Tíminn - 24.02.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 24. febrúar 1990
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfólögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
„Þjóðleg íhaldssemi“
Utanríkisráðherra landsins hefur áhyggjur af
því að stjórnarkreppan í Svíþjóð muni verða til
þess að viðræður Fríverslunarsamtaka Evrópu og
Evrópubandalagsins um sameiginlegt efnahags-
svæði dragist á langinn. Ráðherrann bendir á að
sænsk stjórnvöld hafi öðru að sinna en Evrópumál-
efnum á meðan leitað er lausna á stjórnarkreppu
heima fyrir.
Fótt þessi ummæli verði réttilega til þess að
minna á myndarlega framkomu íslenska utanríkis-
ráðherrans meðan hann gegndi formennsku í
ráðherrastjórn Fríverslunarsamtakanna og að á
þeim mánuðum stóð ekki á neinu sem varðaði
undirbúning EFTA-EB viðræðnanna, er ekki þar
með sagt að hraðinn í slíkum viðræðum sé það sem
öllu máli skiptir. Stjórnarkreppan í Svíþjóð gerir
sennilega hvorki til né frá um niðurstöðu slíkra
viðræðna. Ef þetta málefni er svo mikilvægt, sem
af er látið og almannarómur bergmálar eftir
forystuliði heimsstjórnmálanna, þá er síst ástæða
til að óttast að stórmarkaðsmál Evrópu verði ekki
keyrð áfram af nægilegum hraða.
Ákveðið er, og þykir ekki annað viðeigandi, en
að íslendingar taki þátt í þessum EFTA-EBE
viðræðum, ekki sem drífandi fundarstjórar í undir-
búningsaðgerðum eingöngu, heldur sem meðráða-
menn um samningsgerðina sem fullgildir aðilar að
EFTA. Þótt svo sé að formi til liggur fy.rir að
íslendingar ganga til viðræðnanna klyfjaðir af
fyrirvörum um efni slíkra samninga og fullkomlega
meðvitaðir um sérstöðu sína gagnvart fyrirhuguð-
um ríkjabandalögum og stórmarkaðssmíðum meg-
inlandsþjóðanna.
Þótt það verði það síðasta sem við Tímamenn
gerum, að sverja af okkur og öðrum íslendingum
evrópskt ætterni og langfeðgatal, þá sjáum við ekki
að neinu sé spillt, þótt íslendingar haldi sér sem
mest utan við hinar ýtrustu ráðagerðir um stjórn-
skipunarheildir evrópskra iðnvelda. Við getum
látið okkur nægja að laga hagi okkar að „framtíð-
arríki Evrópu“ eða efnahagsbandalögum megin-
landsins með fullri gætni, þ.e.a.s. þjóðlegri íhalds-
semi, sem enn á djúpar rætur hjá þjóðinni. Ef til
vill ber þar að undanskilja Verslunarráðið og
Alþýðublaðið, sem virðast engjast í miklum ótta
um einangrun íslendinga úti í Átlantshafi, sem er
þó ekki meiri en svo að viðskiptaheimur íslendinga
hefur aldrei verið stærri og opnari en á líðandi
misserum og almennar samgöngur til og frá
landinu eftir því. Má furðulegt heita hvað sumir
menn geta þjáðst af einangrunarfóbíu og ímyndun-
um um aðþrengsli, þegar ástandið í viðskipta- og
samgöngumálum er ekki verra en það er.
íslensku þjóðarvandi felst ekki í viðskiptalegri
einangrun á neinn hátt. Ráðamenn í stjórnmálum
ættu síst að fara að kaupa sig inn í markaðs- og
efnahagsbandalög með pólitískum afarkostum fyr-
ir ímyndanir einar saman. Þeir ættu fremur að hafa
„þjóðlega íhaldssemi“ að leiðarljósi.
N
-L ^ ÚNA Á sunnudaginn er
öld liðin frá fæðingu Vigfúsar
Guðmundssonar, veitinga-
manns, sem lengst hefur verið
kenndur við Hreðavatnsskála.
Hann fæddist á Eyri í Flókadal
25. febrúar 1890 og ólst þar upp
í hópi þriggja bræðra og einnar
systur. Vigfús kom mikið við
sögu Tímans, og var einn þeirra
sextíu manna, sem lagði krónu
af mörkum til að hleypa Tíman-
um af stokkunum. Úpp frá því
átti hann margt handtakið til
stuðnings blaðinu og flokknum.
Þótt hann yrði aldrei kjörinn á
þing var hann margra manna
maki í áhugastarfi sínu fyrir
blað og flokk, en til þess notaði
hann veturna, þegar hlé varð á
veitingastörfum. Vigfús var eld-
hugi, minnugur og sögufróður
og skemmtinn þegar sá gállinn
var á honum. I Edduhúsi í
gamla daga voru það einkum
hann og Guðbrandur Magnús-
son sem sungu hugsjónafræðin
yfir okkur blaðamönnum, og þá
gat oft orðið glatt á hjalla.
