.
Einn liður í þessari stefnumótun er
skýrsla sem Byggðastofnun hefur gefið
út um ýmsa kostnaðarþætti við áfram-
haldandi aukningu mannfjölda á höfuð-
borgarsvæðinu. Þar kemur fram að
heildaráhrif þessara fólksflutninga eru
neikvæð. Meginniðurstaðan er sú að
ríki, sveitarfélög og frumbyggjar á svæð-
inu beri byrðar þéttbýlismyndunarinnar.
Áhrif á innflytjendurna eru óljós. Þeir
hagnist vissulega á sumum sviðum en
tapi á öðrum. Þá er samkvæmt skýrslunni
ekki ljóst hvort fyrirtæki tapi eða
hagnist. Reyndar sé fyrirsjáanlegt að
ákveðnir kostnaðarliðir þeirra hækki en
á móti komi stækkun og efling markaða
sem hugsanlega vegi það fyllilega upp og
ef til vill gott betur.
Skýrslan er samin af Ársæli Guð-
mundssyni, hagfræðingi og byggir hún á
upplýsingum sem fengnar eru með við-
tölum við stjórnendur sveitarfélaganna á
svæðinu og stofnana á þeirra vegum. í
skýrslunni er beitt samfélagslegri heild-
arsýn til að meta kostnað eða ábata af
þéttbýlismynduninni á höfuðborgar-
svæðinu.
50 þúsund á 20 árum?
Samkvæmt framreikningi Byggða-
stofnunar á fólksfjölgun og fólksflutning-
um í landinu mun fjölgunin á höfuðborg-
arsvæðinu til ársins 2010 nema20 þúsund
manns án þess að tekið sé tillit til
aðflutninga fólks, en um 50 þúsund
manns sé reynsla undangenginna ára
lögð til grundvallar. Ef gert er ráð fyrir
að fjölgunin skiptist hlutfallslega milli
sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu
mun Reykvíkingum fjölga um rúm 34
þúsund, Kópavogsbúum um 5.500,
Garðbæingum um 2.400 en íbúum á
Seltjarnarnesi og í Mosfellsbæ fjölgar
um 1400 í hvoru bæjarfélagi.
Á tuttugu ára tímabili verður því
fjölgunin 36% í hverju sveitarfélagi sem
er um 1,5% meðalaukning á ári miðað
við 0,6% náttúrulega fjölgun á svæðinu.
í þessum tölum er ekki gert ráð fyrir að
stjórnvöld grípi í taumana umfram það
sem gert hefur verið og haldi aftur af
þessari þróun.
Hverjir flytja?
Samsetning þess hóps sem flytur frá
landsbyggðinni á höfuðborgarsvæðið
vekur sérstaka athygli. Því hefur oft
verið haldið fram að oftast sé um að ræða
eldra fólk sem leyti sérhæfðrar þjónustu.
í skýrslunni kemur hinsvegar fram að í
miklum meirihluta er um að ræða ungt
fólk á aldrinum milli tvítugs og þrítugs.
Jafnframt fylgir fjöldi ungra barna for-
eldrum sínum. í framhaldi af þessum
upplýsingum má búast við mjög aukinni
eftirspurn eftir dagvistunar- og skóla-
rými.
Einnig kemur fram að svokölluð
kostnaðarmyndun vegna hinna að-
komnu er að mörgu leyti með öðrum
hætti en þeirra sem fyrir eru. Eins og
áður sagði er yngra fólk yfirleitt í
miklum meirihluta aðfluttra. Jafnframt
er hlutfallslega stór hluti eldra fólks og
■ fólks með ákveðnar sérþarfir sem leita
til staða sem bjóða upp á sérhæfða
þjónustu, á þetta aðallega við um heil-
brigðisþjónustu. Þetta þýðir að þarfir
innflytjenda eru aðrar en hinna og því
verður kostnaður vegna þeirra ekki
mældur með meðaltalsreikningum sem
gilda fyrir alla íbúana.
Almennir málaflokkar
Fjallað er um hvernig kostnaðar-
/ábatahliðin snýr að nokkrum málaflokk-
um ef tekið er mið af fyrrgreindri
mannfjöldaaukningu. Einnig er fjallað
nokkuð um núverandi ástand þessara
mála.
