Tíminn - 14.08.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Þriðjudagur 14. ágúst 1990
Tímirm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögiri I Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Glslason
SkrifstofurLyngháls9,110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasíml: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Völd og valddreifing
Dr. Bjami Benediktsson var stjómlagafræðingur og
mikilhæfiir kennari við Háskóla íslands fyrr á árum.
Hann benti manna skýrast á þá staðreynd að þegar
stjómarandstæðingar agnúast út í bráðabirgðalög og
efni þeirra sé það ftemur af pólitískum toga spunnið en
umhyggju fyrir lögfræðilegum réttlætishugmyndum.
Þessari háðbeittu og raunsæislegu athugasemd dr.
Bjama hefúr aldrei verið hnekkt, enda sannast réttmæti
hennar í hvert skipti sem ríkisstjóm, hver sem hún er,
notar ótvíræðan stjómarskrárrétt sinn til að gefa út
bráðabirgðalög.
Það fylgir auk þess með í hvert sinn sem gefin em út
bráðabirgðalög, að ákvæði stjómarskrár um heimild til
þess háttar lagasetningar séu sögð of rúm, ef ekki ein-
ræðiskennd og þar með sé stjómarskráin orðin andstæð
sjálfri sér með því að hafa í sér slík ákvæði um eins kon-
ar „aukavöld" ffamkvæmdavaldshafa, ráðherranna. Ef
satt skal segja hefur lítið orðið úr slíku tali, það hefur
endað í sjálfheldu eins og oft verður í umræðu um ein-
stök ákvæði eða afmarkaðar greinar stjómarskrárinnar
án heildarmats og yfirsýnar um hvers konar skjal gmnd-
vallarlögin em. Grundvallarlög hafa fyrst og ffemst að
geyma ákvæði um hveijir eigi að stjóma ríkinu, hvemig
haga skuli völdum til að halda uppi landstjóm og forð-
ast stjómleysi. Stjómarskrá í lýðræðisríki hefur enga
sérstöðu að því leyti að hún fjalli ekki um völd og vald-
beitingu. Á þeim orðum hvílir ekkert helgibann, heldur
ber að nefha þessi hugtök réttum nöfnum í pólitískri og
fræðilegri umræðu, þau á hvorki að lofsyngja né bann-
færa, ekki pukrast með þau eins og þau séu ljósfælin,
hvað þá að ýta undir fáffæði um eðli ríkisvalds, sem er
þó, að segja má, landlægur ósiður í hvert sinn sem ríkis-
stjóm á Islandi nýtir sér stjómarskrárvarinn rétt sinn til
að gefa út bráðabirgðalög. Um það efni hefur ríkis-
stjómin ekki óbundnar hendur. Um það setur stjómar-
skráin bein skilyrði, auk þess sem allar gerðir ríkis-
stjómar í lýðræðislandi em háðar pólitískri ábyrgð,
ábyrgð gagnvart löggjafarþingi og kjósendum og í ýms-
um tilfellum dómstólum. Samkvæmt íslensku stjómar-
skránni em valdhöfum settar eðlilegar skorður og síst
minni en gerist í öðmm lýðræðisríkjum.
Hitt er annað, að löngu er tímabært að ræða valdaskipt-
inguna í þjóðfélaginu. Þær umræður munu m.a. leiða til
athugunar á því hvort öll völd séu á hendi þeirra vald-
hafa sem stjómarskráin gerir ráð fyrir, eða hvort hugs-
anlegt sé að vaxið hafi upp valdaaðilar í þjóðfélaginu
„utan við stjómarskrána, ef svo má segja.
Um það efhi fjallaði þingsályktunartillaga ffá Haraldi
Ólafssyni sem rædd var og samþykkt á Alþingi fyrir
nokkmm árum, þótt lítið eða ekkert hafi orðið úr því að
sú ffæðilega könnun á valdi sem þar var mælt með að
ffam færi, ætti sér stað. Slík athugun á þjóðfélagsvaldi
hefiir verið gerð í Noregi og Svíþjóð á síðari ámm og
e.t.v. víðar og gæti orðið fyrirmynd að því hvemig að
slíkri könnun mætti standa hér á landi.
