Tíminn - 09.10.1990, Blaðsíða 14
14 Timinn
Þriðjudagur 9. október 1990
ÁRNAÐ HEILLA
Attræður:
Halldór Finnur Klemensson
bóndi á Dýrastöðum
„Bóndi er bústólpi,
bú er landstólpi,
því skal hann virður vel. “
(Jónas Hallgrímsson)
Þessi orð listaskáldsins góða vildi ég
gjarnan gera að mínum, einkanlega
á þessum degi, og fínnst þau raunar
engan eiga betur við en föður minn,
Halldór á Dýrastöðum, sem nú er
allt í einu orðinn áttræður maður,
eiginlega án þess maður tæki eftir
því að hann eltist. Svo stutt finnst
mér umliðið, síðan ég var smá-
krakki, sem elti hann eftir mætti,
bæði úti og inni á æskuheimili
mínu. Mér fannst óhugsandi að
hann pabbi yrði nokkurntíma gam-
all. Enginn er eldri en honum finnst
hann vera, segir máltækið, og þeir
sem eru ungir í anda og unna lífinu
í kringum sig, eins og hann, eru
nærtækt dæmi um sannindi þess.
Faðir minn fæddist á Dýrastöðum
9. október 1910, og þar hefur hann
alið allan sinn aldur. Afi og amma,
Klemens Jónsson frá Neðri-Hunda-
dal í Miðdölum og Kristín Þorvarð-
ardóttir frá Leikskálum í Haukadal,
komu suður í Norðurárdal 1908
vestan úr Dölum, þar sem erfitt var
orðið að fá jarðnæði, og margir
Dalamenn gerðust Borgfirðingar af
þeim sökum.
Börn þeirra urðu 5 talsins. Elstur
var Finnur, bóndi á Hóli í Norðurár-
dal, sem þau komu með ungbarn að
vestan. Hann lést á síðasta ári. Þá er
Ásgerður, sem lengi hefur búið í
Reykjavík og unnið ýmis störf, Hall-
dór faðir minn, Kristinn Þorvarður,
sem langa ævi hefur fengist við
smíðar og allt leikur í höndunum á,
og yngst er Guðrún, sem einnig hef-
ur búið í Reykjavík um árabil. Öll
áttu þessi systkin góðar gáfur, sem
þó var ekkert verið að flíka í tíma og
ótíma. Einnig voru þau og eru
dugnaðarfólk hið mesta, enda þurfti
þess með. Dýrastaðasystkinin unnu
heimili foreldra sinna fram á full-
orðinsár, svo sem alsiða var til
sveita, meðan mannshöndin innti af
höndum alla þá vinnu, sem nú er
unnin með vélarafli og þróuðum
tækjabúnaði. Börnin okkar horfa á
okkur stóreygð og spyrja: Varst þú
til í gamla daga, mamma? þegar rifj-
aðar eru upp minningar um þessa
horfnu búskaparhætti. Þeim þykir
eflaust við vera mestu forngripir,
sem munum tíma tvenna í þessum
skilningi.
í þá daga var heyskapur iðulega
sóttur upp til fjalla og ómælt erfiði á
sig lagt að ná saman þeim heyfeng,
sem þurfti fyrir búsmalann. Faðir
minn mun fljótt hafa gert sér grein
fyrir því, að framtíðin bjó í ræktun
og stækkun túns og engja. Hann
stundaði nám við Bændaskólann á
Hvanneyri í tvo vetur og lauk þaðan
búfræðiprófi 1936. Það veganesti
varð honum giftudrjúgt, og stuðlaði
að velgengni í því lífsstarfi, sem
hann kaus sér. Ekki lagði hann
stund á frekara nám, þótt hann hefði
áreiðanlega staðið sig vel við það.
Sérstaklega hafði hann og hefur enn
mikinn áhuga á grasafræði og grein-
ingu plantna. Ef ekki var verið í hey-
skap á sunnudögum, gaf hann sér
alltaf tíma til að fara með okkur
systkinin í göngutúr, eins og við
kölluðum það. Þá var hann óþreyt-
andi að fræða okkur og kenna um
allt það úr náttúrunnar ríki, sem á
vegi varð. Þetta mat hann meira en
að hvfia sig eftir erfiði vikunnar, þótt
svo sannarlega væri honum ekki
vanþörf á því, og fyrir þessar sunnu-
dagsferðir á ég honum ósegjanlega
margt að þakka og bý að þeim enn.