Samkvæmt mannfjöldaspá orkuspár-
nefndar er gert ráð fyrir að orkuflutn-
ingskerfi Rafmagnsveitu Reykjavíkur,
sem verður fullfrágengið eftir 2-3 ár, geti
annað eftirspurninni fram til ársins 2015.
Ef hinsvegar er gert ráð fyrir 1,5%
árlegri fjölgun íbúa eins og kom fram hér
að framan, mun aflþörfin vera orðin
meiri en kerfið getur annað þegar árið
2005.
Almenn niðurstaða skýrslunnar er að
Rafmagnsveitan þurfi á allra næstu árum
að vera viðbúin hraðari uppbyggingu
aðaldreifikerfisins. Jafnframt megi gera
ráð fyrir aukningu í fjárfestingum um-
fram áætlanir í kjölfar örari fjól-
ksfjölgunar. Fjárfestingar RR muni því
aukast verulega en ekki sé ólíklegt að
tekjur aukist á móti.
Fjárfestingar Hitaveitu
Hvað Hitaveitu Reykjavíkur varðar
er gert ráð fyrir að Nesjavallavirkjunin
verði fullnýtt um aidamótin, eða tíu
árum fyrr en mannfjöldaspá orkuspár-
nefndar gerir ráð fyrir.
í umfjöllun um Hitaveitu Reykjavíkur
kemur fram að á árunum 1981-88 jukust
fjárfestingar að raungildi um 20% að
meðaltali á ári. Á sama tíma var vöxtur
mannfjöldans á veitusvæðinu tæp 2% á
ári. Segir orðrétt í skýrslunni: „Vöxtur
fjárfestinganna var því tífalt meiri en
vöxtur mannfjöldans sem telja verður
mjög óeðlilegt. Skýringuna á þessum
mikla mun má finna að hluta til í
virkunarframkvæmdum á Nesjavalla-
svæðinu." í niðurstöðum segir að vegna
örari aukningar á íbúum verði að flýta
rannsóknum og framkvæmdum varðandi
orkuöflun. „Þar til viðbótar virðist allt
benda til kerfisbundinnar aukningar í
fjárfestingum umfram fólksfjölgun sem
nauðsynlegt er að finna haldbæra skýr-
ingu á. Engu að síður mun fjárfesting
aukast á næstu árum en vafalaust munu
tekjur aukast á móti.“
Hvað Vatnsveitu Reykjavíkur varðar
kemur fram að töluverð endurnýjun á
*»

* g* pllÍJt-,
1

M;' 11 gMjP
Tímamynd Pjetur
kerfinu sé aðkallandi. Talið er að minnka
megi vatnsnotkun á íbúa á sólarhring úr
750 lítrum í 600 lítra með endurbótum á
kerfinu. Það láti því nærri að endurbæt-
urnar einar muni duga til að mæta
vatnsþörf næstu tuttugu ára.
Vantar lóðir?
Hvað framboð á lóðum varðar kemur
fram að borgin hafi á undanförnum
árum verið rausnarleg í úthlutun lóða og
það hafi leitt til minni reitanýtingar
svæða en hagkvæmt geti talist. Þetta hafi
í för með sér að byggðin þenjist út með
meiri hraða en gert hefur verið ráð fyrir
og nú sé svo komið að lóðir sem áttu að
duga til ársins 2004 eru að verða búnar.
Óhjákvæmilegt sé að verð lóða muni
hækka verulega á næstu árum. Hækkun-
in muni í fyrstu koma fram í minnkun
lóða, þar sem greiða verður sama verð
fyrir færri fermetra lóð, þannig að reita-
nýting verði meiri. Verðhækkun lóðanna'
muni síðan leiða til hækkunar á fast-
eignaverði þegar frá líði.
Einnig er fjallað um þá tilhneigingu
sem hefur gætt hjá fyrirtækjum að þau
flytji úr miðbænum í önnur hverfi vegna
þrengsla. Þetta hafi leitt til þess að hverfi
sem skipulögð hafi verið sem iðnaðar-
hverfi breyta um einkenni og verða
verslunar- og viðskiptahverfi. Þessi þró-
un leiði til breytts samgöngumynsturs og
hafi ekki hvað síst skapað það umferðar-
öngþveiti sem höfuðborgarbúar hafi
kynnst á síðustu árum.
