Tíminn - 16.03.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Föstudagur 16. mars 1990
Timinn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINHU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarfiokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gfslason
Skrifstofun Lyngháls 9,110 Reykjavlk. Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsfman Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttstjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning
ogumbrofcTæknideildTfmans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Mánaöaráskrift f kr. 1000,-, verð f lausasölu f 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverö auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Kirkjumál
Fyrir efri deild Alþingis liggur frumvarp til laga
um skipan prestakalla og prófastsdæma og starfs-
menn Þjóðkirkju íslands, flutt af dóms- og kirkju-
málaráðherra. Málið er til meðferðar í þingnefnd og
kemur til umræðu þingdeildarinnar að nefhdarstörf-
um loknum.
Þetta frumvarp hefur lengi verið á döfinni og
reyndar verið kynnt í tvennu lagi, annars vegar sem
ffumvarp til prestakallalaga og hins vegar frumvarp
til laga um starfsmenn þjóðkirkjunnar. Nú eru þess-
um málefnum gerð skil í einu ffumvarpi eftir ítarleg-
an og vandaðan undirbúning, sem staðið hefur yfir í
mörg ár. Jón Helgason kirkjumálaráðherra skipaði á
sinnr tíð nefnd til þess að endurskoða skipan presta-
kalla og prófastsdæma. Sú nefhd skilaði áliti 1 októ-
ber 1988. í ffamhaldi af því skipaði Halldór Ás-
grímsson, sem þá var kirkjumálaráðherra, nefnd til
þess að yfirfara frumvarpsdrög að lögum um starfs-
menn þjóðkirkjunnar, sem leiddi til þeirrar niður-
stöðu að allt þetta efni, sem varðar skipulag og starf-
semi þjóðkirkjunnar, skyldi fellt í einn lagabálk.
Auk þess sem þetta þingmál hefur hlotið ágætan
undirbúning af hálfu ráðherraskipaðra nefnda og
kirkjumálaráðuneytisins, var Qallað um það á
kirkjuþingi 1988 og prófastafundi og prestastefnu
1989, svo að ekki skorti á að þetta ffumvarp væri
fullunnið til ffamlagningar á Alþingi í haust er leið,
og ástæða til að fagna því að núverandi kirkjumála-
ráðherra, Óli Þ. Guðbjartsson, hefur tekið málið upp
á sína arma.
Þegar efhi þessa ffumvarps er skoðað er sýnt að
ekki er verið að gera neinar stórbyltingar á skipan
prestakalla og prófastsdæma. Hvað það snertir má
segja að fylgt sé sögulegri hefð um öll aðalatriði,
sem felur það m.a. í sér að nauðsynlegt hefur þótt í
einn tíma og annan að endurskoða einstök atriði
prestakallaskipunarinnar í samræmi við þróun þjóð-
félagsins, þ. á m. búsetuþróun. í þeirri endurskoðun
sem hér er mælt með er fylgt viðurkenndum raunsæ-
issjónarmiðum í þessu efni, að prestakallaskipun sé
ekki óumbreytanleg. Hið sama gildir um prófasts-
dæmi og mörk þeirra, eðlilegt getur verið að breyta
þeim og aðlaga þörfum tímanna.
Vert er að benda á að í þessu frumvarpi er hafnað
hugmyndinni um þijú biskupsdæmi í landinu. Hins
vegar er gert ráð fyrir að embætti vígslubiskupa
verði efld og gerð virðingarmeiri með því m.a. að
vígslubiskupar hafi aðsetur á hinum fomu biskups-
stólum, Skálholti og Hólum. í ffumvarpinu er verk-
svið vígslubiskupa ákveðið og jafhffamt því sem
þeir yrðu prestar Skálholts- og Hólastaða skulu þeir
njóta aðstoðar annarra presta sem eykur svigrúm
þeirra til að gegna biskupsstörfum að því marki sem
þeim er ætlað það.
Miðað við þann góða undirbúning sem þetta ffum-
varp hefur hlotið, er Alþingi ekki annað sæmandi en
að fjalla um það af fyllsta áhuga og gera það að lög-
um á þessu þingi, án mikilla breytinga. Það orð má
ekki leggjast á Alþingi, að kirkjumál lendi þar í und-
andrætti.
GARRI
Vegna umræðu og þeirra breyt-
inga sem verið er að gera á salt-
iisksölu fslendinga, þykir ástæða
«1 að mlnna hér á ræðu sem Ólar-
ur Thors flutti á landsfundi Sjáir-
stæðisflokksins 1953, þegar óskað
var breytinga a fyrirkomulagi
saltfisksöiu vegna beiðni SÍS um
að fá að selja saltfisk frambjá
Sölusamlagi íslenskra Ðskfram-
leiðenda, S.f.F. Samband isL sam-
vinnufélaga hafði haft utnráð yflr
16% af salflskframlciðslunni
1950, en aðcins 3% 1951. Sam-
bandið er í SÍF og mun t. d, hafa
haft umráð yflr 20%-2S% af salt-
fiskframleiðslunni 1987 svo dærni
sé tekiö.