Hér skal engu spáð um hver verða afdrif hugmyndar
Haralds Ólafssonar í þessu efhi, en búast má við að færri
verði til að reka á eftir slíkri könnun en æskilegt væri.
Ymsum þjóðfélagsöflum er það síst áhugamál að rótað
sé í viðteknum skilningi á hvar völdin séu. Trú og hjátrú
um ofurvaldshneigð ríkisvaldsins hentar mörgum vel.
paiwiii
lllliii
í ályktun ráðherrafundar
NA'FO- ríkja í Brussel á fiisTudag-
inn var minnt á þá „grundvallar-
Tyrki sí«u íslendingar komnir 1
K.t.v. liggur beint við að áíykta,
inu hafí siikt i fór meft sér. :E«ref
ófriftarástand i Mióausturlilndum
taafi fekið á sig nýja mj-nd, $em
flækir ýmsar NATO-þjóftir inn í
þá atburfti frekar en orftift hefur.
varnir íslands og forfta því frá um.
árás. Þróun og saga íslenskra
vegna hnattstöftu
ikur að eðlflegt sé að vera i varn- yfirráðasvæfti, því að hvorki var er afteins eitt tilbrigði landiægra
arsamstarfí með nágrönnuro sín- það skilningur isienskra stjóra- aideilna i Miðausturiöndura, er
mu við Atlanishaf þegar talin var vaida né ba«dariskra viftsemj- engtan vafi é þvi hvaða angum
nauðsyn á samstöðu þeirra gegn enda um varnir ísiands aft varn- þeir ifta framferM íraka. Rikis-
meintri útþenslu- og íhiutunar- ariiftið væri kvatt tii þegar NATO- stjðrnln hefur lýst yfir því að fs-
stefnu af háifti Soyétríkjanna. Það ríkift Bretaveldi hélt uppi hernaði lendingar taki þátt i viftskipta-
cr ný túlkun ef íslendingar hafa gegn fsiendingum í þorskastríð- banni á írak samkvæmt áskorun
tekið á síg einhverjar aftrar skyid- unum. í því tiifelti sáu íslcndingar Öryggisráðs Samcinuftu þjðð-
ur og af öðrum sökum cn ræddar sjállir um varnir sínar og köliuðu anna. Það ætti að nægja umhcini-
voruþegar Atlautshafsbundalagið ckki aftra til, síst aföliu Tyrki, svO ittum til að fá sfaðfestingu á af*
var stofnað. fáranlegt sem það hefði verið. En stöðu íslendlnga í þcssu mátL En
Þorskastrídin Jtaft er jafnfjarltegt aft Tyrkir fari umfrara aUt verða ríki Aílants-
Það er þeim inunsíður ásfœða fil telji’sig /stríði viö íraka, þótftii rökiu fyrir^samábyrgftarákvæðl
að túika samábyrgftarskyldu Atl- átaka kumi milli Tyrkja og fraka. NATO-sáttmáians gilda ekki nm
antshafssáttmálans algílda og Tílefni slikra átaka er utan vlð hvað sem er. ístendingar gengu
ófrávíkjanlega að ísiendingar þau riik sem lágu til samábyrgð- ekki i NATO til þcss aft taka þátt í
hafa sérstöðu meftai NATO-ríkja arkiásúiu Aflantshafssáttmáians iandamæracrjum í Mesópótamíu
að þvi leyti að þeir hafa engan her með sama hætti eins og það var og á Arabíuskaga eða ýfingum út
og hafa gerf varuarsamuing við tatið ufan verkahrings NATO- af olíurörum í Liilu- Asíu.
cift NATO- rikjanna sem ein- ríkja að fara með her gegn Brct- Garri
Börnin hvorki
læs né skrifandi
Víða um heim virðist gæta vax-
andi kvíða um að árangur af
kennslu á skyldunámsstigi sé ekki
sem skyldi. Þannig er mikið um
þessi mál rætt á Bretlandi og ýmsar
skýrslur auk almenns umtals gefa
til kynna að ástand í skólamálum
þar í landi sé bágborið.
