Tíminn - 15.02.1990, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 14. febrúar 1990
Tíminn 9
VIÐSKIPTALÍFIÐ
Vestur-Þýskaland:
Mikil og vaxandi gagnrýni á
starfsemi banka og lánastofnana
Hlœgilega lágir vextir af sparifé og ósvífnir vextir af út-
lánum, óskiljanlegur frumskógur gjalda og þjónustu-
gjalda, möndl með fœrslur reikninga og veðlána — þetta
er mörgum viðskiptavinum þýskra banka þyrnir í augum.
Þeir standa í þeirri meiningu að af þeim sé verið að bafa
fé. Gagnrýni á viðskiptavenjur í fjármálastofnunum fœr-
ist sífellt í aukana í Þýskalandi og frá því segir í nýlegu
tölublaði „Der Spiegel“. Hér er sitthvað tínt til úr þeirri
grein og getur það sumt komið íslendingum kunnuglega
fyrir sjónir.
Ófagrar lýsingar
Brigitte Ratz, kennslukona,
hafði þegar í nokkur ár skipt við
sparisjóðinn þegar hún fékk einn
góðan veðurdag skorinort fjölritað
bréf frá peningastoíhuninni. Þar var
henni tjáð að hún œtti að lýsa því
yfir að hún samþykkti að bankinn
varðveitti persónulegar upplýsingar
um hana hjá upplýsingastofúnni
Schufa. Brigitte Ratz féllst ekki á
þessa tilhögun og yfirmenn spari-
sjóðsins tóku til við að beita á hana
þumalskrúfúnum. Þeir sviptu hana
bankakortinu og yfirdráttarheimild-
inni. Hún reiddist og kvartaði und-
an hefhigjamri meðferð á sér.
Klaus-Dieter Weisheit, nuddari,
naut fjármálaráðgjafar sparisjóðs-
ins síns þegar hann byggði hús yfir
fjölskylduna. Bankastjóramir vom
ósparir á lánin til nýbyggingarinnar.
Fimm ámm síðar tvöfölduðu þeir
svo vaxtaprósentuna, upp í 13%. Þá
gat húseigandinn ekki lengur staðið
undir vaxtagreiðslunum og skuld-
bindingar hans fóra langt fram úr
virði hússins. Nú segir hann að
sparisjóðurinn hafi rúið hann og
fjölskyldu hans inn að skyrtunni.
Jurgen Matthes var mjög
ánœgður með þjónustu bankans
síns i Berlín sem veitti fyrirtœki
hans yfir 400,000 marka lánarétt.
En skyndilega, alveg að óvömm og
ástœðulausu að því er hann segir,
afsögðu bankastjóramir lánaheim-
ildimar og neituðu að leysa út ávís-
anir ffá honum og víxla. Fyrirtœki
Matthes varð gjaldþrota og hann
segir bankann hafa rúið sig öllum
eignum á ósiðlegan hátt.
Erich Dittus fór alltaf með
sparifé sitt f Deutschen Bank. Hann
leit svo á að sterkur, ríkur banki
byði upp á öryggi. Bankamennimir
vom duglegir að kaupa hlutabréf
fýrir peningana. Með þessum dugn-
aðarlegu tilfcerslum tókst banka-
mönnunum að tapa um hálfri millj-
ón marka af sparifé Erichs. Hann
segir nú að vera kunni að hans til-
felli eigi erindi til rikissaksóknara.
Er hér um að rœða fjóra nöldur-
seggi af því tagi sem alltaf hafa
uppi kvartanir? Fjórir úr þeim hópi
manna sem aldrei tekst að gera rétt,
hvorki sem sjálfstœðir atvinnurek-
endur né launþegar?
Þannig vildu stjómendur fjár-
málastofnana Vestur-Þýskalands
geta litið á, en málið er ekki svo
einfalt. Gagnrýni á viðskiptavenjur
lánastofnana er ekki undantekning
heldur því sem nœst venja.
Viðskiptavinimir em gramir,
margir vonsviknir og bitrir. Þeir
kvarta undan of háum gjöldum, þeir
hafa fjármálastofnanir granaðar um
að ákveða vesœldarlega hungur-
vexti á innistœður sparisjóðsbóka,
en hins vegar taka til sín okurvexti
af smálánum. Viðskiptavinimir
kvarta undan ráðgjöfúm bankanna,
sem halda að þeim vafasömum lán-
veitingum til húsbygginga eða reka
þá í áhœttusamar fjárfestingar.