Eftir andlát föðurömmu minnar
1946 brá afi minn búi, pabbi keypti
Dýrastaðina og hóf búskap. Ekki er
nú gott að maðurinn sé einn, og
ungi bóndinn réð til sín ráðskonu úr
Reykjavík.
Ráðskonan flentist, það var hún
móðir mín, Áslaug Þorsteinsdóttir,
sem nú var komin til sögunnar, og
víst er um það að hennar starf var
mikið, eins og margar bóndakonur í
sveit hafa á sjálfum sér reynt. Hún
hafði með sér drengi sína tvo, hálf-
bræður mína, og eftir því sem fram
liðu stundir, fjölgaði börnunum. Við
erum fjögur alsystkini á lífi, en eina
dóttur misstu þau mjög unga. Það
var og er okkur öllum sárt, sem
hana munum, enda þótt vitað væri
að henni var ekki lífvænt. í hennar
tilfelli var ekki hægt að hjálpa þá,
þótt núna sé læknisfræðin komin
lengra, sem betur fer. Að öðru leyti
skiptust á skin og skúrir í lífi for-
eldra minna, eins og gengur, en því
fer nú betur, að manneskjunni er
gefið að geta gleymt því, sem miður
fer en muna hitt.
Ég á margar myndir af pabba í hug-
skoti mínu. Ein er t.d. af honum að
slá með hestasláttuvél og tveim
hestum fyrir. Hrossagauksungar eru
að vappa í óslægjunni. Hann stöðvar
hestana og lætur mig bjarga greyj-
unum undan fótum þeirra. Þá eru
ótaldar allar stundirnar, sem við átt-
um saman við lambféð um sauð-
burðinn og hann var ótrúlega hand-
laginn, þótt handstór væri með af-
brigðum, að koma lambi á spena og
hlúa að þessu nýfædda lífi og móð-
urinni.
Einu dagarnir, sem ég man eftir að
væru dálítið „stressandi", eins og
nútíminn ber sér í munn, voru dag-
ar smalamennsku og aftekningar
eða réttadagar á haustin. Þá var nú
einboðið að standa sig í stykkinu,
því þetta voru einu dagarnir sem
annars dagfarsprúðir menn gátu
orðið alvitlausir, og það eiginlega út
af engu.
Núna er nýliðinn leitardagur, svo
bjartur og fagur að ekki er hægt að
hugsa sér betra veður til þess arna,
þótt pantað hefði verið með fyrir-
vara hjá himnaföðurnum. Ég varð
vitni að því, að pabbi, sem nú er að
sjálfsögðu hættur að hlaupa upp í
Sátudal, eins og hann átti svo létt
með áður fyrr, óskaði sér þess heit-
ast að vera kominn upp á fjall að
smala. Hann átti líka eðlilega skýr-
ingu á því að leitarmönnum seink-
aði fram úr hófi. Veðrið væri svo
gott og loftið tært, að smalarnir
fengju sig ekki til að yfirgefa afrétt-
inn, sagði hann og fannst ekkert í
heimi eðlilegra en það.
Núna er rúmur áratugur liðinn síð-
an foreldrar mfnir hættu búskap og
bróðir minn og mágkona tóku við.
Er til meiri lífsgæfa en sú að sjá af-
komendur sína halda áfram af mikl-
um myndarskap því verki, sem mað-
ur hefúr lagt í alla krafta sína og aila
sál sína?
Mér finnst að Halldór á Dýrastöð-
um hafi verið fæddur til að verða
bóndi, og öllu kviku leið vel í hönd-
um hans og umsjá. Það er gæfa að
eiga hann að föður, og ekki er hon-
um síður sýnt um að hæna að sér
börn bæði skyld og óskyld. Barna-
börnin geta nú best borið um það,
hve alltaf var gott fyrir lítinn anga að
koma til ömmu og afa, fá að sofa í
„millinu“ og heyra sögu, sem hann
er ólatur við að láta eftir afkomend-
um sínum. Enn minnist ég gamalla
daga, þegar þetta er skrifað. Á kvöld-
in áður fyrr var það vandi hans að
lesa upphátt fyrir okkur ljóð og láta
okkur velja, efst til vinstri eða neðst
til hægri og alltaf var spennandi að
vita, hvaða stað maður lenti á.