Heimskuleg
Beiðni SÍS varð Ólafi Thors
hvatning til að fara yflr sölumál
saltflskframleiöslunnar á lands-
fundinum 1953, en hann þekkti
þá sögu glogglega, enda búinn að
vera einn af framkvæmdastjórum
stærsta útgerðarfélags landsins.
Ifann sagði m.a.í ræðu sinni:
„Mér er vel kunnugt uni aðdrag-
anda þeirrar fclagsstofnunar
(SÍF) og vik nú stuttlega að hon-
um í því skyni að kasta skýrara
Ijósi yfír málið.
Ura og eftir 1930 átti saltfisksala
íslendinga við mikla örðugleika
að stríöa. Útflytjendur voru þá
margir og samkeppni aí hendi
sumra þeirra miskunnarlaus, fá-
vis og hörð. Höfðu sumir það eitt
sjónarmið að græða sjálflr á flsk-
sölunni alveg án hliðsjónar af
hagsmunum flskframleiðenda.
Ég vann um þessar mundir hjá
h.f. Kveldúlfi, sem þá var í senn
stærsta útgerðarfélag landsins og
langstærsti fiskútflytjandinn.
Flutti félagið þegar best lét út 3
flska af hverjum flmm, scm voru
á land dregnir. Við þóttumst
kunna góð skil á fisksölu, og man
ég aldrei til
að við töpuð-
um fé á
henni. En þar
kom þó að við
töldum okkur
nauðsvnlegt.
að afsala okk-
ur gróða flsk-
verslunarinn-
ar ti) þess
með
hætti að forðast hin miklu og sí-
vaxandi töp útgerðar okkar, töp,
sem stöfuðu af því, að vegna
heimskulegrar og öfyrirleitinnar
samkeppni uin fisksöluna af
hendi þeirra sem engra beinna út-
gerðarhagsmuna höfðu að gæta,
lækkaði fiskverðið langt umfram
nauðsyn með óhóflegum undir-
boðum. Og að sjálfsögðu keyptu
erlendir flskkaupmenn að öðru
jöfnu af þeim, sem lægst bauð.
Samstööuleysi
á okkar kostnaö
Þannig studdist Ólafur Thors við
eigin reynslu, þcgar hann sem
stjórnmálamður lagði áherslu á
að sala eins aðila á saltfiski til út-
landa væri affarasælust. Til árétt-
ingar á nauðsyn stofnunar Sam-
„Og loks, trúir nokkur því að
undantekingarlitið hefðí hver ein-
asti íslenskur fiskframleiðandi
fallíst á þessa skipan af frjálsum
vilja, cins og þeir gcrðu, nema því
aðeins að þörfin hefði verið brýn
og augljós?"
Síðar sagði Ólafur Thors:
„Er það ekki nokkuð augljóst, að
þegar rnargir íslenskir fisksalar
reyna að selja vöruna einum og
sama aðila, jíá er sú samkeppni-
sorusta seljenda háð á kostnað ís-
lenskra flskframleiðenda. Hinn
erlendí kaupmaður biður átekta,
etur seljendunum saman og kaup-
ir svo loks af þeim, sem lægst
verðið býður.“
Þannig vék Ólafur Thors aftur
og aftur að þvi í ræðu sinni, að
nteö ÖIlu væri ástæðulaust að láta
undan beiðni SÍS um sölu á salt-
fiski utan Samlagsins. Eins og
fyrr segir er SÍS gildur meðlimur
SÍF og hefur verið það um langan
aldur, þannig að reynslan af sam-
síöðunni hefur ekki brotnað á því
fyrirtæki. Nú sækja nýir aðilar að
þessari grónu samstöðu, sem hef-
ur hjálpað okkur við að halda
uppi flskverði erlendis. Það er
næsta sérkennilegt að þurfa að
vekja upp orð Ólafs Thors til að
sýna hvert samstöðuleysið i fisk-
sölumálum getur leitt. Hann hafði
reynsluna frá Kveldúlfi og þekkti
til þeirra tíma sem voru í þessum
markaðsmálum áður en Samlagið
var stofnað.
Víssi hvaö hann sagði
Vegna þess deilumáls sem þá var
á döfinni sagði Ólafur Thors að
það væri: „...hreint tilræði við
sjávarútveginn að rjúfa þessi
varnarsamtök útvegsmanna11.
Orð hans eru jafn gild í dag og
þau voru á landsfundinum 1953.
Menn verða einhvern tíma að
draga lærdóma af sögunni, eink-
um ef hún er ekki um löngu liðna
atburði. Engar þær uinbyltingar
hafa orðið í grundvallaratriðum
fisksölumála, að þær réttlæti að
eyðileggja fyrir Sölusamlagi ísl.
fiskframleiöcnda, Ólafur Thors
spáði eftirfarandi á landsfundin-
urn fyrir þrjátíu og sjö árum:
„Um saltfisksöluna vil ég að lok-
um segja það, að mín spá er sú, aö
verði núverandi skipan brotiu
niður mun af þvi leiða glundroða
og mikið Qárhagslegt tjón, en sú
dýra reynsla mun koma vitinu
fyrir menn og neyða þá til að taka
þessa skipan upp að nýju.“
Garri
VITT OG BBEITT !