Undrandi standa viðskiptavin-
imir fyrir framan hinar risavöxnu
bankabyggingar, sem alltaf teygja
sig lengra og lengra í átt til himins.
Agndofa lesa þeir um ágóða bank-
anna sem skipta milljörðum marka.
í desember sl. máttu dagblöðin bara
álykta að ágóði flestra fjármála-
stofhana hefði nú náð „metupp-
hœðum“. Viðskiptavinunum fínnst
ffamhjá sér gengið.
Gagnrýnin komin inn á þing
Gagnrýni á viðskiptahœtti
bankanna verður œ hávœrari í vest-
ur- þýskum blöðum, jafnvel þau
sem hliðhollust em bönkunum
segja frá því að óánœgja viðskipta-
vinanna fari stómm vaxandi. Og
þessi gagnrýni er líka sett fram á
œðstu stöðum í stjómmálaflokkun-
um.
Sósíaldemókratar komu á ffarn-
fœri í þinginu „óánœgju" og
„gremju“ viðskiptavinanna, þar
sem einstakir viðskiptamenn finni
greinilega vanmátt sinn gagnvart
hinni voldugu bankamaskínu. í
nóvember sl. urðu sérffœðingar að
gera grein fyrir starfsvenjum bank-
anna í opinberri yfirheyrslu. Þar
kom ffam að lánastofnanir nýttu
alla möguleika til að ná sér í fé, við-
skiptavinimir fengju á tilfinninguna
að þeir vœm vanmáttugir og háðir
peningastofnunum.
Því er ekki að neita að þeir sem
höndla með fé hafa alltaf verið litn-
ir homauga. Þegar allt kemur til alls
stunda þeir viðskipti sín með við-
kvœmasta gjaldmiðil í þróuðu efna-
hagslífi — með einmitt þeim miðli
sem hrœrir meira en nokkur annar í
ímyndunaraflinu, miðli sem gerir
líf og velmegun mögulega í vinnu-
sömu efhahagslífi, tryggir öryggi
og viðurkenningu samfélagsins.
En trúlega hafa banka-
menn aldrei áður fyrr orðið að sœta
þvílíkri tortryggni sem nú. í þjóðfé-
lagi sem varla þekkir annað gildi en
það efhalega, sem tilbiður mamm-
on nú eins og guðina áður — í slíku
samfélagi verða þeir sem ávaxta fé
og útdeila því að reikna með því að
með störfum þeirra sé nákvœmlega
fylgst.
Bankamir eiga erfitt með
að aðlaga sig breyttu viðhorfi
viðskiptavina
Umffam allt er ungt fólk orðið
gagnrýnna á starfsemi bankanna.
Sumir bankar sem alltaf hafa haft
heilbrigða eigin'stöðu eiga augsýni-
lega í erfiðleikum að laga sig að
þessu nýja viðhorfi.
Starfsmaður Deutschen Bank,
sem um árabil hefúr haff viðskipti
við einstaka viðskiptamenn kvartar
sáran undan því að í stað þess að
bankamir hljóti þakklœti og viður-
kenningu, „mega þeir nú búast við
að fá eingöngu neikvœða gagn-
rýni“.
Bankabyggingar í Frankfurt eru
reisulegar enda grœða þessar
stofnanir vel. En hver er réttur
viðskiptavinarins?
Fjármálasérfrœðingar líta enn í
dag á sig sömu augum og þeir
lœrðu á sínum tíma í kennslubókum
þegar þeir lœrðu til bankastarfa. Þar
stóð t.d. að bankastjórar séu „vitrir,
virðulegir, göfúgir, örlátir, sam-
viskusamir og mœlskir kaupmenn“.
Þessi ímynd bankastjóranna,
frá 1717, hefur auðvitað alltaf verið
fegmð. I eina tíð tók hún á sig
áþreifanlega mynd, þegar myndir
fjármálamanna skipuðu virðingar-
sess i súlnaskreyttum peningamust-
eram, lán vom veitt af náð og mis-
kunn og jafhvel fúrstar urðu að
betla um penrnga.
Peningamusterin em nú orðin
að sjálfsafgreiðslulúgum, en opn-
unartímamir em reyndar ónothœfir
sérhveijum vinnandi manni. I lok
sjötta áratugarins og upphafi þess
sjöunda opnuðu peningastofnanim-
ar dyr sínar fyrir almenningi. Millj-
ónir venjulegs fólks vom taldar á að
opna gíróreikning, auðvitað sér að
kostnaðarlausu.