Vigfús var svo nátengdur Fram-
sóknarflokknum og blaðinu, að
engum datt í hug að hann þyrfti
öðru að sinna. En það var mikill
misskilningur. Hann var virtur
og viðurkenndur veitingamað-
ur, sem kom best fram í því, að
flestir landsmenn þekktu hann
undir nafninu Vigfús vert. Það
var heiðursheiti sem enginn hef-
ur fengið nú á dögum mikils
veitingareksturs.
Morgunbað í Blöndu
Fyrr á öldinni dvaldi hann um
árabil vestan hafs og sagði sögur
af fjárgeymslu sinni á þeim
slóðum. Þegar fór að hægjast
um hóf Vigfús að skrifa og gefa
út minningar sínar af sama eld-
móðinum og hann gekk að öðr-
um störfum. Hann skrifaði
bækurnar Æskuárin og Þroska-
árin, stórskemmtilegar frásagn-
ir, þar sem farið er mjúkum
orðum um fólk, og sveitungar
virtir að verðleikum, einkum
ungu stúlkurnar. Það mun vera
sagt frá því í Þroskaárunum,
þegar Vigfús fór í kaupavinnu
norður í Laufás og gisti á Geita-
skarði. Árni á Geitaskarði var
þá að gifta dóttur sína og sat
Vigfús brúðkaupsveisluna. Vig-
fús var mikill ungmennafélagi,
vildi hvítbláinn fyrir þjóðfána
og stundaði íþróttir til að herða
líkamann svo sálinni væri búinn
sem bestur bústaður. Hann
hafði fyrir sið að baða sig í
Flóku, sem rennur við túnfót-
inn. Því var það, að þegar hann
vaknaði eldsnemma á Geita-
skarði eftir brúðkaupsveisluna
og sá allt þetta glampandi bað-
vatn fyrir neðan Geitaskarð, að
hann hljóp undan brekkunni og
steypti sér í Blöndu. Nú höfðu
Húnvetningar aðra reynslu af
Blöndu en þá, að hún þætti
viðunandi baðvatn. Þegar Árni
á Geitaskarði leit yfir tún sitt og
nágrenni sá hann mannshöfuð
standa upp úr Blöndu og bjóst
ekki við öðru en þarna væri
maður að drukkna. Hann lét
kalla út björgunarlið. Enginn
varð meira hissa á þeim mann-
safnaði en ungmennafélaginn úr
Flókadal.
Einn af
brautryðjendum
Vigfús Guðmundsson var
mikill aðdáandi Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu og þurfti margt
við hann að tala bæri svo við að
Jónas leitaði gistingar hjá hon-
um á meðan hann rak gistihús í
Borgarnesi. Frá Vigfúsi er kom-
in sagan af Jónasi, sem skrifaði
grein í Tímann, skrifaði fjöl-
mörg sendibréf og talaði við tvo
tugi manna á skammri morg-
unstund í Borgarnesi frá því
hann vaknaði og þangað til að
áætlunarbílinn norður lagði af
stað. Þá var Vigfús í miklu
vinfengi við aðra forystumenn
flokksins, m.a. Hermann Jónas-
son. Samband þeirra var ekki
eins bundið við pólitíska alvöru
og sambandið við Jónas. En
þeim lét vel að tala saman.
Hermann sá hinn ötula mann og
ofurhuga til allra verka í Vigfúsi,
og hafði stundum uppi söguna af
Vigfúsi, er þeir voru við laxveiði
í Norðurá, að þar hefði hann
náð taki á laxi, og heldur en
sleppa veiðinni, hefði hann látið
sig vaða með laxinn fram af fossi
í ánni.
Þannig var Vigfús; hugdjarfur
og hreystilegur að hverju sem
hann gekk. Hin síðari ár lagðist
hann í heimsreisur og skrifaði
bækur um þær. Á þeim reisum
hitti hann stundum íslendinga
erlendis, ágæta menn sem ýmist
voru við störf eða nám. Suma
þessa menn miklaði hann mjög
þegar hann kom heim. Þeir voru
hávaxnir, grannir og ljóshærðir.
Og þótt Vigfús segði það ekki
beinlínis fundu viðmælendur að
hann var að tala um víkinga.
Það sést líka á texta heimsreisu-
bókanna, að Vigfúsi fannst gott
að vera íslendingur. Þeim voru
allir vegir færir. Hann fyllti þann
flokkinn með prýði, eins og
hann fyllti flokk pólitískra
bræðra sinna hér heima. Tíminn
getur ekki annað en minnst
Vigfúsar með þakklæti. Hann
var einn af brautryðjendum
blaðs og flokks, og var þannig
gerðar að hann ætlaðist aldrei til
neins í staðinn.