Síðari árin hefur hann dálítið lagst
í ferðalög, ef hægt er að segja sem
svo um mann, sem aldrei gaf sér
tóm frá störfum sínum til þess arna.
Það er heilt ævintýri að ferðast um
okkar fagra land með svona full-
orðnum manni, og finna þann lif-
andi áhuga, sem hann hefur á öllu,
sem fyrir augu ber. Því miður hefur
móðir mín ekki getað fylgst með
honum sakir heilsubrests, en hann
ferðast þá aftur í huganum sömu
leiðir heimkominn með hjálp korta
og handbóka, og þá nýtur hún góðs
af.
Þann skugga ber nú á þessi merku
tímamót að móðir mín liggur á
sjúkrahúsi og gerir að verkum að
hann ætlar að dvelja að heiman á af-
mælisdaginn.
Góði pabbi minn. Við óskum þér
hjartanlega til hamingju með dag-
inn og þökkum þér alla góðu sam-
veruna og allt sem þú hefur gefið
okkur af sjálfum þér með því að vera
sá sem þú ert. Guð gefi mömmu
bata og ykkur báðum alla daga góða.
í nafni barna ykkar, tengdabarna og
barnabarna.
Kristín.
MINNING
Sigurðsson
frá Stóra-Fjarðarhorni
Jón
Fæddur 9. ágúst 1899
Dáinn 23. ágúst 1990
Þegar mér barst fréttin um að Jón
Sigurðsson frá Stóra-Fjarðarhorni
væri látinn kom hún að vísu ekki á
óvart, en þáttaskil gera það að verk-
um að maður rifjar upp liðna tíð og
atburði. Jón Sigurðsson andaðist
þann 23. ágúst 1990 á Heilsuvernd-
arstöðinni við Barónsstíg, en þar
hafði hann dvalist um nokkurra
mánaða skeið.
Jón Sigurðsson fæddist 9. ágúst
1899 að Bessastöðum í Hrútafirði.
Fluttist með foreldrum sínum, þeim
Sigurði Þórðarsyni og Kristínu Ingi-
björgu Kristjánsdóttur, að Stóra-
Fjarðarhorni árið 1903 er þau hófu
búskap þar. Jón ólst upp í föðurhús-
unum ásamt sjö systkinum sínum
og uppeldissystur. Ekki mun hafa
verið mikið um skólagöngu að ræða,
varð vinnan að ganga fyrir öllu, enda
var bókvitið ekki í askana látið. En
hvað um það, í Stóra-Fjarðarhorni
Iærðu allir að lesa, skrifa, reikna og
ríflega það. Þegar frístund gafst frá
vinnu eða leik var tekin bók í hönd
og lesin, enda var Sigurður faðir
Jóns mjög bókhneigður maður og
hélt bókinni að börnum sínum.
Árið 1933 hóf Jón búskap í Stóra-
Fjarðarhorni á móti Sigríði systur
sinni ogAlfreði Halldórssyni, manni
hennar. Jón var talinn af sínum
samtíðarmönnum góður bóndi.
Ávallt átti hann úrvals sauðfé og var
glöggur á hvernig mætti rækta það
bæði með tilliti til frjósemi og af-
urða, enda var hann fljótur að koma
sér upp fallegum bústofni eftir að
allt fé var skorið niður vegna mæði-
veiki. Sömu sögu var einnig hægt að
segja þegar hann stundaði refarækt
sem aukabúgrein, ávallt átti hann
fallega og arðsama silfurrefi.
Hvað viðkom ræktunarmálum á
jörð sinni gerði hann stórar umbæt-
ur, þurrkaði flóa, girti og ræktaði
tún.
Vélvæðing í sveitum var ekki þekkt
á fyrstu búskaparárunum, en um
leið og slíkar vélar voru fluttar til
landsins var Jón fljótur að tileinka
sér nýjustu tækni. Dráttarvél var
keypt, sláttuvél, plógur, herfi o.fl.