Umferðarmálin erfiðust
Það er samdóma álit allra sem rætt var
við í sambandi við gerð skýrslunnar að
umferðarmálin séu erfiðust viðureignar
með tilliti til örrar fjölgunar fólks á
höfuðborgarsvæðinu. Til staðar sé mikill
uppsafnaður vandi og að auki eigi eftir
að bætast við aukið álag vegna fólksfjölg-
unar. Þetta leiði til þess að höfuðborgar-
búar megi búast við mjög vaxandi ferða-
kostnaði á næstu árum, einkum vegna
aukins ferðatíma.
Rúm 2 kíló af sorpi á mann á dag
Þegar skýrslan var skrifuð voru miklar
sviptingar í sorpmálum höfuðborgar-
svæðisins og endanleg lausn ekki komin
fram. Kemur fram að áhrif fólksfjölgun-
ar á kostnað vegna sorphreinsunar séu
ótvíræð. Þar sé bæði um beinan útlagðan
kostnað að ræða og óbeinan samfélags-
legan kostnað.
Þess má geta til fróðleiks að samkvæmt
nýjustu upplýsingum falla til um 850 kíló
af sorpi á ári á hvern íbúa höfuðborgar-
svæðisins eða rúm tvö kíló á dag. Ef
mannfjöldaaukningin verður með sama
hætti og undanfarin ár verður aukningin
á sorpi rúm 40% á næstu tuttugu árum.
Velferdarþjónustan þungur baggi
Ef litið er á væntanlegt ástand í skóla-,
dagvistunar- og heilsugæslumálum kem-
ur í Ijós að verði mannfjöldaaukningin
með fyrrnefndum hætti er þörf á miklum
framkvæmdum á þessu sviði. Allveru-
legra fjárfestinga er þörf á heilsugæsl-
usviðinu til að halda í horfinu. Sem dæmi
má nefna að bæta þarf við 800 sjúkra-
rúmum næstu 20 árin, eða að meðaltali
40 rúmum á ári til þess einvörðungu að
halda í horfinu.
Hvað dagvistunarmálin varðar eru
biðlistarnir langir í dag. í stuttu máli þá
geta sveitarfélög höfuðborgarsvæðisins
séð fram á miklar og kostnaðarsamar
fjárfestingar í dagvistunarmálum, bæði í
fjárfestingum og rekstri vegna uppsafn-
aðs vanda og vegna örra aðflutninga
ungs fólks til svæðisins.
Ástandið í skólamálum verður þó
heldur skárra þar sem kostnaður vegna
framkvæmda verður ekki eins mikill og
vænta mátti en rekstarkostnaðurinn
eykst.
Lífskjörin ekki betri
í skýrslunni eru settar fram almennar
hugleiðingar um lífskjör á svæðinu til
dæmis hvað varðar frítíma og nýtingu á
honum. Þar kemur fram að ekki sé hægt
að draga skýra niðurstöðu um saman-
burð á lífskjörum höfuðborgarbúa lands-
byggðar og þar gildi hið fornkveðna að
hver hafi nokkuð til síns ágætis.
Hinsvegar ef litið er á skatta- og
húsnæðismálin kemur í ljós að ábati af
því að flytja til höfuðborgarsvæðisins er
ekki endilega eins mikill og fólk af
landsbyggðinni heldur og vonar. Til
dæmis virðist flest benda til þess að
skattgreiðslur fjölskyldna og fyrirtækja
sem flytja á höfuðborgarsvæðið muni
aukast og er ástæðan hátt fasteignamat
sem leiðir til verulegrar hækkunar á
gjaldstofni.
Hvað húsnæðismálin varðar er bent á
hinn mikla mun sem er á fasteignaverði
á höfuðborgarsvæðinu annarsvegar og
landsbyggðinni hinsvegar, en fasteigna-
verð í Reykjavík er 50-60% hærra.
Reykvíkingar hafi því mun meira fjár-
magn bundið í fasteignum og vaxta-
kostnaður sem af því hljótist sé veruleg-
ur. Einnig bendi flest til þess að munur-
inn á fasteignaverði komi til með aukast.
Niðurstöður skýrslunnar um húsnæðis-
málin eru því: „Ástand húsnæðismála á
höfuðborgarsvæðinu getur reynst að-
fluttum erfiður biti að kyngja. Húsnæðis-
kostnaður mun vaxa verulega og
greiðslubyrði vegna lána þyngjast að
miklum mun.“