Samtímis mátti því sem nœst
hver og einn dœla peningum út úr
bankanum. Bankastjómendumir
fundu upp „persónulegt smálán" og
nú er þjóðin lengi búin að vera um-
vafin alls konar bankareikningum.
Bankamir hafa almenning í greip-
um sér. Bankamir takmarka sig
ekki lengur við að taka við sparifé
manna og veita lán. Nú em bankar
snúningsskifúmar sem því sem
nœst allar greiðslur og innborganir
snúast á.
Sá sem ekki á banka-
reikning er eitt stórt núll
Sá sem ekki á bankaviðskipti
fœr hvorki prósentur né rentur, af
bankareikningnum er leigan og
tryggingariðgjaldið tekið. Banka-
reikningurinn heyrir til gmndvall-
arútbúnaði borgarans. Atvinnulaus
unglingur segir að sá sem ekki eigi
bankareikning sé eitt stórt núll,
hann fái ekkert starf, ekki einu sinni
atvinnuleysisbœtur.
Osjálfstœði viðskiptavinanna
gagnvart bankanum er afleiðing af
þýsku kerfi. Skv. því mega bankar
annast því sem nœst öll fjármála-
viðskipti. Þeir mega versla með
hlutabréf, gjaldeyri eða gull. Þeir
geta selt tryggingar og gert samn-
inga um húsbyggingasparifé, mega
leggja fé í vafasama oliuleit eða til
hœgfara þróunarlanda.
Viðskiptavinunum er erfitt að
losa sig úr svona nánum bankasam-
böndum.
Bankinn veit allt
um hagi kúnnans
— kúnninn ekkert um bank-
ann
Nútímamaðurinn skiptir ekki
eins auðveldlega um viðskipta-
banka og bílaverkstœði eða fata-
búð. Bankinn er í reynd hluti af
nánasta lífi mannsins, margar fjár-
málastofnanir hafa nánari upplýs-
ingar um fjármál viðskiptavina
sinna en þeir sem annast skattaráð-
gjöf til þeirra.
En þetta á ekki við á hinn veg-
inn. Að miklum hluta stafar tor-
tryggni borgaranna af þeirri áráttu
bankanna að hjúpa alla starfsemi
sína algerri leynd. Sálfrœðingur
einn hefúr rannsakað tengsl banka
og viðskiptavina þeirra. Niðurstað-
an var sú að að vísu merki veldi það
sama og öryggi, þegar bankinn
„virðist traustur og alvarlegur".
Hins vegar snúist þessi tilfinning
fljótlega í vanmátt, þegar viðskipta-
vinurinn trúi því að valdið sé mis-
notað á hans kostnað.
Vitneskju um raunvemlega
skulda- og eignavexti, kostnað og
þóknun er mörgum viðskiptavinum
ómögulegt að fá. Þeir em leiddir á
villigötur í ófœmm frumskógi
gmndvallarverðs, bókunargjalda,
útsendingarkostnaðar eða útborg-
unargjalda. Sérhver útskrift, sér-
hver fœrsla, sérhver úttekt, allt
kostar þetta peninga. Sá sem stofh-
ar til varanlegra reglubundinna við-
skipta, breytir eða bindur enda á
þau borgar, borgar í hvert einasta
sinn.
Bankar og sparisjóðir leggja á
einkennilegan hátt á þóknunar-
gjöld, eins og þeir vœm rikið sjálft.
Nokkrir tugir mismunandi aðferða
við að hala inn fé em í heiðri hafð-
ar. Sums staðar em ávísanaeyðu-
blöð seld í stykkjavís. Annars stað-
ar taka bankar til sín 1,5 promille af
hverri innfœrslu. Sums staðar er
fast mánaðargjald fyrir reilpiings-
fœrslumar.
Rannsóknarhópur sem hefúr
kynnt sér hinar mismunandi aðferð-
ir bankanna við að hafa fé af við-
skiptavinum sínum segir gjalda-
stefnu þeirra því sem nœst
algerlega óskiljanlega. Þeir nefna
öfgafyllsta dœmið að ákveðið
reikningsform kosti við sparisjóð í
Ltibeck 706,90 mörk á ári en sam-
svarandi reikningur kosti 10 mörk í
Kaiserslautem.