Háir vextir -
sprúttsala
Ef sá sem alla ævi var félags-
hyggjumaður án þess það skerti
sjálfsbjargarviðleitni hans, liti
nú upp úr gröf sinni og vildi
meta ástandið, er hætt við því að
honum fyndist sem draumar
aldamótamanna hefðu ekki ræst
sem skyldi. Vigfúsi Guðmunds-
syni myndi ekki lítast á frjáls-
hyggjuna, og hann myndi hafa
nokkrar áhyggjur af verslun
samvinnumanna í landinu. Á
hans dögum voru einstaka menn
þekktir fyrir að taka háa vexti,
og var eiginlega litið á það eins
og sprúttsölu. Nú er fjöldi fyrir-
tækja kominn í þessa „sprútt-
sölu“ og njóta virðingar fyrir.
Bankar hafa dansað með í þess-
um leik, þar sem haldast í hend-
ur mikil verðbólga og háir nafn-
vextir. Skammt hefur verið öfg-
anna á milli í þessum efnum.
Áður þurftu húsbyggjendur
varla að gera meira en sofa í
íbúðum sínum til að eignast þær
skuldlausar innan ákveðins
tíma. Nú verða menn öreigar á
því að sofa heima hjá sér. Það
versta við þetta er, að allt eru
þetta mannasetningar. Svo gerð-
ist það núna, fyrir atbeina aðila
vinnumarkaðarins og ríkis-
stjórnar, að samið var um kyrrt
verðlag, lækkun verðbólgu og
lækkun vaxta. En þá er eftir að
láta það takast. Við höfum verð-
lagseftirlit, en það er ekki ein-
hlítt og einstök verkalýðsfélög
hafa ákveðið að taka upp verð-
lagseftirlit. Nú þegar hefur
hækkun byggingarvísitölu orðið
meiri en búist var við. Það er
m.a. vegna viðauka í mælinga-
töxtum iðnaðarmanna. Eru þeir
reiðubúnir til að taka upp verð-
lagseftirlit?
Ópíum fátæklinga
Græðgi og þroski takast hér á
og tvísýnt um úrslitin. Enn sem
fyrr byggjast vandamálin á
mannasetningum sem verið er
að reyna að sannfæra okkur um
að séu lögmál. Lengi vel hefur
félagshyggjufólk verið við-
kvæmt fyrir því sem kalla mátti
hina endanlegu Iausn. Þar ægði
að vísu öllu saman án skiljanlegs
samhengis. Kommúnisminn
sagði að trúarbrögðin væru bara
ópíum handa fólkinu. Svo kom
í ljós að kommúnisminn, sem
átti að koma í staðinn fyrir
trúarbrögðin, var ópíum fátæk-
linga. En þrátt fyrir þetta álit á
trúarbrögðunum skirruðst áróð-
ursmenn ekki við að taka kenn-
ingar Jesú Krists og heimfæra
þær upp á kenningar kommún-
ismans. Það fór jafnvel að fjölga
í guðfræðideild háskólans. Fé-
lagshyggjufólk, sem stóð utan
við staðreyndir málsins, og bjó
við félagshyggju, eins og hún er
framkvæmd í lýðræðislöndum
Vestur-Evrópu, taldi sig gera
rétt með því að fylgja kommún-
istum að málum, eða flokkum,
sem eiga sögulegar rætur í
kommúnisma. Svo kom reiðar-
slagið. Fjallræður kommúnista
stóðu ekki fótum á jörð, heldur
voru þær samsuða og glassúr til
að hylja glórulausa áþján al-
mennings og jafn glórulaust bí-
lífi valdhafanna. Kommúnism-
inn var ekki alræði öreiganna
heldur forræði „nomenklatúra".
Félagsmálafólk á Vesturlöndum
hafði verið svikið um fyrirmynd-
arríkin.
Dauðaóskin
frá Smolensk
Hér á landi hafa einstakir
aðilar, sem tengst hafa hinum
gömlu austantjaldsríkjum með
einum eða öðrum hætti lent í
erfiðleikum, þegar á daginn hef-
ur komið, að almenningur í
þessum löndum hefur varpað af
sér einræði kommúnismans og
neitað að elta villuljósin. Reikn-
að hafði verið með að „alræði
öreiganna" yrði við lýði að
minnsta kosti í eina og hálfa öld.
Það hrundi hins vegar á sjötíu
árum og endalokin urðu bæði
snögg og óvænt. Jafnvel í Rúss-
landi er nú talað um fjölflokka-
kerfi í salarkynnum, þar sem
ógnarstór mynd af Lenín blasir
við á einum veggnum. Ýmsir
forboðar hafa svo sem verið að
birtast á Vesturlöndum um það
niðurlag, sem kommúnisminn
hefur hlotið. Ekki er langt síðan
birtur var sænskur sjónvarps-
þáttur um mannlíf í Smolensk.
Tvær gamlar manneskjur voru
spurðar, innan um fábrotin eld-
húsáhöld sem talin mundu ösku-
haugamatur á Vesturlöndum en