Mun það hafa verið fyrsta dráttarvél-
in í sveitinni og reyndar á stóru
svæði. Var svo um nokkurra ára
skeið.
En Jón hafði í fleiru að snúast en
búskap. Félagsmálastörf tóku einnig
sinn tíma, svo sem stofnun ung-
mennafélags, hreppsnefndarstörf,
sýslunefnd, stjórn Kaupfélags Stein-
grímsfjarðar, stjórn búnaðarsam-
bandsins auk margra annarra
nefnda- og félagsstarfa. í mörgum
þessara félaga og nefnda gegndi
hann formennsku. Öll þessi störf
rækti Jón af mikilli trúmennsku og
festu.
Þegar minnst er á félagsstörf Jóns
má ekki gleyma störfum hans innan
Framsóknarflokksins. Hann var
ávallt traustur baráttumaður fyrir
málefnum þess flokks og gekk vel
fram í því að Hermann Jónasson
bauð sig fram til alþingiskosninga í
Strandasýslu árið 1934 og stuðlaði
að því með ráðum og dáð að Her-
mann var kosinn þingmaður
Strandasýslu og síðar þingmaður
Vestfjarðakjördæmis eftir kjör-
dæmabreytinguna.
Mjög var gestkvæmt á heimili Jóns
og Maríu Samúelsdóttur í Stóra-
Fjarðarhorni. Margt kom til að
margir sóttu þau heim, bærinn í
þjóðbraut, gestrisni mikil. Sagt var
að Jón hefði aldrei haft svo mikið að
gera við búskapinn að ekki gæfist
tími til að sinna góðum gesti.
Börn Jóns og Maríu eru fimm: Gísli
og Jónas, búsettir í Reykjavík. Sig-
urrós búsett á Akureyri. Sigurður
býr í Stóra-Fjarðarhorni, og Sigríð-
ur býr á Kollafjarðarnesi. Fanney,
sem Jón átti áður með Sólveigu
Andrésdóttur, búsett í Reykjavík. Öll
eru börnin gift og er afkomendahóp-
urinn orðinn all stór.
Jón og María brugðu búi árið 1975,
fluttu til Reykjavíkur og bjuggu þar
í Hraunbæ 182. Kom sér nú vel fyrir
Jón að vera vel kunnugur í Reykja-
vík frá fyrri tíð, enda fór hann allra
sinna ferða um borgina, einnig
mörg ár eftir að hann varð fyrir því
óhappi að verða fyrir bfl og slasast á
höfði er leiddi til þess að heyrnin var
verulega skert sem hindraði hann í
að taka þátt í umræðum þar sem
margir voru saman komnir. En ekki
heyrðist Jón kvarta undan sínu
hlutskifti, það hafði hann aldrei gert
og það var svo sem ekki heldur þörf
á því nú.
Þegar ég nú kveð Jón frænda þá eru
margar góðar minningar sem sækja
á. Þeirra verður ekki allra getið hér,
en minningin lifir um stórbrotinn
bónda, bókelskan og vel lesinn
bónda sem hafði tíma til að sinna fé-
lagsmálum auk annarra embættis-
verka sem honum voru falin. Mann
sem var eðlilegt að stjórna og hafa
forráð.
Um leið og ég þakka þér, Jón, fyrir
allt gott á mínum uppvaxtarárum,
vil ég votta þér, María, mína dýpstu
samúð, svo og öllum aðstandend-
um.
Jón var jarðsettur að Kollafjarðar-
nesi 1. september að viðstöddu fjöl-
menni.
Til sölu
Eigum fyrirliggjandi notaðar
dráttarvélar.
CASE 1594 árg. 1986 4x4
CASE 1394 árg. 1985 4x4
CASE 1394 árg. 1985 4x4 m/ámoksturst.
FORD 3000 árg. 1980 2x4
MF 575 árg. 1978 2x4
MF 265 árg. 1983 2x4
I.H. 444 árg. 1977 2x4 m/ámoksturst.
mwm&.
Járnhálsi 2 Sími 83266 110 Rvk.
Pósthólf 10180
Páll Hjartarson.