A-þjóð í mengun
íslendingum er gjamt að bera sig
saman við aðrar þjóðir og þykjast
góðir að standa þeim jafnfætis eða
framar. Oftast er viðmiðunin við
það fólk sem næst okkur býr og
mest viðskipti eru við. Að sjálf-
sögðu skömm við fram úr öllum
öðmm á þeim sviðum sem þjóðar-
stoltið rís hæst, að minnsta kosti
þangað til á hólminn er komið, svo
sem eins og í handboltaspili og
blautlegri lagasmíð.
Og nú hefur enn einu sinni sannast
að við látum hvergi hlut okkar í
samanburði við viðmiðunarþjóðim-
ar. Mengunin á fjörum landsins er
engu minni en hjá öðrum Evrópu-
þjóðum sem em í nábýli við hafið.
Við stöndum meira að segja framar
að því leyti að hér era fjörumar
skolpmengaðri en meðal fjölmennu
iðnrikjanna i Vestur-Evrópu og hér
em betri lífsskilyrði fyrir rottur og
salmonellu en á öðrum evrópskum
Qömm.
Mest er mengunin og sýkingar-
hættan í þéttbýli og hefiir höfuð-
borgarsvæðið algjöra sérstöðu hvað
varðar úrgangsefnin frá riflega
helmingi þjóðarinnar.
Þar geta ráðamenn ekki drullast til
að veita klóökunum alla leið út í sjó.
Enda er aldrei tyrir því hugsað í
skipulagi, fremur en umferðaræð-
um, fyrr en allt er komið í stakasta
óefni og vandinn nær óleysanlegur.
Þeirra er framtíðin
Eiturefna- msl- og skítafram-
leiðslan er mun meiri í fátæku iðn-
rikjunum í Austur-Evrópu en í riku
Rottur og salmonellu-
mávar í fjörum okkar
iðnríkjunum í Vestur- Evrópu. En
ljóst er að við emm A- land í fjörus-
óðskap hvað sem annarri mengun
líður.
Islendingar em sem sagt engir eft-
irbátar viðmiðunarþjóðanna í því að
subba út umhverfi sitt og stendur
hvaða iðnriki sem er á sporði við að
þjarma svo að lífríkinu og breyta
náttúrunni nagdýram og þarmagerl-
um svo i vil, að þeirra er framtíðin.
Að þessu leytinu em Frónbúar vel
gjaldgengir í efnahagsklúbbum
stöndugu ríkjanna, sem eiga við
mengunarvandamál að stríða og
hafa engin efhi á að halda lífríkinu i
kringum sig í einhvers konar jafn-
vægi.
Hér þarf enginn að bera kinnroða
fyrir því að firamleiðsla og neysla sé
ekki kominn á það stig að að nán-
asta umhverfi beri ekki stóran skaða
af.
Bruðl og gróði
Vel er hægt að taka undir með
vandamálasmiðum ríku landanna,
að efnahagslífið þoli ekki harkaleg-
ar mengunarvaranir, þar sem heilu
verksmiðjunnar og atvinnugreinam-
ar muni ekki risa undir að hægt
verði á framleiðslunni.
Hvemig færi t.d. fyrir umbúða-
framleiðslunni eða átöppunarfa-
brikkum úðabrúsa ef umhyggja fyr-
ir viðgangi lífríkisins yrði látin
ganga fyrir bmðli og gróðaflkn?
Ibúar höfuðborgarvæðisins em svo
miklir umhverfisvemdunarsinnar að
þeir vilja hvergi láta Iosa sorp í sínu
nágrenni, en dettur aldrei í hug að
reyna að draga eitthvað úr sorpfram-
leiðslunni. Þess i stað skattyrðast
sveitastjórar hveijir við aðra og hóta
hver um sig að míga í skóinn sinn
svo út úr fljóti.
Lítil skemmtun heíur verið af þeim
uppákomum þótt stráksskapinn hafi
eklci vantað.
Það er með ólíkindum hve ekki
fjölmennari þjóð en Islendingar em
geta sóðað út allt sitt umhverfi.
Girðinga- og alls kyns mannvirkja-
ræksni era út um öll foldarból, kló-
ök við enda ofna flæðarmáls inni í
höfhum og uppi í skrúðgörðum og
veiðarfæri og alls kyns úrgangur úr
skipum sem og af öskuhaugum era á
íjömm um alla strandlengjuna.
Fjömskoðun Evrópuþjóða leiðir í
ljós leiðir í ljós að íslendingar em
engir eftirbátar annarra í mengun og
eiga þar samleið með Evrópu. Það
hlýtur að vera vatn á myllu þeirra
sem rugla vilja reitunum með stóm
iðnríkjunum og taka upp þeirra
gjaldmiðil siði og háttu. Allt er þetta
að verða eins, líka sóðaskapurinn.
OÓ