Tíminn - 30.06.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 30. júní 1990
TÍMTNN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gfslason
Skrifstofur. Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verö í lausasölu I 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Blautfiskmarkaðir
r
Islenskur þjóðarbúskapur er að verulegu leyti
fólginn í því að gera peningaverðmæti úr fiski,
sem dreginn er úr sjó. Utgerðarmenn og sjómenn
stunda fískveiði í áþataskyni, en ekki sér til gam-
ans.
Þegar svona stendur á, sýnist einfalt að álykta að
sjómenn og útgerðarmenn eigi að selja fisk sinn
þar sem hæst verð fæst fyrir hann. Reyndar þarf
ekki að kenna neinum slíka rökfræði nema ef það
væri til þess að áminna þá í leiðinni að alltof ein-
föld rökleiðsla getur leitt menn á villigötur í leit-
inni að því sem er rétt og satt. Er ekki örgrannt um
að einföldunarrökfræði sé farin að afvegaleiða
hina mætustu menn að því er varðar þann kjama
þjóðarbúskaparins að gera peningaverðmæti úr
físki upp úr sjó.
Reynt er að halda fram þeirri kenningu, að ekki sé
til nema ein aðferð til þess að gera sér peninga úr
blautfiski, en hún á að vera sú að selja hann ævin-
lega ísleginn og óunninn upp úr skipi á uppboðs-
markaði, helst erlendis. Þessi niðurstaða fæst með
því að benda á að hæsta verð sem fengist hafi fyr-
ir fisk hafi orðið á uppboðsmörkuðum með blaut-
fisk. Hins vegar er minna hirt um að kanna, hvort
það sé ekki einnig á uppboðsmörkuðunum þar
sem lægst verð hefur fengist fyrir fisk og varla að
þeir, sem tekið hafa trú á blautfiskmarkaðina, fáist
til að huga að markaðsprísunum sem þar gefast.
Nú verður því síður en svo haldið fram hér, að
uppboðsmarkaðir með fisk séu af hinu vonda. Það
eru þeir ekki fyrir sjálfs sín tilverknað, en gætu
orðið það ef þeir verða gerðir að trúaratriði um það
hvemig best sé að koma fiski í verð. Eins og lang-
flestum útgerðarmönnum og sjómönnum er ljóst
em fiskmarkaðir aðeins ein aðferðin við að gera
peningaverðmæti úr fiski. Reyndir og athugulir
menn vita að uppboðsverð á fiski á blautfiskmörk-
uðunum veltur á framboðinu, jafnvel á dagstund,
viku eða mánuði, ef ekki veðurfari og margs kon-
ar illútreiknanlegum markaðsduttlungum. Mark-
aðir, sem yfirfyllast af blautfiski í ótíma, svara
auðvitað fyrir sig með því að heimta söluvaming-
inn fyrir lítið og í sumum tilfellum fyrir ekki neitt.
Þegar öllu er á botninn hvolft er sú gamla og góða
fullvinnslustefna stoðin í sjávarútvegi og fiskiðn-
aði. Þau viðhorf sem bera hana uppi er megin-
tryggingin fyrir því að sjómönnum og útgerðar-
mönnum verði nokkuð úr iðju sinni og áhættu.
Hitt er annað mál að hæfileg sala fisks á erlendum
uppboðsmörkuðum á fullan rétt á sér sem auka-
geta, enda viðurkenndur þáttur í sjávarútvegs-
stefnu íslendinga. Það er því jafnslæmt að ala með
sér hleypidóma um fisksölur á erlendum blautfisk-
mörkuðum eins og það er að taka einhverja kýr-
rassatrú á slíka markaði.
D ÓMINÓ, Dóminó, ertu
frönsk eða fædd hér á Fróni, söng
Brynjólfur Jóhannesson í ágætum
sönglagatexta við lag sem ágrein-
ingur var um hvort samið var á Is-
landi af íslenskum höíundi eða
væri ffanskt að uppruna og upp-
lagi. Ur því deiluefni fékkst aldrei
skorið og er lagið jafngott fyrir
því, og er enda ekkert líklegra en
að þessi hugþekka melódía hafi
dottið jöfnum höndum inn í koll-
ana á íslensku tónskáldi og
ffönskum starfsbróður hans. Báðir
settu þeir það á blað og lagið var
sungið með tregablöndnum þokka
við álika góðar undirtektir á Fróni
og i ríki Franka.