Ástandskólamála
Þjóðveijar þykjast standa betur að
vígi í þessum efnum, ef marka má
það sem fram kom í þýsku blaði
fyrir nokkrum vikum, þegar það
reyndi að hefna sín á Bretum fyrir
móðgandi ummæli bresks ráðherra
um Þjóðveija. Þýska blaðið sagði
að ólæsi væri eitt af því sem bagaði
bresku þjóðina hvað mest og þóttist
með því hafa skotið fostu skoti á
breskt þjóðarstolt.
I grein í Sunday Times segir að
þessi ásökun Þjóðveija sé ekki út í
bláinn, síður en svo. Það sé kunnara
en frá þurfi að segja, að breskir for-
eldrar og aðrir sem fylgist með mál-
um séu sárkvíðandi út af ástandinu i
skólunum, framar öðru í skólum
sem rikið stendur að, enda sé full
ástæða til þess að hafa áhyggjur af
árangri nemenda í skólanámi.
Sunday Times segir að upplýsing-
ar um slakan árangur skólanáms
hlaðist upp. Nýjasta dæmið um það
efhi er skýrsla frá stjómskipaðri
neftid, sem falið var að kanna
ástand skólamála í Hackney-hverf-
inu í London. Álit nefndarinnar er
að algert ófremdarástand ríki í
skólamálum hverfisins. Þar er stað-
fest það sem almannarómur segir
að árangur af kennslu í undirstöðu-
greinum sé lélegur og í ýmsum til-
fellum svo að hann sé verri en eng-
inn.
Thatcher ánægð
Út af fyrir sig mun umrætt Hackn-
ey-hverfi ekki vera í sérstöku áliti
eða að almannarómur spái að neitt
gott komi þaðan fremur en frá Nas-
aret forðum. En þeir hjá Sunday
Times segja að þetta ástand sé ekki
bundið við fátækrahverfi Lundúna-
borgar eingöngu. Skýrslur um
ástand skólamála í níu tilteknum
skólahverfum í Englandi og Wales
bera með sér ógnvekjandi upplýs-
ingar um útbreitt ólæsi og vankunn-
áttu í skrift.
Bent er á að þessi dapurlegi árang-
ur í að kenna bömum og unglingum
að lesa og skrifa bætist við það sem
allir viti hversu erfitt sé að kenna
stærðfræði og erlend tungumál. Ár-
angurinn lýsir sér einnig í því hvað
lág hundraðstala nemenda það er
sem getu hefur til framhaldsnáms
eftir 16 ára aldur. Rætt er um skort á
kennurum í aðalnámsgreinum skól-
anna, agaleysi í kennslustundum og
skemmdarfysn nemenda,' og ekki
síst þá staðreynd að böm á skóla-
aldri hanga löngum stundum fyrir
framan sjónvarpsskjáinn. Af þessu
verða kennarar uppgefnir og úr-
ræðalausir og margir þeirra alger-
lega örvæntingarfullir.
Hitt er annað mál að þótt slíkum
skýrslum rigni yfir skólayfirvöldin,
kennarar standi ráðalausir og al-
menningur beri kvíðboga fyrir ár-
angri skólastarfs, þá verða aðrir til
þess að efast um réttmæti hinna nei-
kvæðu viðhorfa í skólamálum. Þ.á
m. er haft eftir Margréti Thatcher
forsætisráðherra að „ástand skóla-
mála sé miklu betra en nokkru sinni
fyrr“, enda hefur hún verið við völd
mörg kjörtímabil og er ekki þekkt
fyrir að sjá missmíðar á verkum
þeirra ríkisstjóma sem hún hefur
stýrt.
í eigin heimi
Þótt hér hafi verið sagt nokkuð frá
ástandi skólamála í Bretlandi er það
alls ekki gert til þess að líkja því
saman við íslensk skólamál. Sem
betur fer er þar ekki miklu saman að
jafna. Þar með er ekki sagt að allt sé
í stakasta lagi í islenskum skóla-
málum, svo er alls ekki. Timabært
er að umræður um skólamál hér á
landi verði opnari og hreinskilnari
en þær em. Þessi mál em að mestu
lokuð inni í sínum eigin heimi og
bundin við skólamenn fremur en að
þau séu rædd svo að nokkurt gagn
sé að á almennum umræðuvett-
vangi. Úr því þarf að bæta. I.G.