Hin holla samkeppnil
Auðvitað era fjármálafyrirtœki
engar góðgerðastofnanir. Þau reka
viðskipti sín á þann veg að við árs-
lok geti þau sýnt góðan gróða. En
það sem fer fýrir bijóstið á við-
skiptavinunum em hversu mikil
leynd hvílir yfir þeim aðferðum
sem beitt er til að komast yfir þenn-
an gróða, og sá hálfsannleikur sem
talsmenn bankanna réttlœta aðferð-
ir sínar með þegar að þeim er geng-
ið.
Yfirmenn bankanna vísa gjama
í sjálfsréttlœtingunni til hins heil-
nœma afls samkeppninnar. Þeir
segja að til séu Iitlir bankar og stór-
ir bankar, samkeppni riki milli
sparisjóða og almennra banka,
hlutabréfafýrirtœkja í einkaeign og
ríkisfýrirtœkja. Öll eigi þau í inn-
byrðis samkeppni.
Þetta er rétt í orði, en á borði er
reyndin sjaldnast sú. Þá leggja öll
þessi fýrirtœki sig fram um að Ieiða
viðskiptavinina á villigötur. Og þá
notfœra þau sér öll það hversu háð-
ur viðskiptavinurinn er bankanum.
Verst verða þeir úti sem leita til
fjármálastofhana til að fá lán. Sá
sem er í þörf fyrir lán er yfirlcitt
ekkert að gaumgœfa hlutina. Og
það notfœra bankamir sér með
ýmsum klókindabrögðum. Hœttu-
legastir lántakendum em svokallað-
ir „ráðgjafar", sem í reynd em
hreinir og klárir sölumenn sem hafa
það eitt í huga að selja viðskipta-
vininum sem allra mest. Viðskipta-
vinurinn á hinn bóginn þyrfti að
hafa stúderað bankastœrðfrœði og
bankalögin í ofanálag, auk þess
sem hann þyrfti að hafa með sér
tölvu, ef honum œtti að vera kleift
að bera saman tilboðin.
Bankamenn í hlutverki
freistarans
Samkvœmt lögum ber bönkum
og sparisjóðum að upplýsa almenn-
ing um þau gjöld sem þeir taka en
þeir fara í kringum lögin með því að
fela gjöldin á bak við óskiljanleg og
glœsileg orð. Sérfrœðingar bank-
anna geta „svindlað svo á kúnnun-
um í útreikningum að þeir vita ekki
lengur sitt rjúkandi ráð,“ segir einn
vonsvikinn viðskiptavinur.
Þegar hafa margir verið reikn-
aðir til fátœktar, jafnvel allsleysis.
Bankamir fá almenning til að taka
neyslulán, sem oft em fjarri því að
hann geti endurgreitt þau, með fal-
legum hvatningarorðum eins og
„Við bjóðum aukinn kaupkraft“ eða
„Fljótt cg einfalt“.
Auðvitað ber hver sá sem nœr
sér í meira fé en hann er borgunar-
maður fýrir, sjálfúr ábyrgð á hóf-
leysinu. Það er líka rétt að yfirfljót-
andi ffamboð á vamingi freistar
ístöðulausra til að lifa umffarn eigin
möguleika til að afla fjár og þeir
fara ekki svo nákvœmlega í saum-
ana á lánunum sem þeir taka. Það er
ekki hœgt að gera bankamennina
ábyrga fýrir þessari nútímatilhneig-
ingu.
En þegar fjöldi gjaldþrota
skuldara vex stöðugt á timum þegar
þýskur almenningur aflar meiri fjár
en nokkm sinni fýrr, er það líka af-
leiðing starfsaðferða lánadrottn-
anna. Bankamennimir em alltof
fúsir að gegna hlutverki ffeistarans.
Annað hvert heimili í Þýska-
landi hefur tekið yfir 15,000 mörk
að láni hjá bönkum og sparisjóðum.
Sífellt fleiri neytendur bera þunga
byrði vegna gjalda og uppgreiðslu
skulda. Alitið er að yfir 400,000
skuldara geti ekki borgað lánin sin.
Margir þeirra em „lœstir í nútíma-
skuldaturni" eins og þeir taka til
orða sem vinna að hagsmunagœslu
neytenda. Þetta fólk borgi og borgi
bankanum, œvilangt.