Svona tengjast menning og listir
suður í Evrópu og uppi á Islandi
og er enginn hissa. Rúðólfur sem
stofhsetti fyrsta íslenska skólann í
Bæ i Borgrfirði var afsprengi evr-
ópskrar hámenningar, kristinn
lærdómsmaður. Isleifur biskup
nam á Englandi, Sæmundur Sig-
fússon í Svartaskóla. Gunnar á
Hlíðarenda er skilgetið afkvæmi
franskra riddarabókmennta og
ffanskari í klæðaburði og háttemi
en nokkur íslendingur hefur
nokkm sinni verið.
Róm var höfúðborg Islands þar
til Kaupmannahöfh tók við skatt-
gjaldi og stjómsýslu.
Sjálfir komu landnemamir ffá
Evrópu og fluttu með sér siði og
háttu fyrri heimkynna sinna og
síðar náðu alls kyns tískustraumar
á andlegu sviði sem veraldlegu
allt að Islandsströndum ffá Evr-
ópu og var margt sem festi rætur í
íslensku menningarlífi enn lengra
að komið.
Ekki er verið að telja upp þessi
dæmi um samskipti Islands við um-
heiminn í gegnum tiðina til að
ffæða neinn um eitt eða annað,
heldur aðeins að minna á það sem
allir vita, að íslensk tilvera er byggð
á lífsháttum, menningu og þeim
siðalögmálum sem gilda og hafa
verið við lýði í þeim heimshluta
sem Islendingum stendur næst.
Það þarf ekki að reka neinn áróð-
ur fyrir því hver íslenska þjóðin er
og hvert hún sækir menningu sína
og lífsviðhorf og að hún er ekki
einangruð og hefúr aldrei verið ffá
öðrum byggðarlögum, þótt haf sé
á milli, og oft illt yfirferðar.
Nú á allra síðustu árum, eða öllu
fremur síðustu mánuðum, er kom-
in upp sú staða að Islendingar eru
famir að endurskoða utanríkis-
stefhu sína svo hressilega að svo
getur farið að ekki skipti máli
hvort Dóminó er ffönsk eða ís-
lensk að þjóðemi. Hún verður ein-
faldlega evrópsk.
Sú einhæfa og staglkennda um-
ræða sem aðeins hefúr verið
bryddað upp á hérlendis um innri
markað Evrópubandalagsins og
viðræður Fríverslunarbandalags
Evrópu um gagnkvæma samninga
hefúr aldrei verið upplýsandi um
eitt eða neitt. A því hlýtur að verða
breyting og það fyrr en síðar.
Bandaríki verða til
Þeir sem einkum hafa sig í
ffammi í opinberri umræðu um
málin era þeir sem steðja vilja inn
í Bandaríki Evrópu og taka þátt í
stofhun þeirra. Helst er á þeim að
skilja að þetta sé eitthvert lausgyrt
tollabandalag með ffelsin fjögur
sem aukagetu fyrir aðilarríkin, eða
fylkin, sem lúta munu alríkislög-
um. 12% tollur á saltfisk og ein-
hveijir aðrir smávægilegir tollar á
íslenskan fisk eiga að gera það að
verkum að öll utanríkisverslun Is-
lendinga er í stórhættu ef ekki
verður gengið í EB eða gerðir
viðamiklir viðskiptasamningar
við Bandaríki Evrópu.
Allt tekur þetta tal eingöngu mið
af viðskiptum, gagnkvæmu fjár-
magnsstreymi og sameiginlegum
rétti þjóða ríkjasambandsins til
búsetu, vinnu og auðvitað eigna.
Landlausir, eignalitlir og kvóta-
lausir Islendingar ættu að fara að
sjá hvað kemur í þeirra hlut þegar
braskið og brallið byrjar.
En fleira hangir á spýtunni og var
orðið meira en tímabært að fara að
hyggja að öðmm tengslum en við-
skiptalegum eingöngu þegar Guð-
mundur Magnússon, sagnffæð-
ingur, skrifaði grein i DV sem
hann kallar Tækifæri til að efla
menningu og listir.
Guðmundur hefúr áður sett ffam
skoðanir um ffamtíðarhlutverk
Evrópubandalagsins og er greini-
lega hlynntur náinni samstöðu Is-
lendinga með eða í hinum nýju
Bandaríkjum. En í tilvitnaðri grein
fer höfúndur inn á nýjar slóðir í ís-
lensku umræðunni og telur að
ffamundan séu mikil tækifæri að
efla og styrkja íslenskt mennta- og
menningarlíf.
