Tíminn - 09.06.1990, Side 7

Laugardagur 9. júní 1990
Tíminn 7
LAUGARDAGURINN 9. JUNI 1990
Við fjallavötnin fagurblá.
heldur er og rökstuddur grunur
um að hluti hins víðfeðma banka-
kerfis í Bandaríkjunum sé á fall-
anda fæti með þeim sömu afleið-
ingum að gjaldþrotin lendi á rík-
isábyrgðasjóðunum, sem hafa þó
alls ekki bolmagn til þess að
standa undir þeim. Það er því eitt
af meiri háttar verkefnum banda-
rískra stjómvalda að upphugsa
ráð til þess að bjarga bankakerf-
inu, a.m.k. þeim hluta þess sem
bjargað verður. Sem betur fer er
mikill meirihluti bandarískra
banka rekinn á heilbrigðum
grundvelli og varla ástæða til að
ætla að breyting verði á því. Hins
vegar sýna dæmin að mörg hundr-
uð bönkum er hætt og hundrað
milljarða dala í húfi sem sannar
að jafnvel bankastofhunum í
þessum æðisgengnu peninga-,
verðbréfa- og hlutabréfaviðskipt-
um er ekki treystandi. Allt hefur
þetta vaxið á líðandi „áratug
græðginnar“, sem einkennist af
vaxtaokri, verðbréfabraski og
veðsetningasvindli.
Handaverk nýkapital-
ismans á íslandi
Það væri sjálfsagt í nokkuð ráð-
ist að ætla að draga mikla lær-
dóma af þessum bandarísku við-
skiptaháttum og heimfæra upp á
það sem er hér á landi. A.m.k.
verður hlífst við þvi í þessum
skrifum að leggja út í slíkt. Hins
vegar er ekki úr vegi að minnast
þess að þó nokkur hvinur af
hömluleysisstefhu markaðshyggj-
imnar hefur borist til íslands og
sett mark sitt á efnahags- og við-
skiptalífið undanfarin ár. Það væri
vel þess virði að kanna rækilega,
hvort líðandi áratugur hefur ekki
fyllilega unnið til þess hér á landi
að vera kallaður „áratugur græðg-
innar“.
Ef eitthvað hefur verið sérstak-
lega einkennandi fyrir þennan
áratug hér á landi er það uppgang-
ur nýkapítalismans, sem setur
mjög áberandi mark sitt á við-
skipta- og bankamál og lánsfjár-
markaðinn í heild. Handaverk
nýkapitalismans settu mikinn svip
á viðskipta- og lánamálasiðferðið
á árunum 1985—1987, en þá var
uppsveifla í þjóðarbúskapnum
vegna bættrar afkomu í sjávarút-
vegi. A þessum árum var losað
um lánsfjárhömlur og lántöku-
möguleika erlendis í þeirri trú
peningahyggjumanna að lánsfjár-
höft og vaxtastjóm væra hér yfir-
þyrmandi og í engu samræmi við
eðli „markaðskerfísins“, sem er
það töfraorð sem farið var þá að
ganga svo í gegnum efnahagsleg-
ar umræður i vestrænum þjóðfé-
lögum að aldrei hefúr verið hirt
um að fá pað skilgreint, heldur
hefúr því verið stillt upp óút-
skýrðu sem hinni einu og algjöra
andstæðu staliniskra ffamleiðslu-
og viðskiptahátta í Sovétríkjun-
um og austantjaldslöndunum og
látið eins og enginn millivegur,
engin þriðja ieið, sé milli stalín-
isma og óhefts markaðskerfís
samkvæmt kennslubókum nýkap-
ítalismans.
Fyrir áhrif þessara viðhorfa og
án viðhlítandi eftirlits mátti heita
að öllu væri sleppt lausu á láns-
fjármarkaðnum á árunum um og
eftir miðbik þessa áratugar. Að
þessar ráðstafanir hafí hleypt fjöri
í viðskiptalífið í landinu er að vísu
ekkert vafamál, en eftirköstin
vora þó ekki nefhd fallegum
nöfnum, því að í kjölfarið kom
vaxandi verðbólga og efnahags-
þensla sem kippti grandvellinum
undan samkeppnisstöðu útflutn-
ingsatvinnuveganna með þeim af-
leiðingum sem öllum era kunnar.
Hugarfar „græðginnar“ hafði
sannarlega fengið að njóta sín í ís-
lensku efnahags- og viðskiptalífi.
Frelsi manna til að stunda láns-
fjárviðskipti í yfirlýstu gróða-
skyni var litlum takmörkunum
bundið og minnir um margt á at-
hafnasemi bandarískra okurkarla,
sem þá og á árunum þar á undan
höfðu látið mest að sér kveða í
verðbréfa- og fjárfestingabraski
og vora í rauninni fyrirmyndir ís-
lenskra fésýslumanna, sem tóku
að bijóta undir sig lánsfjármark-
aðinn um miðjan áratuginn.
Að ýmsu leyti má auk þess sjá
samlíkingu með slappleika opin-
bers eftirlits hérlendis með starf-
semi hinna nýju afla á lánsfjár-
markaðnum á sinni tíð og sinnu-
leysi yfirvalda gagnvart umsvif-
um verðbréfa- og fjárfestingar-
braskaranna í Bandaríkjunum.
Þetta eftirlitsleysi og skortur á
viðeigandi reglum um starfsemi
lánastofnana á vegum einstak-
linga bauð braskinu heim hér á
landi ekki síður en í Bandaríkjun-
um, þótt viðurkennt skuli að sak-
næmt ffamferði íslenskra víxlara
stenst engan veginn samanburð
við kerfisbundna glæpastarfsemi
bandarískra kollega. Nóg er um
samanburðardæmin af starfsvett-
vangi verðbréfavíxlara hvar sem
er í heiminum, þótt ekki beri sam-
an um allt það sem verst gerist á
því sviði. Þess er einnig að geta
að Alþingi hefúr sett lög um
skipulag fj ármagnsmarkaðarins,
sem er mikil framfor frá þeim
tíma sem verst gegndi um skipu-
lagsleysið í þessum málum um
miðjan áratuginn, þegar lánsfjár-
markaðurinn var opnaður upp á
gátt án þess að viðbúnaður væri
um eftirlit með starfsemi hans,
hvað þá að gætt væri að efnahags-
legum afleiðingum stóraukins
ffamboðs lánsfjár og lánsvið-
skipta.
íslendingar
meðtaka boðskapinn
Við uppgjör á eðli líðandi ára-
tugar á Islandi bendir flest til þess
að þetta árabil hafi unnið til þess
vafasama heiðurs að hafa verið
„áratugur græðginnar" hér á landi
engu síður en í öðrum vestrænum
löndum. Skref fyrir skref með
jöfnum þunga hefúr nýkapitalis-
minn sótt ffam til áhrifa í íslensku
þjóðfélagi. Fyrirstöðulítið er þessi
stefna að leggja undir sig efna-
hags- og fjármálalífið í landinu
og síast jafút og þétt inn í stjóm-
málahugsun ráðamanna á Alþingi
og í ríkisstjóm — stundum eins
og óafvitandi — en stærsti sigur
nýkapitalismans er án efa árangur
áróðursins fyrir því að íslendingar
búi sig undir að verða fylki í
Bandaríkjum Evrópu svo fljótt
sem aðstæður leyfa. Þótt það sé
yfirlýst stefna stjómvalda í Evr-
ópumálum að vinna að því að ís-
lendingar nái hagstæðum við-
skiptasamningum á fyrirhuguðu
evrópsku efnahagssvæði, og þótt
margir ráðandi menn vilji sýna
fúlla aðgæslu í því efni og haldi
fram af alvöra mörgum fyrirvör-
um í því sambandi, þá fer ekki
milli mála að þeim ráðamönnum i
stjómmálum, atvinnumálum og
félagsmálum fer fjölgandi sem
vilja sem minnsta fyrirvara um
þátttöku Islendinga í evrópskri
efnahags- og stjómmálasamvinnu
og era þegar byijaðar að búa sig
undir að ísland verði innan nokk-
urra ára eitt af fylkjum Bandaríkja
Evrópu. Ef marka má skoðana-
kannanir er þjóðin smám saman
að meðtaka þann boðskap. „Ára-
tugur græðginnar“ er sannarlega
farinn að segja til sín á íslandi.