Þótt sá sem hripar þetta Tímabréf
sé í flestu á öndverðri skoðun við
ágæti þeirrar ffamtíðarsýnar sem
Guðmundur Magnússon setur
ffam, að smáþjóðir eigi meiri
möguleika á að styrkja menningu
sína og þjóðemi innan væntanlegs
bandalags en utan, á álit Guð-
mundar vissulega fúllan rétt á sér
og það ber að meta að hann er
heiðarlegur og ffamsetning hans á
skoðunum án útúrdúra og hann
villir ekki um fyrir neinum með
orðskrúði.
Skilningur
eða misskilningur?
Til að spara óþarfa endurtekning-
ar á grein sagnffæðingsins í DV sl.
fimmtudag, ætti að duga að út-
skýra að kjama skrifanna er að
finna í fyrirsögninni „Tækifæri til
að efla listir og menningu“. Það á
að gera með mjög nánum tengsl-
um við Evrópubandalagið og
margvíslegar menningarstofhanir
þess.
En hér gætir svipaðs skilnings,
eða misskilnings, eins og mikið
ber á í allri umfjöllun þeirra sem
mæla hvað ákafast með inngöngu
í Evrópubandalagið, að Island sé
lokað land, efhahagslega og
menningarlega, og að hér séu nán-
ast átthagafjötrar og ferða- og við-
skiptabann.
Frelsin fjögur, sem hin nýju
Bandaríki Evrópu eiga,að byggj-
ast á, eiga að leysa ísland og ábú-
endur landsins úr þeim álögum
sem einangrun og óffelsi halda
þjóðinni, að því að stundum er
haldið ffam.
Hér vísast til upphafs þessa bréf-
koms þar sem bent er á hve ís-
lensk menning er samtvinnuð út-
lendri, og þá helst þeirri sem öllu
jöfnu er kennd við þann skaga
heimsbyggðarinnar sem Snorri og
nútímamenn kalla Evrópu.
Island er ekki einangrað og hefúr
ekki verið nema á vissum tímabil-
um og síðustu áratugina hafa sam-
skipti eybyggja og umheimsins
verið slík að leitun mun á heims-
borgaralegri byggð á jarðarkringl-
unni ef mið er tekið af stærðar-
gráðu þjóðarinnar og legu lands-
ins.
Útnárasjónarmiða gætir samt í
ríkulegum mæli enn.
En íslensk menning er í hæsta
máta alþjóðleg. Landsmenn hafa
aðgang að þeim heimsbókmennt-
um sem þeir kæra sig um að lesa,
ýmist í þýðingum eða geta lesið
þær á öðrum tungumálum. Kvik-
myndir og sjónvarpsefhi kemur
hingað glóðvolgt beint úr verk-
smiðjunum í útlöndum og bolta-
leikir og dægurlagakeppni í út-
löndum fara ffam í íslenskum
sjónvarpsstofúm. Sömuleiðis ffið-
þægingarpopp breska heimsveld-
isins.
Islenskir listamenn hafa sótt
menntun sína til menntabrunna
Evrópu ffá ómunatíð. Gullmedal-
íur akademia féllu þeim í skaut á
fýrri öldum og á tuttugustu öldinni
sækja listamenn á öllum sviðum
menntun sína til háskóla, akadem-
ía, konservatóría, leiklistarskóla
og ótal margra annarra uppeldis-
stöðva upprennandi listafólks á
bókstaflega öllum sviðum hand-
mennta og túlkunar.
Þessum alþjóðlegu viðhorfum
sér alls staðar stað í íslenskri list-
sköpun og þykir jafhvel mörgum
nóg um.
Enn er ótalið það fyrirbæri að ís-
lenskir listamenn dvelja og starfa
lengri eða skemmri tíma meðal er-
lendra þjóða að námi loknu, sumir
ævilangt. Þeir flytja hluta af is-
lenskri menningararfleifð út í hinn
stóra heim.
Langar útivistir
Það em fjölmargir aðrir en lista-
menn sem sækja nám og stunda
vinnu sína síðar í útlöndum. Þeir
Islendingar sem stundað hafa nám
í útlöndum skipta tugþúsundum
og enn er hægt að bæta við ótöld-
um Frónbúum sem dvalið hafa og
unnið lengur eða skemur í hinum
og þessum heimshomum og
kynnst siðum og háttum milljóna-
þjóða.
Engin ástæða er til að fara að
hælast um hve víðforlir íslending-
ar em eða hve margir þeirra hafa
numið og starfað hjá þeim út-
lensku.
En það er bersýnilega fúll þörf á
að minna á að þjóðin er ekki ein-
angmð á eyjunni stóm og hijóstr-
ugu norður við Dumbshaf. Enn
síður er hún reyrð í einhveija
fjötra einangrunarstefhu og þjóð-